Zajęcie ruchomości przez komornika to jedna z najczęstszych form egzekucji sądowej. Wielu przedsiębiorców i osób fizycznych nie wie jednak, jak dokładnie przebiega cały proces, jakie są prawa i obowiązki dłużnika, wierzyciela oraz osób trzecich, których prawa mogą być naruszone w toku egzekucji. W tym poradniku dowiesz się, jakie są etapy zajęcia ruchomości, jak wygląda procedura zawiadamiania oraz co zrobić, gdy zajęcie dotyczy rzeczy stanowiącej własność osoby trzeciej lub obciążonej zastawem rejestrowym.
Przebieg zajęcia rzeczy ruchomych przez komornika – krok po kroku
Komornik przystępując do zajęcia ruchomości działa zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.). Kluczowy jest tu art. 847 § 1 k.p.c., który stanowi, że:
„Komornik dokonuje zajęcia przez wpisanie ruchomości do protokołu zajęcia”.
To właśnie sporządzenie protokołu zajęcia formalizuje cały proces – bez tego wpisu zajęcie nie jest skuteczne. W praktyce oznacza to, że komornik, pojawiając się u dłużnika (np. w jego firmie czy mieszkaniu), wskazuje konkretne rzeczy (np. komputer, sprzęt RTV, maszyna do szycia) i wpisuje je do protokołu, który następnie podpisuje.
Co powinien zawierać protokół zajęcia?
Treść protokołu zajęcia musi odpowiadać wymogom art. 809 k.p.c. Oznacza to, że w protokole należy wskazać:
- cechy wyróżniające zajętej rzeczy (np. marka, model, numer seryjny, kolor, stan techniczny),
- oświadczenia dłużnika oraz osób trzecich obecnych przy zajęciu,
- wykaz rzeczy będących w posiadaniu dłużnika, które nie podlegają egzekucji (np. rzeczy wyłączone spod egzekucji na mocy przepisów szczególnych),
- wartość zajętej rzeczy (art. 853 § 1 k.p.c.),
- informację o nowym zajęciu na zaspokojenie innego wierzyciela (art. 851 k.p.c.).
Dodatkowo, zgodnie z art. 809¹ k.p.c., zajęcie powinno być utrwalone przez zapis dźwięku i obrazu – ale pamiętaj, że taki zapis nie zastępuje sporządzenia pisemnego protokołu!
Przykład 1
Pan Tomasz prowadzi sklep komputerowy w Opolu. Komornik, realizując egzekucję na rzecz firmy transportowej z Gliwic, pojawia się w lokalu dłużnika. W protokole zajęcia komornik wpisuje dwa laptopy marki Lenovo, opisując ich model, numer seryjny, a także stan zużycia. Dłużnik informuje, że jeden z laptopów jest w leasingu – komornik odnotowuje to w protokole. Wszystko jest nagrywane kamerą służbową.
Zawiadomienia o zajęciu – kogo i jak należy poinformować?
Zgodnie z art. 847 § 1 k.p.c., komornik jest zobowiązany do doręczenia odpisu protokołu zajęcia:
- dłużnikowi,
- współwłaścicielom zajętej rzeczy, którzy nie są dłużnikami,
- wierzycielowi, jeśli nie był obecny przy zajęciu.
Warto pamiętać, że ten obowiązek informacyjny nie wpływa na termin złożenia skargi na zajęcie – jeśli dłużnik był obecny podczas zajęcia, czas na złożenie skargi liczony jest od daty zajęcia, a nie doręczenia protokołu!
Przykład 2
Pani Joanna jest współwłaścicielką maszyny do szycia, która została zajęta przez komornika w firmie jej męża – dłużnika. Chociaż nie była obecna podczas zajęcia, otrzymała odpis protokołu pocztą. Dzięki temu mogła złożyć wniosek o zwolnienie rzeczy spod egzekucji.
Obowiązki dłużnika i ochrona praw osób trzecich
Art. 847 § 2 k.p.c. nakłada na dłużnika istotne obowiązki:
„Dłużnik, pod rygorem odpowiedzialności za szkodę, przy zajęciu, a jeżeli jest nieobecny – niezwłocznie po otrzymaniu odpisu protokołu zajęcia, wskazuje komornikowi ruchomości znajdujące się w jego władaniu, do których osobom trzecim przysługuje prawo żądania zwolnienia ich od egzekucji, z podaniem adresów tych osób, oraz powiadamia komornika o wcześniejszych zajęciach tej samej rzeczy dokonanych przez organy egzekucyjne, z podaniem daty tych zajęć i wysokości należności, na poczet których te zajęcia zostały dokonane.”
