Oddanie środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej (WNiP) do używania innemu podmiotowi na podstawie różnego rodzaju umów to codzienność w obrocie gospodarczym. Przedsiębiorcy coraz częściej korzystają z leasingu, najmu, dzierżawy czy użyczenia nie tylko nieruchomości, ale też maszyn, oprogramowania lub patentów. Warto wiedzieć, jak w takich przypadkach wygląda kwestia amortyzacji i komu przysługuje prawo do dokonywania odpisów amortyzacyjnych – właścicielowi czy korzystającemu? Odpowiedź na to pytanie ma kluczowe znaczenie zarówno podatkowe, jak i bilansowe. W tym poradniku, opierając się na aktualnych przepisach i praktyce, wyjaśniam najważniejsze zasady oraz prezentuję przykłady, jak prawidłowo rozliczyć amortyzację środków trwałych i WNiP oddanych do używania innym podmiotom.
Kto amortyzuje środek trwały oddany do używania? Zasady ogólne
Na wstępie warto podkreślić, że prawo do dokonywania odpisów amortyzacyjnych przysługuje co do zasady tylko jednej ze stron stosunku prawnego – albo właścicielowi środka trwałego (lub WNiP), albo korzystającemu (np. leasingobiorcy). Wynika to wprost z art. 16ł ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (u.p.d.o.p.):
„Od środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych, przekazanych do używania na podstawie innych umów niż wymienione w ust. 1, odpisów amortyzacyjnych od tych składników dokonują odpowiednio finansujący lub korzystający na zasadach określonych w art. 16h–16k i art. 16m, z uwzględnieniem przepisów rozdziału 4a.”
(art. 16ł ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych)
Przepis ten ma szerokie zastosowanie. Obejmuje wszystkie umowy (nie tylko leasing, ale również najem, dzierżawę, użyczenie i inne), na mocy których dochodzi do przekazania środka trwałego lub WNiP do używania innemu podmiotowi – zarówno odpłatnie, jak i nieodpłatnie. Ważne jest nie tyle to, jak nazwiemy umowę, ile fakt, że dochodzi do faktycznego udostępnienia rzeczy lub prawa do korzystania innemu podmiotowi.
Umowy objęte przepisem – praktyczne przykłady
Przykład 1: Oddanie maszyny w leasing operacyjny
Spółka Alfa sp. z o.o. będąca właścicielem maszyny produkcyjnej, zawarła w maju 2025 r. umowę leasingu operacyjnego z firmą Beta sp. z o.o. Na jej podstawie maszyna została przekazana do używania Beta na okres 3 lat. W tym przypadku odpisów amortyzacyjnych dokonuje właściciel maszyny – czyli Alfa sp. z o.o.
Przykład 2: Użyczenie lokalu użytkowego
Przedsiębiorca indywidualny, Jan Kwiatkowski, postanowił nieodpłatnie użyczyć lokal będący jego własnością fundacji prowadzącej działania społeczne. Zgodnie z przepisami, mimo że jest to umowa nieodpłatna (użyczenie), to właściciel lokalu (Jan Kwiatkowski) ma prawo do dokonywania odpisów amortyzacyjnych, o ile lokal jest wpisany do ewidencji środków trwałych i jest wykorzystywany na potrzeby działalności gospodarczej.
Przykład 3: Dzierżawa oprogramowania komputerowego (WNiP)
Spółka technologiczna Gamma udostępnia innej firmie autorskie oprogramowanie komputerowe na podstawie umowy dzierżawy. Prawo do amortyzacji wartości niematerialnej (oprogramowania) pozostaje po stronie właściciela, czyli Gamma, o ile nie została przekazana licencja podlegająca osobnej amortyzacji po stronie korzystającego.
Kiedy korzystający może amortyzować środek trwały? Leasing finansowy
Wyjątek od zasady amortyzowania przez właściciela przewidziano w przypadku tzw. leasingu finansowego (zdefiniowanego w art. 17a pkt 1 oraz art. 17f ustawy o CIT). W tej sytuacji prawo do amortyzacji może przejść na korzystającego – pod warunkiem spełnienia określonych przesłanek, w tym szczegółowego uregulowania tego w umowie leasingowej.
Zgodnie z art. 16a ust. 2 pkt 3 u.p.d.o.p.:
„Do środków trwałych zalicza się również składniki majątku, wymienione w ust. 1, niestanowiące własności lub współwłasności podatnika, wykorzystywane przez niego na potrzeby związane z prowadzoną działalnością na podstawie umowy określonej w art. 17a pkt 1, zawartej z właścicielem lub współwłaścicielami tych składników – jeżeli zgodnie z przepisami rozdziału 4a odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający.”
Warunki, które musi spełnić leasing finansowy, aby korzystający mógł dokonywać odpisów amortyzacyjnych:
- Umowa musi spełniać przesłanki z art. 17f ust. 1 pkt 1 i 2 u.p.d.o.p. (w szczególności przekazanie do odpłatnego używania na czas oznaczony oraz przeniesienie znacznej części ryzyka i pożytków).
- W umowie musi być wyraźnie wskazane, kto dokonuje odpisów amortyzacyjnych.
- Finansujący (leasingodawca) musi zrezygnować z dokonywania odpisów, jeśli korzystającym jest osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej.
Przykład 4: Leasing finansowy samochodu służbowego
Firma Delta zawarła z bankiem umowę leasingu finansowego samochodu na 5 lat. W umowie zapisano, że odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający (Delta). W tym przypadku to Delta, mimo że nie jest właścicielem pojazdu, ujmuje samochód w swojej ewidencji środków trwałych i amortyzuje go według zasad ogólnych.
