Kiedy podpisujemy umowę ubezpieczenia, często skupiamy się na wysokości sumy ubezpieczenia, traktując ją jako gwarancję wypłaty odszkodowania w razie szkody. Niestety, w praktyce okazuje się, że sposób interpretacji tej sumy może całkowicie zmienić nasze oczekiwania co do ochrony. Problem szczególnie ujawnia się wtedy, gdy w trakcie trwania umowy dojdzie do kilku szkód częściowych – każda z nich mniejsza niż suma ubezpieczenia, ale łącznie przekraczająca jej wysokość.
Czym jest suma ubezpieczenia według prawa?
Podstawową zasadę określa art. 824¹ § 1 Kodeksu cywilnego:
„Suma pieniężna wypłacona przez ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia nie może być wyższa od poniesionej szkody.”
Ten przepis wprowadza ograniczenie co do wysokości odszkodowania za daną szkodę – ale nie precyzuje, czy suma ubezpieczenia dotyczy każdego zdarzenia osobno, czy wszystkich zdarzeń łącznie w okresie obowiązywania umowy.
To pozostawia pole do różnych interpretacji – i właśnie tu zaczyna się spór między doktryną prawniczą a orzecznictwem.
Dwa przeciwstawne stanowiska w doktrynie
W literaturze prawniczej (piśmiennictwie) można wyróżnić dwa odmienne poglądy:
- Suma ubezpieczenia dla każdej szkody osobno
- W przypadku braku wyraźnych zapisów w umowie lub OWU (ogólnych warunkach ubezpieczenia), suma ubezpieczenia powinna dotyczyć każdego wypadku ubezpieczeniowego oddzielnie.
- Oznacza to, że jeśli w trakcie trwania umowy wystąpi kilka szkód, odszkodowanie za każdą z nich może sięgnąć pełnej sumy ubezpieczenia.
- Argumenty:
- Umowa ubezpieczenia ma charakter losowy – dotyczy nie tylko samego ryzyka wystąpienia szkody, ale i liczby takich zdarzeń.
- Nakaz interpretowania niejasnych zapisów OWU na korzyść ubezpieczającego (art. 385 § 2 KC).
- Przykład: Firma ma polisę z sumą ubezpieczenia 200 000 zł. Dochodzi do trzech szkód po 150 000 zł każda – ubezpieczyciel powinien wypłacić pełną kwotę za każdą z nich.
- Suma ubezpieczenia jako limit łączny
- Suma ubezpieczenia stanowi górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela za wszystkie szkody w okresie ubezpieczenia.
- Jeśli suma zostanie wyczerpana wcześniejszymi wypłatami, kolejne odszkodowania nie będą wypłacane lub zostaną wypłacone tylko w części.
- Przykład: Przy tej samej polisie i trzech szkodach po 150 000 zł – łączna wypłata nie przekroczy 200 000 zł.
Który pogląd jest korzystniejszy i dlaczego?
Z punktu widzenia ubezpieczającego zdecydowanie korzystniejsze jest pierwsze rozwiązanie, ponieważ chroni ono w przypadku wielu zdarzeń w roku polisowym. Takie stanowisko popiera część doktryny – m.in. argumenty B. Kucharskiego, który podkreślał:
- Losowość umowy ubezpieczenia dotyczy również liczby wypadków ubezpieczeniowych.
- Brak podstaw do ograniczania odpowiedzialności ubezpieczyciela, jeśli nie wynika to wprost z umowy.
- Zasada contra proferentem – wszelkie niejasności należy interpretować na korzyść ubezpieczającego.
A co na to sądy?
Tutaj pojawia się problem – judykatura (orzecznictwo sądów, w tym Sądu Najwyższego) nie podziela tego korzystnego dla klientów stanowiska.
W orzeczeniach dominuje pogląd, że:
Suma ubezpieczenia jest górną granicą odpowiedzialności ubezpieczyciela za wszystkie szkody, chyba że w umowie wyraźnie postanowiono inaczej.
Oznacza to, że w praktyce – jeśli umowa lub OWU nie zawiera zapisu „na każdy wypadek” – ubezpieczyciel może odmówić wypłaty kolejnych odszkodowań po wyczerpaniu sumy.