Jeśli dłużnik zaniecha tego obowiązku, ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec osób trzecich. W praktyce chodzi o sytuacje, gdy np. zajęto cudzą rzecz, a jej właściciel nie został o tym powiadomiony i nie mógł skutecznie sprzeciwić się egzekucji.
Co grozi za niewykonanie obowiązków przez dłużnika?
Dłużnik odpowiada za szkodę powstałą na skutek zaniechania (art. 415 i 416 Kodeksu cywilnego). Szkodą może być np.:
- sprzedanie cudzej rzeczy w toku egzekucji,
- pozbawienie wierzyciela udziału w podziale sumy uzyskanej z egzekucji.
Przykład 3
Firma „MebleNowe” z Torunia korzysta z drukarki, która formalnie należy do leasingodawcy. Komornik zajmuje drukarkę, bo dłużnik nie poinformował go, że sprzęt jest leasingowany. Leasingodawca dowiaduje się o zajęciu dopiero po sprzedaży drukarki i dochodzi od dłużnika odszkodowania za utracony majątek.
Obowiązki i odpowiedzialność komornika
Komornik nie ma obowiązku samodzielnie ustalać, kto jest właścicielem zajętej rzeczy, jeśli dłużnik nie poinformował go o tym zgodnie z przepisami. Wyjątkiem są sytuacje oczywiste, gdy własność osoby trzeciej jest bezsporna (np. komornik zajmuje samochód w leasingu, a leasingodawca zgłasza się do egzekucji). W takich przypadkach komornik powinien umorzyć postępowanie z urzędu, na podstawie art. 824 § 1 pkt 6 k.p.c., i zawiadomić właściciela o dokonanym zajęciu.
Zajęcie rzeczy obciążonych zastawem rejestrowym – szczególne zasady
Jeśli w toku egzekucji okaże się, że zajęta rzecz, wierzytelność lub prawo są obciążone zastawem rejestrowym, komornik niezwłocznie zawiadamia zastawnika (art. 805¹ § 1–3 k.p.c.).
Dodatkowo, gdy egzekucja dotyczy świadczenia przekraczającego 20 000 zł, komornik musi uzyskać z centralnej informacji o zastawach rejestrowych dane dotyczące zastawcy i zastawnika. Jeśli zajęto pojazd mechaniczny, a dłużnik nie wydał dowodu rejestracyjnego, komornik również weryfikuje, czy pojazd nie jest obciążony zastawem rejestrowym.
Pamiętaj, że po nowelizacji przepisów zastawnik nie może już żądać zwolnienia rzeczy z egzekucji w trybie pozaegzekucyjnym – jego uprawnienia realizowane są w drodze udziału w podziale sumy uzyskanej z egzekucji (art. 1034 k.p.c.).
Skutki prawne zajęcia rzeczy ruchomych i rola osób trzecich
Zajęcie ruchomości przez komornika ma poważne skutki prawne zarówno dla dłużnika, jak i dla osób trzecich oraz wierzycieli. Ważne jest, by każda z tych osób znała swoje prawa i obowiązki – zaniedbanie ich może prowadzić do realnych strat finansowych.
Co dzieje się z zajętą rzeczą po sporządzeniu protokołu?
- Rzecz pozostaje zazwyczaj we władaniu dłużnika – komornik zwykle nie zabiera jej od razu, chyba że istnieje uzasadnione ryzyko jej utraty, zniszczenia lub ukrycia.
- Dłużnik nie może swobodnie rozporządzać zajętą rzeczą – jej sprzedaż, darowizna czy oddanie w zastaw są bezskuteczne wobec wierzyciela prowadzącego egzekucję (art. 848 k.p.c.).
- Wierzyciel uzyskuje prawo do dochodzenia swoich roszczeń z zajętej rzeczy – w razie nieuregulowania należności, rzecz może być sprzedana przez komornika na licytacji publicznej.
Prawa osób trzecich – jak się bronić?
Osoby trzecie, których prawa zostały naruszone przez zajęcie, mogą domagać się zwolnienia rzeczy spod egzekucji (tzw. powództwo przeciwegzekucyjne na podstawie art. 841 k.p.c.). Najczęstsze przypadki to:
- zajęcie rzeczy użyczonej dłużnikowi przez kogoś innego,
- zajęcie rzeczy w leasingu,
- zajęcie rzeczy stanowiącej wspólność majątkową małżeńską, gdy dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków.
