W postępowaniu karnym sądowym skuteczne korzystanie z inicjatywy dowodowej to jeden z kluczowych elementów taktyki procesowej. Błędy formalne, zbyt ogólnikowe wnioski lub brak znajomości przepisów mogą sprawić, że sąd odrzuci lub oddali wniosek dowodowy, co może znacząco utrudnić udowodnienie racji procesowej. Dlatego warto poznać krok po kroku, jak prawidłowo przygotować i złożyć wniosek dowodowy.
⚖️ Inicjatywa dowodowa – kto może zgłaszać dowody?
Obecnie – zgodnie z art. 167 kodeksu postępowania karnego – dowody mogą być przeprowadzane zarówno na wniosek stron, jak i z urzędu przez sąd. Brzmi to jak kompromis, ale w rzeczywistości oznacza znaczne zwiększenie roli sądu w ustalaniu prawdy materialnej.
Co to zmienia?
➡️ Przed nowelizacją z 2016 r. (czyli od 1 lipca 2015 do 14 kwietnia 2016) obowiązywała zasada kontradyktoryjności – to strony były odpowiedzialne za przedstawienie i przeprowadzenie dowodów.
➡️ Po nowelizacji sąd nie tylko może, ale musi przeprowadzić dowód, jeśli wymaga tego prawda materialna (na podstawie art. 2 § 2 k.p.k.).
⚠️ Rola sądu: aktywny uczestnik postępowania
Nowe przepisy sprawiają, że sąd nie ogranicza się do roli arbitra, ale aktywnie działa na rzecz ustalenia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia o winie oskarżonego. Może przeprowadzać dowody z urzędu, nawet jeżeli strony nie złożyły żadnych wniosków.
Co to oznacza dla stron?
✔ Możesz liczyć na to, że sąd sam dostrzeże potrzebę przeprowadzenia określonego dowodu,
✖ ale nie licz, że zrobi wszystko za ciebie – brak aktywności dowodowej ze strony może działać na twoją niekorzyść.
🔹 Krok po kroku: jak złożyć skuteczny wniosek dowodowy?
1. Czym jest wniosek dowodowy?
Wniosek dowodowy to pismo procesowe (lub wypowiedź ustna do protokołu), w którym strona postępowania wskazuje, jaki dowód chce przeprowadzić i na jaką okoliczność. Może być złożony zarówno w postępowaniu przed sądem I instancji, jak i apelacyjnym.
2. Forma i termin
Wniosek może być:
- ✔ pisemny (np. w pozwie, odpowiedzi na pozew, piśmie procesowym),
- ✔ ustny (złożony do protokołu rozprawy).
Nie istnieje ścisły termin składania wniosku – można to zrobić do zamknięcia przewodu sądowego, a nawet podczas głosów stron.
🔹 Wymogi formalne wniosku dowodowego
Aby wniosek dowodowy był skuteczny, musi zawierać:
- ✔ oznaczenie dowodu (np. imię i nazwisko świadka, nazwę dokumentu);
- ✔ wskazanie okoliczności, które mają zostać udowodnione (tzw. teza dowodowa);
- ✔ opcjonalnie: sposób przeprowadzenia dowodu (np. przesłuchanie, oględziny).
Brak tych elementów może skutkować uznaniem pisma za bezskuteczne lub jego oddaleniem.
📌 Wezwanie do uzupełnienia braków formalnych
Jeśli wniosek nie spełnia wymogów formalnych, przewodniczący składu orzekającego wyda zarządzenie z wezwaniem do ich usunięcia w terminie 7 dni. Brak uzupełnienia skutkuje bezskutecznością pisma.
📑 Przykład praktyczny
🧑🎓 Pani Monika, prowadzi małą kancelarię doradczą i została pozwana przez byłego współpracownika o niewypłacenie premii. W odpowiedzi na pozew składa wniosek dowodowy:
„Wnoszę o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadka Adama Kwiatkowskiego, zam. ul. Klonowa 11, Kraków, na okoliczność przebiegu rozmów dotyczących warunków premiowania pozwanego”.
Wniosek spełnia wymogi formalne: wskazano dowód (świadek), teza dowodowa (rozmowy o premii), a nawet adres.
🔹 Oddalenie wniosku dowodowego – kiedy może nastąpić?
Sąd może oddalić wniosek dowodowy tylko w sytuacjach określonych w art. 170 § 1 k.p.k., m.in. gdy:
- ✖ dowód jest niedopuszczalny,
- ✖ nie ma znaczenia dla sprawy,
- ✖ jest nieprzydatny,
- ✖ nie da się go przeprowadzić,
- ✖ zmierza jedynie do przedłużenia postępowania.
Decyzja o oddaleniu zapada w formie postanowienia z uzasadnieniem.
⚡ Antycypacja dowodu – zakazana!
Nie wolno oddalić wniosku dowodowego tylko dlatego, że inne dowody przeczą tezie wnioskodawcy. Sąd nie może z góry zakładać, że dowód nie zmieni obrazu sprawy.
🔹 Uwzględnienie wniosku dowodowego
Jeśli wniosek spełnia wymogi formalne i nie zachodzą przesłanki oddalenia, sąd go uwzględnia:
- ✔ zarządzeniem przewodniczącego (gdy nie ma sprzeciwu stron),
- ✔ postanowieniem sądu (gdy strona się sprzeciwiła).
Na decyzję uwzględniającą nie przysługuje zażalenie.
🔹 Przeprowadzenie dowodu przez sąd
Nawet jeśli dowód został zawnioskowany przez stronę, to i tak przeprowadza go sąd. Działanie to musi mieć jednak granice wyznaczone przez tezy dowodowe zawarte we wniosku. Jeśli sąd chce rozszerzyć zakres, musi ponownie zastosować art. 167 k.p.k. i sam dopuścić dowód z urzędu.
🔎 Praktyczna rada
Pamiętaj, że dobrze przygotowany wniosek dowodowy:
- 📅 może być złożony na każdym etapie postępowania,
- ✅ musi jasno wskazywać dowód i okoliczność,
- ⚠ powinien być rzeczowy i nie zmierzać do przewlekania procesu.
🏚 📄 Przepisy prawne
- art. 119, art. 167, art. 169, art. 170, art. 352, art. 368, art. 459 § 2 – Kodeks postępowania karnego
📚Podstawa prawna
- art. 119, art. 167, art. 169, art. 170, art. 352, art. 368, art. 459 § 2 – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2023 r. poz. 774 z późn. zm.)
🔖Tematy porad zawartych w poradniku
- skuteczny wniosek dowodowy
- wniosek dowodowy w postępowaniu karnym
- oddalenie wniosku dowodowego
- przesłanki uwzględnienia wniosku dowodowego
- formułowanie tezy dowodowej
✨ Sprawdź również: