Uprawdopodobnienie to pojęcie, które regularnie pojawia się w praktyce sądowej, zwłaszcza w postępowaniu cywilnym. Wielu przedsiębiorców, pełnomocników, a nawet samych stron procesowych zastanawia się, co właściwie oznacza uprawdopodobnienie, jak odróżnić je od udowodnienia oraz w jakich sytuacjach sąd zadowala się „tylko” uprawdopodobnieniem, a kiedy wymaga pełnego dowodu. Poznanie tego mechanizmu pozwoli Ci nie tylko lepiej przygotować się do procesu, ale i skuteczniej dochodzić swoich praw przed sądem.
Czym jest uprawdopodobnienie w postępowaniu cywilnym?
Uprawdopodobnienie to szczególny sposób przedstawiania faktów w sądzie, kiedy przepisy prawa dopuszczają ustalenie pewnych okoliczności na podstawie niższego niż zwykle stopnia pewności. Nie chodzi tu o „gołe” twierdzenia stron, ale o przedstawienie sądowi takich materiałów lub argumentów, które w racjonalny sposób uprawdopodabniają (czyli czynią wiarygodnym) istnienie określonego faktu. Przykładem może być przedłożenie kopii umowy, e-maila lub nawet niepodpisanego dokumentu – o ile pozwalają one na uznanie, że określona sytuacja miała miejsce.
W polskim postępowaniu cywilnym podstawę prawną dla instytucji uprawdopodobnienia znajdziesz w art. 243 Kodeksu postępowania cywilnego. Przepis ten stanowi:
„Zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu.”
(art. 243 Kodeks postępowania cywilnego)
Co to oznacza w praktyce? Sąd, rozpatrując określony wniosek lub żądanie, może uznać za wystarczające mniej formalne środki dowodowe, jeżeli ustawodawca wprost dopuszcza możliwość uprawdopodobnienia określonych faktów, a nie wymaga ich pełnego udowodnienia.
Uprawdopodobnienie a dowód – jaka jest różnica?
Uprawdopodobnienie to wykazanie prawdopodobieństwa, że jakiś fakt miał miejsce – jest to niższy stopień pewności niż pełne udowodnienie faktu. Gdy ustawa wymaga udowodnienia, sąd oczekuje pełnej wiarygodności i pewności co do zaistnienia danego zdarzenia. Gdy natomiast wystarczy uprawdopodobnienie, sąd może poprzestać na przekonaniu, że istnieje realna możliwość, iż dany fakt miał miejsce.
W skrócie:
- Udowodnienie: Sąd ma być przekonany, że dany fakt miał miejsce, na podstawie pełnych i formalnych dowodów.
- Uprawdopodobnienie: Sąd uznaje za wystarczające przekonanie się, że dany fakt jest możliwy i wiarygodny – nie musi mieć absolutnej pewności.
Warto pamiętać, że uprawdopodobnienie NIE oznacza zwykłego przedstawienia twierdzeń strony. Wymagane jest poparcie tych twierdzeń choćby skromnym, ale obiektywnym materiałem – np. wydrukiem korespondencji, oświadczeniem świadka, kopią dokumentu.
Funkcje i znaczenie uprawdopodobnienia w praktyce sądowej
W polskim prawie uprawdopodobnienie pełni kilka ważnych funkcji:
- Umożliwia szybkie rozpoznanie kwestii wstępnych i tymczasowych – jak np. zabezpieczenie roszczenia, przywrócenie terminu, wyłączenie sędziego lub biegłego.
- Pozwala na uproszczenie i odformalizowanie postępowania dowodowego w określonych przypadkach, gdy pełne dowodzenie byłoby nadmiernie czasochłonne lub kosztowne.
- Obniża wymagany stopień pewności – sąd może oprzeć się na uprawdopodobnieniu tam, gdzie przepisy uznają to za wystarczające.
Przykład 1 (zmodyfikowany stan faktyczny):
Firma logistyczna „Trans-Best” złożyła wniosek o zabezpieczenie roszczenia przeciwko swojemu kontrahentowi, domagając się zamrożenia środków na rachunku bankowym. W postępowaniu zabezpieczającym firma załączyła do wniosku kopię faktury oraz wydruk e-maila potwierdzającego dostawę towaru. Sąd nie wymagał pełnego udowodnienia wszystkich okoliczności – wystarczyło, że przedstawione dokumenty uprawdopodobniły istnienie roszczenia i jego wysokość.
