Zmiana formy opodatkowania w firmie, zwłaszcza przejście z podatku ryczałtowego na podatek dochodowy, wywołuje wiele skutków podatkowych, które mogą zaskoczyć przedsiębiorców. Jednym z najważniejszych tematów, o których trzeba pamiętać, jest ustalenie wartości początkowej środków trwałych oraz sposób uwzględniania odpisów amortyzacyjnych. Jeśli prowadzisz firmę, przekształcasz działalność lub myślisz o zmianie formy opodatkowania, ten poradnik pomoże Ci uniknąć kosztownych błędów i dobrze przygotować się na nowe obowiązki wobec fiskusa.
Co się dzieje z amortyzacją środków trwałych po zmianie formy opodatkowania?
W przypadku zmiany formy opodatkowania – na przykład przejścia z ryczałtu na zasady ogólne (PIT lub CIT) – podatnik jest zobowiązany do uwzględnienia tzw. „wirtualnych” odpisów amortyzacyjnych w ewidencji podatkowej. Oznacza to, że nawet jeśli nie dokonywałeś faktycznych odpisów amortyzacyjnych w trakcie opodatkowania ryczałtem, to po przejściu na opodatkowanie dochodowe, musisz te hipotetyczne odpisy uwzględnić. Wynika to wprost z przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
W praktyce oznacza to, że wartość początkowa środka trwałego na potrzeby nowej formy opodatkowania zostaje pomniejszona o odpisy amortyzacyjne, które „powinny były zostać dokonane”, gdyby firma już wcześniej stosowała amortyzację podatkową.
Przykład 1: Przejście z ryczałtu na CIT w spółce z o.o.
Wyobraźmy sobie, że spółka „Nowa Energia” z Krakowa, która dotychczas opodatkowana była ryczałtem od dochodów spółek, zdecydowała się przejść na „zwykły” CIT. Spółka posiadała maszynę produkcyjną o wartości początkowej 120 000 zł, zakupioną dwa lata temu. Przez okres ryczałtowego opodatkowania nie dokonywano podatkowych odpisów amortyzacyjnych.
Po przejściu na CIT spółka musi ustalić, jaka wartość środka trwałego podlega dalszej amortyzacji. W tym celu oblicza się, ile odpisów amortyzacyjnych „wirtualnie” należałoby zaliczyć w koszty przez ostatnie dwa lata, stosując podstawową, liniową metodę amortyzacji i standardowe stawki podatkowe. Ta suma zostaje odjęta od wartości początkowej maszyny i dopiero od takiej pomniejszonej wartości naliczane są dalsze odpisy.
Przykład 2: Przekształcenie JDG w spółkę z o.o.
Pan Łukasz prowadził jednoosobową działalność gospodarczą w Gdańsku, korzystając z ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, a następnie przekształcił firmę w jednoosobową spółkę z o.o. Firma posiada samochód osobowy, który był wykorzystywany w działalności, a wartość początkowa pojazdu wynosiła 80 000 zł. Chociaż przez okres prowadzenia JDG nie było obowiązku amortyzacji podatkowej, to po przekształceniu spółka musi w swojej ewidencji uwzględnić odpisy amortyzacyjne, które „przysługiwałyby” za okres prowadzenia firmy w formie JDG.
Jeśli okres korzystania z samochodu wyniósł trzy lata, spółka liczy hipotetyczne odpisy według liniowej metody amortyzacji i odpowiedniej stawki. Dopiero po odjęciu tej sumy od pierwotnej wartości samochodu ustala się podstawę do dalszej amortyzacji już po przekształceniu.
Wirtualne odpisy amortyzacyjne – jak je obliczać?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, podatnik musi stosować podstawowe stawki amortyzacyjne, nie ma możliwości wyboru obniżonych stawek czy innych metod amortyzacji. Wynika to z faktu, że w okresie ryczałtu czy innej formy opodatkowania, nie była faktycznie prowadzona ewidencja amortyzacyjna, więc nie można teraz zmieniać zasad.
Pamiętaj:
- Liczysz odpisy amortyzacyjne „tak, jakby” były one dokonywane co miesiąc czy rok w trakcie poprzedniej formy opodatkowania.
- Od uzyskanej wartości początkowej odejmujesz sumę tych „wirtualnych” odpisów.
- Nie możesz przyjąć innych stawek czy metod niż liniowa i podstawowa.
⚠️ Warto o tym pamiętać już na etapie planowania zmiany formy opodatkowania lub przekształcenia firmy, aby uniknąć nieprzyjemnych niespodzianek przy rozliczaniu kosztów podatkowych.
Szczególny przypadek: CIT estoński a wartość początkowa środków trwałych
W przypadku tzw. opodatkowania estońskim CIT (ryczałt od dochodów spółek) sytuacja jest nieco inna. Po zakończeniu stosowania tego typu opodatkowania i powrocie do klasycznego CIT, podatnik musi wziąć pod uwagę rzeczywiste odpisy amortyzacyjne dokonywane według przepisów o rachunkowości, a nie hipotetyczne odpisy.
Oznacza to, że suma odpisów amortyzacyjnych zaliczonych w koszty bilansowe (a nie podatkowe) podczas ryczałtu pomniejsza wartość początkową środka trwałego dla celów dalszej amortyzacji podatkowej. Wynika to wprost z art. 16g ust. 22 ustawy o CIT.
Przykład 3: Spółka po CIT estońskim
Spółka „SolarTech” z Poznania przez trzy lata korzystała z CIT estońskiego i dokonywała odpisów amortyzacyjnych wyłącznie dla celów bilansowych. Po powrocie na klasyczny CIT musi uwzględnić sumę tych rzeczywistych odpisów w ewidencji podatkowej i tylko od pozostałej części wartości początkowej naliczać dalszą amortyzację podatkową.
Podsumowanie – najważniejsze zasady dla przedsiębiorcy
- Zmiana formy opodatkowania powoduje obowiązek uwzględnienia wirtualnych lub rzeczywistych odpisów amortyzacyjnych przy ustalaniu wartości początkowej środków trwałych na potrzeby podatku dochodowego.
- Odpisy „wirtualne” liczymy według stawek podstawowych i metody liniowej.
- Przy CIT estońskim uwzględniamy rzeczywiste odpisy bilansowe.
- Nie można zmieniać metody ani stawek amortyzacyjnych za okres poprzedzający zmianę formy opodatkowania.
Zwróć uwagę: Niezależnie od tego, czy zmieniasz formę opodatkowania, czy przekształcasz działalność w spółkę, zawsze skonsultuj się z doradcą podatkowym i prowadź rzetelną dokumentację księgową. Takie zmiany mogą mieć dalekosiężne skutki dla rozliczeń podatkowych firmy.
Podstawa prawna
- art. 16g ust. 20, 21, 22, art. 16i ust. 8 – Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych
- art. 22n ust. 5, art. 22i ust. 8 – Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
Tematy porad zawartych w poradniku
- zmiana formy opodatkowania amortyzacja
- wartość początkowa środka trwałego CIT 2025
- amortyzacja po przekształceniu JDG w spółkę
- ryczałt a środki trwałe amortyzacja