Zabezpieczenie należytego wykonania umowy to nie tylko formalność – to kluczowy element każdej większej inwestycji publicznej, który chroni interesy zamawiającego w razie problemów z realizacją kontraktu. Dla wykonawcy to dodatkowy obowiązek, który może wymagać zaangażowania poważnych środków finansowych już na etapie zawierania umowy. W tym poradniku dowiesz się, jakie są formy zabezpieczenia, kto wybiera ich rodzaj, jakie ograniczenia wprowadza prawo i co się dzieje, gdy zabezpieczenie nie zostanie wniesione prawidłowo.
🛠 Czym jest zabezpieczenie należytego wykonania umowy?
Zabezpieczenie to sposób na zminimalizowanie ryzyka, że wykonawca nie wywiąże się z zawartej umowy – wykona ją z opóźnieniem, niezgodnie z wymaganiami lub z innych powodów nie osiągnie jej celu. W zamówieniach publicznych zabezpieczenie dotyczy całości obowiązków umownych, nie tylko fizycznego wykonania robót czy dostarczenia towaru. Obejmuje także m.in. płatność kar umownych, udzielenie gwarancji, czy zachowanie innych warunków.
W odróżnieniu od swobodnego kształtowania warunków umowy w relacjach między prywatnymi podmiotami, w zamówieniach publicznych zasady zabezpieczenia reguluje ustawa – Prawo zamówień publicznych (p.z.p.). Ustawodawca narzuca wprost obowiązki dotyczące:
- formy zabezpieczenia (art. 450 i 451 p.z.p.),
- wysokości zabezpieczenia (art. 452 p.z.p.),
- zasad jego zwrotu (art. 453 p.z.p.).
🧾 Kto wybiera formę zabezpieczenia?
Prawo zamówień publicznych przewiduje dwa ograniczenia dotyczące formy zabezpieczenia:
- Wybór formy zabezpieczenia należy do wykonawcy – zamawiający nie może go narzucać, chyba że chodzi o formy wymagające jego zgody.
- Wykonawca musi wybrać jedną z form określonych w ustawie – katalog jest zamknięty.
💼 Dopuszczalne formy zabezpieczenia (bez zgody zamawiającego)
Wykonawca może samodzielnie wnieść zabezpieczenie w jednej z poniższych form:
- 💰 W pieniądzu – poprzez przelew na oprocentowany rachunek bankowy zamawiającego,
- 🏦 W poręczeniu bankowym lub udzielonym przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową,
- 🧾 W gwarancji bankowej,
- 🛡 W gwarancji ubezpieczeniowej,
- 🤝 W poręczeniu udzielonym przez instytucję wskazaną w ustawie o PARP (Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości).
⚖️ Dopuszczalne formy zabezpieczenia (za zgodą zamawiającego)
Zamawiający może dopuścić dodatkowe formy, ale musi wyrazić zgodę:
- 📝 Weksel z poręczeniem wekslowym banku lub SKOK,
- 📈 Zastaw na papierach wartościowych Skarbu Państwa lub JST,
- 📑 Zastaw rejestrowy (na podstawie ustawy o zastawie rejestrowym),
- 📉 Potrącenie z wynagrodzenia wykonawcy (jeśli umowa trwa dłużej niż rok).
⚠️ Potrącenie jako forma zabezpieczenia – co trzeba wiedzieć?
Jeśli wykonawca chce skorzystać z potrącenia, musi spełnić ściśle określone warunki:
- W dniu podpisania umowy musi wpłacić co najmniej 30% zabezpieczenia w innej formie niż potrącenie.
- Zamawiający musi przelać kwotę potrąconą na wyodrębniony rachunek zabezpieczenia tego samego dnia, kiedy płaci pozostałe wynagrodzenie.
- Pełna kwota zabezpieczenia musi zostać zgromadzona najpóźniej do połowy okresu trwania umowy.
📌 Podstawa prawna: art. 452 ust. 4–7 – ustawa Prawo zamówień publicznych
🔄 Konwersja formy zabezpieczenia
W trakcie trwania umowy wykonawca może chcieć zmienić formę zabezpieczenia (np. z gwarancji bankowej na gotówkę). Jest to dopuszczalne, ale:
- musi zostać zachowana ciągłość zabezpieczenia,
- nie może dojść do obniżenia wartości zabezpieczenia,
- jeśli nowa forma wymaga zgody zamawiającego – zgoda musi być uzyskana przed konwersją.
⏳ Zabezpieczenie dłuższe niż 5 lat – szczególne zasady
Jeśli forma zabezpieczenia nie jest pieniężna i ma obowiązywać przez okres dłuższy niż 5 lat, wykonawca:
- może wnieść zabezpieczenie na okres 5 lat,
- ale musi się jednocześnie zobowiązać do jego przedłużenia lub wniesienia nowego zabezpieczenia.
Jeśli tego nie zrobi na co najmniej 30 dni przed upływem ważności, zamawiający ma obowiązek wypłaty środków z zabezpieczenia i zastąpienia go zabezpieczeniem pieniężnym.
📌 Podsumowanie – co powinien wiedzieć wykonawca?
✔ Masz prawo wybrać formę zabezpieczenia, ale tylko spośród ustawowo dopuszczalnych.
✔ Jeśli chcesz użyć form wymagających zgody zamawiającego – uzyskaj ją wcześniej na piśmie.
✔ W przypadku potrącenia – pamiętaj o obowiązkowej wpłacie min. 30% na starcie i terminowym uzupełnieniu pozostałej kwoty.
✔ Możesz zmieniać formę zabezpieczenia, ale nie możesz dopuścić do żadnej przerwy ani zmniejszenia kwoty.
✔ Dla zabezpieczeń na okres powyżej 5 lat – zadbaj o zaplanowanie ich przedłużenia z odpowiednim wyprzedzeniem.
📚 Podstawa prawna
- art. 450, art. 451, art. 452 ust. 1–7 – ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych
- art. 453 ust. 1 – ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych
🧩 Tematy porad zawartych w poradniku
- zabezpieczenie umowy w zamówieniach publicznych
- formy zabezpieczenia wykonania umowy
- potrącenie jako forma zabezpieczenia
- konwersja zabezpieczenia wykonania
- obowiązki wykonawcy przy zabezpieczeniu
🔗 Przydatne adresy urzędowe
- https://www.uzp.gov.pl/ – Urząd Zamówień Publicznych
- https://isap.sejm.gov.pl/ – Internetowy System Aktów Prawnych
- https://parp.gov.pl/ – Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości