Wartość przedmiotu sporu (WPS) to jedna z kluczowych instytucji postępowania cywilnego. Od jej prawidłowego określenia zależy nie tylko wysokość opłat sądowych, ale także właściwość sądu, a w niektórych przypadkach nawet możliwość wniesienia skargi kasacyjnej. W sprawach o zapłatę może się wydawać, że ustalenie WPS jest banalne – przecież chodzi po prostu o wskazaną w pozwie kwotę. Tymczasem praktyka pokazuje, że wokół tego zagadnienia narosło wiele nieporozumień i błędnych praktyk.
Zasada ogólna – art. 19 § 1 k.p.c.
Punktem wyjścia jest art. 19 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, który brzmi:
„W sprawach o roszczenia pieniężne, zgłoszone choćby w zamian innego przedmiotu, podana kwota pieniężna stanowi wartość przedmiotu sporu.”
Z przepisu tego wynikają dwie istotne reguły:
- Jeśli powód dochodzi oznaczonej kwoty pieniężnej, to właśnie ta kwota jest WPS.
- Nie ma znaczenia, jak powód określi WPS w pozwie – liczy się wyłącznie kwota roszczenia.
Innymi słowy, w przypadku roszczeń jednorodzajowych i jednolitych, gdzie powód żąda zapłaty konkretnej sumy w złotówkach, nie ma żadnej dodatkowej kalkulacji – WPS = żądana kwota.
Przykład 1
Firma Bud-Max Sp. z o.o. domaga się od kontrahenta zapłaty 75 250 zł za wykonane roboty budowlane.
WPS wynosi dokładnie 75 250 zł – i nic ponad to.
Obowiązek wskazywania wartości przedmiotu sporu
W tym miejscu trzeba odnieść się do art. 126¹ § 1 k.p.c., który stanowi:
„Wartość przedmiotu sporu lub zaskarżenia podaje się w złotych, jeżeli przedmiotem sprawy nie jest oznaczona kwota pieniężna.”
Oznacza to, że:
- jeśli pozew dotyczy kwoty pieniężnej w złotych, powód nie musi podawać WPS,
- jeśli przedmiotem sporu jest np. prawo, rzecz, świadczenie w naturze – wtedy trzeba wskazać WPS.
Co ważne, również art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. potwierdza, że brak wskazania WPS w sprawie o zapłatę kwoty pieniężnej nie jest brakiem formalnym pozwu.
Praktyka pełnomocników
Mimo powyższego przepisu, w praktyce zawodowej niemal wszyscy prawnicy podają WPS nawet w sprawach o zapłatę oznaczonej kwoty. Stało się to swoistym zwyczajem, utrwalonym przez różne poradniki czy metodyki pracy procesowej. Samo w sobie nie jest to błędem, ale prowadzi do pewnych nieporozumień, o czym niżej.
Zaokrąglanie wartości przedmiotu sporu
Źródłem wielu problemów jest art. 126¹ § 3 k.p.c., który brzmi:
„Wartość przedmiotu sporu lub zaskarżenia podaje się w złotych, zaokrąglając w górę do pełnego złotego.”
W praktyce niektórzy sędziowie i pełnomocnicy uznają, że w sprawach o zapłatę również należy WPS zaokrąglać w górę – np. żądanie 45 780,25 zł miałoby oznaczać WPS 45 781 zł.
Taki pogląd jest jednak błędny. Wynika to z systemowej wykładni przepisów:
- obowiązek zaokrąglenia dotyczy tylko sytuacji, gdy strona musi podać WPS (a więc np. przy roszczeniach niepieniężnych),
- w sprawach o zapłatę, gdzie roszczenie opiewa na oznaczoną kwotę pieniężną, WPS jest dokładnie równy tej kwocie, bez żadnego zaokrąglania.
Przykład 2
Pan Krzysztof domaga się od banku zwrotu 12 345,67 zł.
Prawidłowy WPS = 12 345,67 zł.
Nie wolno zaokrąglać do 12 346 zł.
Roszczenia pieniężne w walutach obcych
Szczególne problemy pojawiają się w sytuacji, gdy powód dochodzi zapłaty wyrażonej w walucie obcej (np. euro, dolarach).
Teoretycznie można by zastosować art. 19 § 1 k.p.c., bo to wciąż „roszczenie pieniężne”. Jednak polskie sądy od lat przyjmują inne podejście – w takim przypadku trzeba przeliczyć kwotę na złote.
Spór w orzecznictwie międzywojennym
Już w dwudziestoleciu międzywojennym Sąd Najwyższy różnie interpretował ten problem:
- w orzeczeniu z 24.06.1924 r. uznano, że WPS to sama kwota w walucie obcej, a przeliczenia dokonuje się tylko pomocniczo,
- w orzeczeniu z 22.07.1924 r. przyjęto, że należy przeliczyć kwotę na złotówki według kursu z dnia wniesienia pozwu i utrzymać tę wartość do końca postępowania.
Wartość przedmiotu sporu przy roszczeniach w walutach obcych – stanowisko orzecznictwa
Po II wojnie światowej orzecznictwo i praktyka sądowa jednoznacznie opowiedziały się za drugim ze stanowisk zaprezentowanych jeszcze w latach 20. XX wieku.
Utrwalone zasady
- żądanie zapłaty w walucie obcej nie podlega art. 19 § 1 k.p.c.,
- powód musi podać WPS w złotówkach,
- przeliczenia dokonuje się według kursu z dnia wniesienia pozwu,
- ta wartość pozostaje niezmienna w toku całego postępowania – nawet jeśli kurs walut ulegnie zmianie.
Dzięki temu system jest stabilny i możliwe jest precyzyjne określenie np. opłaty sądowej czy progu kasacyjnego już na początku procesu.
Znaczenie kursu walut dla dalszego postępowania
Określenie wartości przedmiotu sporu na dzień wniesienia pozwu ma znaczenie dla kilku kluczowych elementów postępowania cywilnego:
- Właściwość rzeczowa sądu – ustalana jest na podstawie WPS z dnia wniesienia pozwu (zasada perpetuatio fori).
- Opłata sądowa – obliczana od przeliczonej wartości w złotówkach.
- Dopuszczalność skargi kasacyjnej – zależy od tego, czy wartość przedmiotu zaskarżenia przekracza ustawowy próg (obecnie 50 000 zł w sprawach gospodarczych i 10 000 zł w innych).
Problem praktyczny – wahania kursów walut
Przyjęcie stałego kursu z dnia wniesienia pozwu prowadzi czasem do trudnych sytuacji.
Przykład 3 – brak kasacji mimo wzrostu kursu
Pani Maria żąda od kontrahenta zapłaty 20 000 EUR.
- W dniu wniesienia pozwu kurs NBP wynosił 4,80 zł.
- WPS = 96 000 zł.
Sprawa zakończyła się przegraną i powódka chce złożyć skargę kasacyjną.
Problem: próg dla kasacji w sprawach gospodarczych wynosi 100 000 zł.
Mimo że w dniu orzekania kurs euro wzrósł i równowartość roszczenia przekraczałaby próg, to skarga kasacyjna nie jest dopuszczalna, ponieważ liczy się wyłącznie WPS z dnia wniesienia pozwu.
Przykład 4 – dopuszczalność kasacji mimo spadku kursu
Pan Jan dochodzi zapłaty 30 000 USD.
- W dniu wniesienia pozwu kurs wynosił 4,20 zł.
- WPS = 126 000 zł.
W chwili zakończenia sprawy kurs dolara spadł do 3,90 zł, co dawałoby wartość 117 000 zł.
Mimo tego spadku skarga kasacyjna jest dopuszczalna, bo liczy się tylko kurs z dnia wniesienia pozwu.