Aby skutecznie bronić swojego prawa, właściciel powinien jak najszybciej zgłosić się do komornika i przedłożyć dokumenty potwierdzające własność (umowa leasingu, faktura, umowa użyczenia).
Przykład 4
Pan Michał prowadzi firmę transportową w Bydgoszczy. Komornik zajmuje samochód dostawczy, choć pojazd jest własnością firmy leasingowej „LeasAuto” z Warszawy. Leasingodawca, po otrzymaniu odpisu protokołu zajęcia, składa wniosek o zwolnienie pojazdu spod egzekucji i dołącza dokumenty potwierdzające prawo własności. Komornik po weryfikacji umarza postępowanie wobec tego pojazdu.
Specyfika zawiadomień o zajęciu ruchomości
Doręczanie protokołu – kto musi zostać poinformowany?
- Dłużnik – zawsze musi otrzymać odpis protokołu, nawet jeśli był obecny przy zajęciu.
- Współwłaściciele ruchomości – jeśli nie są dłużnikami, również muszą być zawiadomieni.
- Wierzyciel – jeśli nie był obecny przy zajęciu, otrzymuje odpis protokołu.
- Zastawnik zastawu rejestrowego – jeżeli zajęta rzecz jest obciążona zastawem, komornik musi powiadomić zastawnika.
Dzięki tej procedurze wszyscy zainteresowani mogą zareagować i podjąć działania, które zabezpieczą ich interesy.
Jakie informacje musi podać dłużnik?
Dłużnik powinien wskazać komornikowi:
- które rzeczy w jego posiadaniu należą do osób trzecich,
- adresy tych osób,
- wszelkie wcześniejsze zajęcia tych samych rzeczy przez inne organy egzekucyjne (z podaniem daty i wysokości zajętych kwot).
Jeżeli dłużnik nie dopełni tego obowiązku, ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec osób trzecich, których prawa zostały naruszone (art. 415, 416 k.c.).
Przykład 5
Pani Krystyna prowadzi salon fryzjerski w Rzeszowie. Komornik zajmuje dwa fotele, z czego jeden należy do zaprzyjaźnionej kosmetyczki. Dłużniczka nie informuje o tym komornika. W efekcie fotel zostaje sprzedany, a kosmetyczka pozywa dłużniczkę o odszkodowanie. Sąd przyznaje jej kwotę odpowiadającą wartości fotela.
Zawiadamianie zastawnika i zabezpieczenie interesów wierzycieli
Jeżeli zajęta rzecz jest obciążona zastawem rejestrowym, komornik:
- niezwłocznie zawiadamia zastawnika o zajęciu,
- przy egzekucji przekraczającej 20 000 zł uzyskuje z centralnej informacji o zastawach dane o zastawcy i zastawniku,
- zawiadamia zastawnika o wszczęciu egzekucji.
Po nowelizacji przepisów zastawnik nie może żądać zwolnienia rzeczy z egzekucji na podstawie pozaegzekucyjnego trybu zaspokojenia – jego prawa realizuje się poprzez udział w podziale sum uzyskanych z egzekucji.
Kluczowe wnioski i praktyczne wskazówki
- Dokładność w sporządzaniu i doręczaniu protokołu zajęcia jest kluczowa dla skuteczności egzekucji.
- Dłużnik powinien rzetelnie wskazywać komornikowi rzeczy należące do osób trzecich oraz informować o wcześniejszych zajęciach tych rzeczy.
- Osoby trzecie, które dowiedzą się o zajęciu ich rzeczy, powinny jak najszybciej zgłosić się do komornika i udokumentować swoje prawa.
- W przypadku zajęcia rzeczy obciążonej zastawem rejestrowym zastawnik musi zostać niezwłocznie zawiadomiony – tylko udział w podziale sum uzyskanych z egzekucji chroni obecnie jego prawa.
- Każda z zainteresowanych stron powinna znać swoje prawa i obowiązki, by zminimalizować ryzyko strat.
Podstawa prawna
- art. 847 § 1 i 2, art. 848, art. 851, art. 853 § 1, art. 809, art. 809¹, art. 824 § 1 pkt 6, art. 805¹ § 1–4, art. 841, art. 1034 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 415, art. 416, art. 361 § 1 – Kodeks cywilny
- art. 21a – Ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów
Tematy porad zawartych w poradniku
- zajęcie ruchomości przez komornika krok po kroku
- prawa i obowiązki dłużnika przy egzekucji
- ochrona praw osób trzecich w egzekucji komorniczej
- egzekucja z rzeczy obciążonych zastawem rejestrowym
- protokół zajęcia ruchomości wzór i wymagania