Pojęcie wartości przedmiotu sporu (WPS) to jeden z kluczowych elementów w postępowaniu cywilnym dotyczącym praw majątkowych. Od jej ustalenia zależy nie tylko, który sąd będzie właściwy do rozpoznania sprawy, ale także wysokość kosztów sądowych czy możliwość wniesienia skargi kasacyjnej. W praktyce przedsiębiorcy i osoby prywatne często mają problem z prawidłowym określeniem WPS, ponieważ nie zawsze pokrywa się ona z realną wartością dochodzonego prawa.
Poniżej wyjaśniam, jak rozumieć wartość przedmiotu sporu, na czym polega jej „techniczny” charakter i dlaczego nie można utożsamiać jej z wartością rynkową roszczenia.
Czym jest wartość przedmiotu sporu?
Intuicyjnie mogłoby się wydawać, że wartość przedmiotu sporu to po prostu wartość rzeczy lub prawa, którego dotyczy proces. Jednak przepisy procedury cywilnej oraz orzecznictwo pokazują, że sprawa jest bardziej złożona.
👉 Kluczowe znaczenie mają przepisy art. 19–24 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), które określają zasady ustalania WPS. Zgodnie z tymi regulacjami:
- wartość przedmiotu sporu ustala się na podstawie oświadczenia powoda złożonego w pozwie (art. 19 § 2 k.p.c.),
- sąd może jednak tę wartość zweryfikować i – jeśli uzna ją za nieprawidłową – samodzielnie ją określić (art. 25 k.p.c.),
- w wielu szczególnych przypadkach ustawodawca wprost wskazuje sposób obliczenia WPS (np. w sprawach o alimenty, dzierżawę czy ochronę dóbr osobistych).
Oznacza to, że wartość przedmiotu sporu nie jest wiernym odzwierciedleniem wartości rynkowej roszczenia, lecz kategorią procesową – stworzoną po to, aby ułatwić funkcjonowanie postępowania sądowego.
Funkcja techniczna i instrumentalna wartości przedmiotu sporu
W literaturze prawniczej coraz częściej podkreśla się, że wartość przedmiotu sporu to parametr techniczny. Nie ma ona charakteru czysto ekonomicznego, lecz procesowy. Jej podstawowe cele to:
- ustalenie właściwości rzeczowej sądu – np. sąd rejonowy rozpoznaje sprawy o prawa majątkowe, w których WPS nie przekracza 100 000 zł, a powyżej tej kwoty właściwy jest sąd okręgowy,
- określenie wysokości opłat sądowych – im wyższy WPS, tym wyższa opłata od pozwu,
- wpływ na dostępność środków odwoławczych – skarga kasacyjna jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy wartość przedmiotu zaskarżenia przekracza 50 000 zł (z wyjątkami, np. w sprawach pracowniczych i ubezpieczeniowych).
W praktyce oznacza to, że ustawodawca może „manipulować” WPS jako narzędziem polityki fiskalnej i procesowej – np. podwyższając próg, aby ograniczyć dostęp do kasacji, czy wprowadzając zryczałtowane wartości w wybranych sprawach.
Oderwanie od wartości rynkowej – przykłady
Aby lepiej zrozumieć różnicę między wartością rynkową a procesową, spójrzmy na przykłady:
Przykład 1 – sprawa o alimenty
Pani Anna domaga się od byłego męża alimentów w wysokości 1 500 zł miesięcznie. Wartość przedmiotu sporu nie wynosi 1 500 zł, lecz 18 000 zł – ponieważ zgodnie z art. 22 k.p.c. w sprawach o świadczenia powtarzające się (takie jak alimenty) WPS stanowi suma rocznych świadczeń.
Przykład 2 – ochrona dóbr osobistych
Pan Michał pozywa gazetę o publikację przeprosin za naruszenie dobrego imienia. Dochodzi także zadośćuczynienia w kwocie 30 000 zł. Wartość przedmiotu sporu nie ogranicza się tylko do pieniędzy – obejmuje także roszczenie niemajątkowe (żądanie przeprosin), które w tym przypadku ustawodawca nakazuje szacować ryczałtowo. Sąd może więc określić WPS np. na 50 000 zł.
Dlaczego to takie ważne?
Błędne określenie wartości przedmiotu sporu może mieć poważne skutki procesowe:
- sprawa trafi do niewłaściwego sądu,
- powód zapłaci zbyt niską opłatę i sąd wezwie go do dopłaty (co opóźni postępowanie),
- sąd odrzuci skargę kasacyjną z powodu zbyt niskiego WPS.
Dlatego warto starannie ustalić wartość przedmiotu sporu już na etapie pozwu, a w przypadku wątpliwości – skorzystać z pomocy prawnika.
Podsumowanie
- Wartość przedmiotu sporu (WPS) to kategoria procesowa, a nie rzeczywista wartość rynkowa dochodzonego prawa.
- Jej główną funkcją jest określenie właściwości sądu, wysokości kosztów sądowych i dostępności środków odwoławczych.
- WPS może być „sztucznie” określana przez ustawodawcę – np. w sprawach o alimenty czy ochronę dóbr osobistych.
- Błędne określenie WPS rodzi ryzyko odrzucenia pozwu, dopłat opłat sądowych czy problemów z kasacją.
Podstawa prawna
- art. 19–25 – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 ze zm.).
Tematy porad zawartych w poradniku
- wartość przedmiotu sporu kpc
- opłata od pozwu 2025
- właściwość sądu cywilnego
- skarga kasacyjna wartość sporu
Przydatne linki do urzędowych źródeł:
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640430296/U/D19640296Lj.pdf – Kodeks postępowania cywilnego
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc – Ministerstwo Sprawiedliwości
- https://www.sn.pl – Sąd Najwyższy
Kategoria: Prawo cywilne
Podkategoria: Postępowanie sądowe