Roszczenia w walutach obcych a analogia do spraw o rzeczy
Zgodnie z utrwaloną praktyką, sprawy o zapłatę w walucie obcej są bardziej zbliżone do spraw o wydanie rzeczy niż do zwykłych roszczeń pieniężnych w złotówkach.
Dlaczego?
- w obu przypadkach wartość przedmiotu sporu ustala się na dzień wniesienia pozwu,
- późniejsze zmiany wartości (kursu waluty czy ceny rynkowej rzeczy) nie mają znaczenia dla WPS.
Kluczowe wnioski praktyczne
📌 Jeśli dochodzisz roszczenia w złotówkach – WPS to dokładnie kwota pozwu, bez zaokrągleń.
📌 Jeśli dochodzisz roszczenia w walucie obcej – musisz przeliczyć je na złote według kursu z dnia wniesienia pozwu.
📌 Raz ustalony WPS nie zmienia się w toku procesu, nawet jeśli kurs waluty ulegnie dużym wahaniom.
📌 To może zdecydować o możliwości złożenia skargi kasacyjnej – czasem wzrost kursu nie pomoże, a spadek kursu nie zaszkodzi.
Podsumowanie poradnika
Wartość przedmiotu sporu (WPS) to kluczowy element każdego postępowania cywilnego. W przypadku roszczeń pieniężnych reguły są następujące:
✔ Roszczenia w złotówkach – WPS to dokładnie żądana kwota (art. 19 § 1 k.p.c.). Nie stosuje się żadnego zaokrąglania.
✔ Pozew o zapłatę kwoty pieniężnej – powód nie ma obowiązku wskazywania WPS w pozwie (art. 126¹ § 1 k.p.c.). Brak tego elementu nie jest brakiem formalnym (art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.).
✔ Zaokrąglanie WPS (art. 126¹ § 3 k.p.c.) dotyczy tylko spraw, w których istnieje obowiązek podania wartości, czyli np. o rzeczy lub prawa, a nie roszczeń pieniężnych.
✔ Roszczenia w walucie obcej – trzeba przeliczyć je na złote polskie według kursu z dnia wniesienia pozwu. Taka wartość nie zmienia się później w toku procesu.
✔ Znaczenie dla praktyki – wysokość WPS wpływa na:
- właściwość rzeczową sądu (perpetuatio fori),
- wysokość opłat sądowych,
- dopuszczalność skargi kasacyjnej.
Tabela praktycznych przykładów obliczenia WPS
| Roszczenie | Waluta roszczenia | Kurs NBP w dniu pozwu | Obliczony WPS | Uwaga praktyczna |
|---|---|---|---|---|
| 45 780 zł | PLN | – | 45 780 zł | WPS = kwota roszczenia, bez zaokrągleń |
| 12 345,67 zł | PLN | – | 12 345,67 zł | Nie wolno podawać 12 346 zł |
| 20 000 EUR | EUR | 4,80 zł | 96 000 zł | Skarga kasacyjna niedopuszczalna (próg 100 000 zł) |
| 30 000 USD | USD | 4,20 zł | 126 000 zł | Skarga kasacyjna dopuszczalna mimo spadku kursu później |
| 100 000 EUR | EUR | 4,50 zł | 450 000 zł | Opłata sądowa liczona od tej kwoty, niezależnie od późniejszych wahań |
Podstawa prawna
- art. 19 § 1 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 126¹ § 1, § 3 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 187 § 1 pkt 1 – Kodeks postępowania cywilnego
Tematy porad zawartych w poradniku
- wartość przedmiotu sporu kpc
- jak obliczyć WPS w pozwie
- roszczenia pieniężne w walucie obcej
Przydatne adresy urzędowe
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc – Ministerstwo Sprawiedliwości
- https://www.sn.pl – Sąd Najwyższy
- https://dziennikustaw.gov.pl – Internetowy System Aktów Prawnych