Przykład 2:
Osoba fizyczna, pani Alicja Kowalska z Piły, wniosła o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji, tłumacząc, że była w tym czasie hospitalizowana. Do wniosku załączyła kserokopię wypisu ze szpitala. Sąd, rozpatrując wniosek, uznał za wystarczające uprawdopodobnienie przeszkody uniemożliwiającej złożenie apelacji w terminie – nie wymagał oryginału dokumentu ani przesłuchania świadków.
Kiedy sąd wymaga uprawdopodobnienia, a nie pełnego dowodu?
Ustawodawca wskazuje wyraźnie, w jakich przypadkach wystarczy uprawdopodobnienie. Najczęściej spotkasz się z tym w sytuacjach takich jak:
- Wnioski o zabezpieczenie roszczenia (art. 730¹ § 1 k.p.c.)
- Wnioski o przywrócenie terminu (art. 169 § 2 k.p.c.)
- Wnioski o zwolnienie od kosztów sądowych (art. 101 k.p.c.)
- Sprawy dotyczące wyłączenia sędziego (art. 50 k.p.c.)
- Inne kwestie proceduralne, w których sąd musi podjąć szybką, tymczasową decyzję
Zdarza się jednak, że uprawdopodobnienia wymaga się także w sprawach merytorycznych, gdy szczególne przepisy tak stanowią – na przykład w sprawach z zakresu prawa rodzinnego (art. 52 § 1a Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) czy prawa upadłościowego.
Jak uprawdopodobnić fakt w procesie cywilnym?
Aby skutecznie uprawdopodobnić dany fakt przed sądem:
- Załącz możliwie najwięcej obiektywnych materiałów – nawet jeśli nie spełniają one wszystkich formalnych wymogów pełnego dowodu.
- Przedstaw kopie dokumentów, wydruki, e-maile, korespondencję SMS, fotografie itp.
- Możesz powołać się na oświadczenie świadków, nawet złożone bez przyrzeczenia czy podpisu.
- Wytłumacz w uzasadnieniu wniosku, dlaczego przedstawione materiały czynią twierdzenie wiarygodnym.
⚠️ Pamiętaj: Sąd sam ocenia, czy przedstawione materiały są wystarczające do uprawdopodobnienia danej okoliczności. Nie zawsze samo twierdzenie strony zostanie uznane za uprawdopodobnienie!
Podsumowanie – najważniejsze wnioski
- Uprawdopodobnienie to niższy niż udowodnienie stopień pewności co do faktu, wystarczający tylko tam, gdzie pozwala na to przepis.
- Nie każda okoliczność może być uprawdopodobniana – decyduje o tym ustawa.
- Uprawdopodobnienie wymaga przedstawienia pewnych dowodów – nawet mniej formalnych – ale nie ogranicza się do twierdzeń stron.
- Najczęściej spotykane przy zabezpieczeniu roszczeń, przywróceniu terminu, wyłączeniu sędziego, zwolnieniu od kosztów sądowych.
- Nie utożsamiaj uprawdopodobnienia z wysokim stopniem prawdopodobieństwa! W praktyce wystarczy, że istnieje uwiarygodniona możliwość zaistnienia danego faktu.
Podstawa prawna
- art. 243, art. 50, art. 169, art. 346, art. 410, art. 414, art. 635, art. 637, art. 730¹ – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 52 § 1a – Kodeks rodzinny i opiekuńczy
- art. 13 ust. 3 – Prawo upadłościowe
- art. 14 ust. 2 – Ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania
Tematy porad zawartych w poradniku
- uprawdopodobnienie w sądzie cywilnym
- różnica między uprawdopodobnieniem a dowodem
- jak uprawdopodobnić fakt w sądzie
- postępowanie dowodowe uproszczone
- uprawdopodobnienie a zabezpieczenie roszczenia
Przydatne adresy urzędowe:
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc – Ministerstwo Sprawiedliwości
- https://orzeczenia.ms.gov.pl – Orzeczenia sądów powszechnych