Franszyza a wyczerpywanie sumy ubezpieczenia
Kolejnym elementem, który może wpływać na realny poziom ochrony, jest franszyza.
To umowne ograniczenie odpowiedzialności ubezpieczyciela, polegające na tym, że część szkody pokrywa sam ubezpieczony. W praktyce franszyza może być:
- integralna – ubezpieczyciel nie wypłaca odszkodowania, jeśli szkoda nie przekracza określonej kwoty,
- redukcyjna – od kwoty odszkodowania odejmuje się ustaloną wartość franszyzy.
W kontekście wyczerpywania sumy ubezpieczenia istotne jest to, że jeśli franszyza jest stosowana do odszkodowania, a nie do szkody, to obniża ona maksymalną kwotę, jaką można łącznie otrzymać z polisy.
Przykład:
Suma ubezpieczenia wynosi 200 000 zł, franszyza redukcyjna – 10 000 zł. Maksymalne odszkodowanie, jakie można uzyskać w okresie ubezpieczenia, to 190 000 zł.
Praktyczne przykłady
Przykład 1 – zapis korzystny dla klienta
Firma logistyczna z Rzeszowa ubezpieczyła magazyn towarów na 500 000 zł na każdy wypadek osobno.
- Szkoda 1: pożar części magazynu – strata 300 000 zł → pełna wypłata 300 000 zł.
- Szkoda 2: zalanie innej części magazynu – strata 280 000 zł → pełna wypłata 280 000 zł.
W efekcie firma uzyskała łącznie 580 000 zł odszkodowania, mimo że pojedyncza suma w umowie wynosiła 500 000 zł.
Przykład 2 – zapis niekorzystny dla klienta
Przedsiębiorca z Gdańska miał polisę majątkową na kwotę 400 000 zł, z zapisem, że suma ubezpieczenia dotyczy wszystkich szkód łącznie.
- Szkoda 1: kradzież towaru – 300 000 zł → wypłata 300 000 zł.
- Szkoda 2: awaria instalacji wodnej – 150 000 zł → wypłata 100 000 zł (pozostała część sumy).
Po wyczerpaniu sumy ubezpieczenia firma została bez ochrony do końca okresu polisy.
Jak uniknąć problemu wyczerpywania sumy ubezpieczenia?
📌 Krok 1 – Dokładnie czytaj OWU
Sprawdź, czy zapis o sumie ubezpieczenia dotyczy każdego wypadku osobno, czy wszystkich łącznie.
📌 Krok 2 – Negocjuj warunki
Jeśli prowadzisz działalność, w której ryzyko kilku szkód w roku jest wysokie (transport, budownictwo, handel), domagaj się zapisu o sumie ubezpieczenia „na każdy wypadek ubezpieczeniowy”.
📌 Krok 3 – Zwróć uwagę na franszyzy
Unikaj franszyz redukcyjnych, jeśli obniżają one maksymalną wartość wypłaty.
📌 Krok 4 – Porównuj oferty
Cena polisy to nie wszystko – kluczowe są zapisy, które mogą decydować o tym, czy odszkodowanie faktycznie pokryje straty.
Kluczowe wnioski
- W doktrynie – przeważa pogląd, że suma ubezpieczenia powinna dotyczyć każdej szkody osobno (o ile strony nie postanowią inaczej).
- W orzecznictwie – Sąd Najwyższy uznaje sumę ubezpieczenia za łączny limit wszystkich odszkodowań.
- Dla praktyki – bez jasnego zapisu w umowie ubezpieczyciel najpewniej przyjmie interpretację mniej korzystną dla klienta.
- Rekomendacja – negocjuj zapisy w umowie i unikaj niekorzystnych franszyz.
Podstawa prawna
- art. 824¹ § 1 – Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
- art. 385 § 2 – Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
Tematy porad zawartych w poradniku:
- suma ubezpieczenia a szkody częściowe
- wyczerpywanie sumy ubezpieczenia
- franszyza redukcyjna a odszkodowanie
Przydatne linki do stron urzędowych:
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640160093/U/D19640093Lj.pdf – Kodeks cywilny
- https://uokik.gov.pl/ – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
- https://rf.gov.pl/ – Rzecznik Finansowy