Wybór właściwej formy zatrudnienia to jedna z najważniejszych decyzji, jaką musi podjąć przedsiębiorca lub osoba planująca współpracę z kontrahentem. Złe dobranie typu umowy może mieć poważne konsekwencje finansowe, prawne, a nawet podatkowe – zarówno dla zatrudniającego, jak i wykonawcy. W tym poradniku przedstawiam najważniejsze informacje na temat umów cywilnoprawnych: zlecenia, dzieło, agencyjnej oraz umów o świadczenie usług. Dowiesz się, jak prawidłowo dobrać umowę do rodzaju współpracy oraz jakie są praktyczne skutki każdego rozwiązania.
Czym są umowy cywilnoprawne i kiedy warto je stosować?
Umowy cywilnoprawne to najczęściej wykorzystywane przez firmy i osoby prowadzące działalność gospodarczą formy współpracy poza stosunkiem pracy. Kluczową zasadą jest tu swoboda umów, wyrażona w art. 353¹ Kodeksu cywilnego. Strony mogą same decydować o rodzaju umowy, jej treści oraz warunkach, o ile nie naruszają przepisów prawa, natury stosunku lub zasad współżycia społecznego.
W praktyce oznacza to, że jako przedsiębiorca możesz wybrać formę umowy najbardziej odpowiadającą charakterowi współpracy – pod warunkiem, że rzeczywisty sposób jej wykonywania nie wskazuje na stosunek pracy (podporządkowanie, stałe godziny, miejsce wykonywania czynności itd.).
Kiedy nie wolno stosować umów cywilnoprawnych?
Umowy cywilnoprawnej nie wolno zawierać, jeśli w rzeczywistości współpraca spełnia wszystkie cechy stosunku pracy (np. polecenia służbowe, stałe miejsce i godziny pracy, praca pod nadzorem). Wówczas – niezależnie od podpisanej umowy – organ kontrolny (np. PIP) może uznać, że należy zawrzeć umowę o pracę.
Najpopularniejsze umowy cywilnoprawne – omówienie i różnice
1. Umowa zlecenia
Umowa zlecenia (uregulowana w art. 734–751 Kodeksu cywilnego) polega na zobowiązaniu się jednej strony do wykonania określonych czynności na rzecz drugiej strony, przy czym nie odpowiada ona za ostateczny rezultat tych czynności, a za ich należyte wykonanie. Zlecenie może być odpłatne lub nieodpłatne, choć w praktyce najczęściej strony ustalają wynagrodzenie.
Cechy charakterystyczne:
- Przedmiotem jest staranne działanie, a nie wynik końcowy.
- Może być wykonywane osobiście lub przez osobę trzecią (jeśli strony się na to zgodzą).
- Najczęściej stosowana w usługach, doradztwie, obsłudze biurowej.
Przykład praktyczny 1:
Pani Katarzyna, właścicielka agencji marketingowej z Krakowa, potrzebuje wsparcia w prowadzeniu mediów społecznościowych swojej firmy przez kilka miesięcy. Zatrudnia na podstawie umowy zlecenia pana Michała, który zobowiązuje się do wykonywania codziennych publikacji i reagowania na komentarze klientów. Odpowiada za staranne prowadzenie profilu, a nie za określony wynik (np. liczbę polubień).
2. Umowa o dzieło
Umowa o dzieło (art. 627–646 Kodeksu cywilnego) zobowiązuje wykonawcę do osiągnięcia konkretnego rezultatu – np. wykonania strony internetowej, napisania tekstu, stworzenia projektu graficznego. Tu ważny jest efekt końcowy, a nie sam proces.
Cechy charakterystyczne:
- Przedmiotem jest rezultat (dzieło), nie czynności.
- Odpowiedzialność za wykonanie dzieła zgodnie z umową.
- Brak składek na ZUS (z pewnymi wyjątkami, np. dla własnego pracodawcy).
Przykład praktyczny 2:
Pan Tomasz, grafik z Gdańska, podpisuje z agencją reklamową umowę o dzieło na wykonanie projektu logo dla nowej restauracji. Wynagrodzenie jest wypłacone po dostarczeniu gotowego projektu i jego akceptacji przez zamawiającego.
3. Umowa o świadczenie usług
Umowa o świadczenie usług nie jest osobno uregulowana w Kodeksie cywilnym, ale zgodnie z art. 750 Kodeksu cywilnego stosuje się do niej odpowiednio przepisy o zleceniu. Najczęściej używana jest do długoterminowej, powtarzalnej współpracy, która nie jest umową o dzieło ani umową agencyjną.
Cechy charakterystyczne:
- Przedmiotem są powtarzające się czynności lub stałe usługi (np. serwis IT, księgowość).
- Stosuje się przepisy o zleceniu.
- Wynagrodzenie najczęściej miesięczne lub okresowe.
Przykład praktyczny 3:
Firma budowlana z Warszawy nawiązuje współpracę z niezależnym specjalistą od serwisowania maszyn. Zawierają umowę o świadczenie usług serwisowych na 12 miesięcy – specjalista regularnie dba o przeglądy sprzętu, a rozliczenie następuje co miesiąc.
4. Umowa agencyjna
Umowa agencyjna (art. 758–764⁹ Kodeksu cywilnego) dotyczy współpracy, gdzie agent (prowadzący działalność gospodarczą) zobowiązuje się do stałego pośredniczenia lub zawierania umów w imieniu przedsiębiorcy.
Cechy charakterystyczne:
- Agent działa w ramach własnej działalności gospodarczej.
- Umowa jest stała – nie dotyczy pojedynczych, incydentalnych czynności.
- Rozliczenie uzależnione od wyników (prowizja, wynagrodzenie za konkretne kontrakty).
Przykład praktyczny 4:
Pani Julia, prowadząca własną firmę handlową w Poznaniu, podpisuje umowę agencyjną z panem Arturem, który jako agent ma pozyskiwać dla niej nowych kontrahentów. Za każdą podpisaną umowę na dostawę towaru otrzymuje uzgodnioną prowizję.
Jak poprawnie wybrać umowę cywilnoprawną? Kluczowe kryteria
Poniżej zestawiam praktyczne kryteria wyboru umowy:
- Umowa zlecenia – gdy liczy się staranne działanie, a nie konkretny rezultat. Najczęściej prace powtarzalne, wymagające zaangażowania osobistego.
- Umowa o dzieło – gdy celem jest osiągnięcie jasno określonego efektu końcowego, np. stworzenie aplikacji, napisanie książki.
- Umowa o świadczenie usług – gdy współpraca jest długoterminowa i dotyczy świadczenia różnorodnych usług, ale nie ma cech dzieła ani agencji.
- Umowa agencyjna – gdy zleceniobiorca jest przedsiębiorcą i jego zadaniem jest stałe pośredniczenie lub zawieranie umów w imieniu zleceniodawcy.
Podsumowanie: Najważniejsze wskazówki dla przedsiębiorcy
- Nie nazywajmy „umową zlecenia” stosunku pracy! Nazwa umowy nie ma znaczenia, jeśli jej treść i sposób wykonywania czynności wskazuje na stosunek pracy.
- Każdy rodzaj umowy cywilnoprawnej ma swoje wady i zalety – warto znać różnice.
- Zawsze zawieraj umowę na piśmie i przechowuj jej egzemplarze po obu stronach transakcji.
- Zwracaj uwagę na ZUS oraz podatki – każda forma umowy oznacza inne skutki dla obu stron.
- W razie wątpliwości – skonsultuj się z prawnikiem lub doradcą podatkowym.
Podstawa prawna
- art. 353¹, art. 627–646, art. 734–751, art. 750, art. 758–764⁹ – Kodeks cywilny
Tematy porad zawartych w poradniku
- rodzaje umów cywilnoprawnych 2025
- jak wybrać formę zatrudnienia w firmie
- różnice umowa zlecenia a dzieło
- umowa agencyjna praktyczne zastosowanie
- zatrudnianie na umowę o świadczenie usług