Rozliczenie nabycia środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej w drodze tzw. datio in solutum (świadczenia zastępczego) to kwestia, która coraz częściej pojawia się w praktyce obrotu gospodarczego. Wielu przedsiębiorców zastanawia się, jak poprawnie ustalić wartość początkową takich składników majątku i jak poprawnie rozliczyć taką transakcję podatkowo. Poniżej znajdziesz praktyczny poradnik, który wyjaśni Ci, jak wygląda rozliczenie datio in solutum na gruncie podatku dochodowego od osób prawnych (CIT).
Czym jest datio in solutum i dlaczego ma znaczenie dla rozliczeń podatkowych?
Datio in solutum, czyli spełnienie przez dłużnika innego świadczenia niż pierwotnie uzgodnione (za zgodą wierzyciela), to rozwiązanie umożliwiające wygaśnięcie zobowiązania poprzez przekazanie np. środka trwałego zamiast pieniędzy. Taka sytuacja może mieć miejsce np. wtedy, gdy kontrahent zalega z zapłatą, ale zamiast gotówki przekazuje maszynę, samochód czy inny składnik majątku.
Dla przedsiębiorcy (wierzyciela), który przyjmuje takie świadczenie, powstaje istotne pytanie: jak ustalić wartość początkową tego składnika, aby poprawnie dokonywać odpisów amortyzacyjnych i uniknąć ewentualnych sporów z urzędem skarbowym?
Jak ustalić wartość początkową środka trwałego nabytego przez datio in solutum?
Wartość początkowa zgodnie z ustawą o CIT
Przepisy art. 16g ust. 1 pkt 6 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej: ustawa o CIT) jasno wskazują, że w przypadku nabycia środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej na skutek datio in solutum, wartość początkową ustala się w wysokości wartości wierzytelności (należności), która została uregulowana poprzez to świadczenie niepieniężne.
art. 16g ust. 1 pkt 6 ustawy o CIT:
„Za wartość początkową środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, z uwzględnieniem ust. 2–14, uważa się: […] 6) w razie nabycia, w następstwie wykonania świadczenia niepieniężnego, o którym mowa w art. 14a – wartość wierzytelności (należności) uregulowanej w wyniku wykonania świadczenia niepieniężnego, o którym mowa w tym przepisie; przepis ust. 3 stosuje się odpowiednio”.
Oznacza to, że dla przedsiębiorcy-nabywcy (wierzyciela) kluczowa jest wartość jego własnej wierzytelności – nie wartość rynkowa przejętego środka trwałego.
Co to oznacza w praktyce?
Za wartość początkową uznaje się wartość wierzytelności (wraz z należnym podatkiem VAT), jaką wierzyciel miał wobec dłużnika i która została zaspokojona przez otrzymanie środka trwałego. Wartość rynkowa przejmowanego składnika nie ma znaczenia dla ustalenia wartości początkowej – nawet jeśli jest wyższa niż sama wierzytelność.
Przykład 1
Firma „Techmator” Sp. z o.o. ma wobec kontrahenta, firmy „Rolsprzęt” Sp. z o.o., wierzytelność z tytułu niezapłaconej faktury na kwotę 30 750 zł brutto (w tym 5 750 zł VAT). Dłużnik, nie mając gotówki, przekazuje wierzycielowi używaną wiertarkę przemysłową, której wartość rynkowa wynosi 40 000 zł. Jednak zgodnie z ustawą o CIT, „Techmator” jako wartość początkową przyjmuje 30 750 zł, czyli wysokość swojej wierzytelności.
Przykład 2
Przedsiębiorstwo „Elmark” Sp. z o.o. posiada wobec firmy „Verigo” S.A. wierzytelność z tytułu pożyczki udzielonej na kwotę 60 000 zł. „Verigo” nie spłaca pożyczki, lecz przekazuje w zamian komputer serwerowy. Wartość rynkowa serwera to 52 000 zł, jednak wartość początkowa w księgach „Elmark” wynosi 52 000 zł (czyli wartość rzeczy), o ile cała wierzytelność została zaspokojona. Jeśli jednak komputer stanowi jedynie częściową spłatę, wartość początkową należy ustalić w wysokości odpowiadającej spłaconej części wierzytelności.
Co jeśli wartość rynkowa rzeczy przewyższa wartość wierzytelności?
Zdarza się, że dłużnik przekazuje przedmiot lub prawo, którego wartość rynkowa przekracza kwotę wierzytelności. W takiej sytuacji dla wierzyciela (nabywcy środka trwałego) nadal istotna jest tylko wartość jego własnej wierzytelności. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy przekazanie rzeczy obejmuje jedynie jej część odpowiadającą spłacie długu, a nadwyżka wartości nabywana jest na podstawie osobnej umowy – wtedy wartość początkowa środka trwałego ustalana jest łącznie (wartość wierzytelności + cena zapłacona za „nadwyżkę”).
Przykład 3
Spółka „Polas” Sp. z o.o. posiada wierzytelność wobec „Solid-Trans” Sp. z o.o. w wysokości 75 000 zł. „Solid-Trans” proponuje spłatę w postaci samochodu ciężarowego o wartości rynkowej 110 000 zł. Spółki uzgadniają, że „Polas” przyjmuje pojazd jako spłatę wierzytelności, a pozostałe 35 000 zł dopłaca w gotówce. Wartość początkowa środka trwałego w księgach „Polas” wyniesie 75 000 zł (wierzytelność) + 35 000 zł (dopłata) = 110 000 zł.
Dodatkowe koszty a wartość początkowa środka trwałego
Zgodnie z art. 16g ust. 3 ustawy o CIT, do wartości początkowej środka trwałego należy doliczyć wszystkie wydatki poniesione w celu przystosowania środka trwałego do używania, w tym m.in.:
- koszty transportu,
- montażu,
- cła, opłaty importowe,
- inne wydatki związane z nabyciem rzeczy.
Jeśli więc przedsiębiorca w związku z nabyciem środka trwałego w drodze datio in solutum poniósł powyższe wydatki, powiększają one wartość początkową amortyzowanego składnika.
Podsumowanie – o czym warto pamiętać?
- Przy nabyciu środka trwałego lub WNiP w drodze datio in solutum wartość początkowa równa się wartości zaspokojonej wierzytelności, nie wartości rynkowej otrzymanej rzeczy.
- Gdy wartość przekazanej rzeczy przewyższa kwotę wierzytelności, nadwyżka musi być traktowana jako odrębna transakcja i uwzględniona w wartości początkowej.
- Wszystkie dodatkowe koszty związane z nabyciem (transport, montaż, opłaty) należy doliczyć do wartości początkowej środka trwałego.
- Przychód rozpoznaje dłużnik, który przekazuje rzecz – a nie wierzyciel, który ją otrzymuje.
Podstawa prawna
- art. 16g ust. 1 pkt 6, art. 16g ust. 3, art. 14a ust. 1, ust. 2 – ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. 1992 nr 21 poz. 86, z późn. zm.)
- art. 453 – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93, z późn. zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku
- „amortyzacja środków trwałych datio in solutum”
- „wartość początkowa środka trwałego CIT”
- „rozliczenie wierzytelności poprzez świadczenie niepieniężne”
- „nabycie środka trwałego za dług 2025”
Przydatne adresy urzędowe
- https://www.gov.pl/web/finanse (Ministerstwo Finansów)
- https://www.podatki.gov.pl/cit/ (Portal podatkowy – CIT)
- https://www.sejm.gov.pl/ (Internetowy System Aktów Prawnych)