Zasady amortyzacji – jakie przepisy mają zastosowanie?
W przypadku środków trwałych lub WNiP oddanych do używania innym podmiotom stosuje się zasady amortyzacji określone w art. 16h–16k i art. 16m u.p.d.o.p., m.in.:
- Amortyzacja liniowa – podstawowa metoda, którą można stosować do wszystkich środków trwałych i WNiP.
- Amortyzacja indywidualna – w określonych przypadkach możliwe jest ustalenie indywidualnej stawki amortyzacyjnej (np. dla używanych lub ulepszonych środków trwałych).
- Amortyzacja przyspieszona i jednorazowa – pod określonymi warunkami przedsiębiorca może zastosować przyspieszone stawki lub jednorazową amortyzację (np. dla środków trwałych o niskiej wartości).
- Amortyzacja degresywna – alternatywna metoda pozwalająca na szybsze zaliczanie odpisów w pierwszych latach użytkowania.
- Minimalne okresy amortyzacji WNiP – określone w art. 16m u.p.d.o.p., dotyczą zarówno WNiP wykorzystywanych przez podatnika, jak i udostępnianych innym podmiotom.
Licencje a amortyzacja – na co zwrócić uwagę?
Przedsiębiorcy coraz częściej korzystają z licencji, np. na oprogramowanie, patenty, znaki towarowe czy prawa autorskie. Warto rozróżnić dwie sytuacje, ponieważ mają one odmienne skutki podatkowe w zakresie amortyzacji:
1. Licencja na korzystanie z WNiP
Jeżeli podatnik uzyskuje licencję na korzystanie z cudzego prawa (np. oprogramowania komputerowego) – nie nabywa prawa bazowego, a jedynie prawo do korzystania na określonych zasadach i przez określony czas. Takie prawo do korzystania (licencja) samo w sobie może stanowić odrębny składnik wartości niematerialnych i prawnych po stronie licencjobiorcy, podlegający amortyzacji według okresu trwania licencji lub przepisów szczególnych (art. 16m u.p.d.o.p.).Właściciel prawa bazowego (np. twórca oprogramowania) amortyzuje swój składnik według zasad ogólnych, niezależnie od liczby udzielonych licencji.Przykład 5: Amortyzacja licencji na oprogramowanieSpółka Epsilon nabyła 3-letnią licencję na korzystanie z oprogramowania CRM od zagranicznego dostawcy. Spółka może amortyzować koszt nabytej licencji przez okres jej trwania, ujmując ją jako wartość niematerialną i prawną w swojej ewidencji. Właściciel oprogramowania amortyzuje prawo bazowe (autorskie) oddzielnie.
2. Przekazanie WNiP do korzystania na podstawie umowy innej niż licencja
Jeśli udostępniasz innemu podmiotowi prawo (np. znak towarowy, patent, know-how) na podstawie umowy dzierżawy, najmu lub użyczenia, to zasady amortyzacji będą analogiczne jak przy przekazaniu środka trwałego. Prawo do amortyzacji z reguły pozostaje po stronie właściciela (finansującego).
Amortyzacja a ewidencja środków trwałych i WNiP – o czym trzeba pamiętać?
Aby dokonywać odpisów amortyzacyjnych, przekazany do używania środek trwały lub WNiP musi być wpisany do ewidencji środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych u podmiotu uprawnionego do amortyzacji (właściciela albo korzystającego – w zależności od rodzaju umowy i spełnienia warunków).📄 Uwaga:Jeśli środek trwały lub WNiP nie zostanie wprowadzony do ewidencji, nie można dokonywać odpisów amortyzacyjnych, nawet jeśli formalnie przysługuje prawo do amortyzacji.
Podsumowanie – najważniejsze zasady przekazywania do używania i amortyzacji środków trwałych i WNiP
Kluczowe wnioski i wskazówki dla przedsiębiorcy:
Prawo do dokonywania odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych lub WNiP przekazanych do używania na podstawie umów (leasing, najem, dzierżawa, użyczenie, licencja) co do zasady przysługuje właścicielowi.Wyjątkiem są umowy leasingu finansowego, gdy spełnione są warunki ustawowe – wtedy korzystający może amortyzować składnik majątku.Nie jest istotny rodzaj umowy ani to, czy przekazanie jest odpłatne czy nieodpłatne – decyduje fakt przekazania do używania.Amortyzacja dokonywana jest zgodnie z przepisami art. 16h–16k i art. 16m u.p.d.o.p. – możliwe są różne metody (liniowa, indywidualna, przyspieszona itd.), o ile spełnione są warunki ustawowe.W przypadku licencji – właściciel prawa amortyzuje prawo bazowe, a licencjobiorca swoją licencję jako WNiP, o ile spełnione są warunki ustawowe.Zawsze sprawdź, czy przekazany do używania składnik majątku został prawidłowo ujęty w ewidencji środków trwałych i WNiP.
📚 Pamiętaj:Niewłaściwe rozliczenie amortyzacji może prowadzić do sporów z urzędem skarbowym, korekt rozliczeń podatkowych i ewentualnych sankcji.
Podstawa prawna
art. 16ł ust. 4, art. 16a ust. 1 i 2 pkt 3, art. 16h–16k, art. 16m, art. 17a pkt 1, art. 17f ust. 1 pkt 1–3 – Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. 2023 poz. 2805 ze zm.)art. 710 i n., art. 244 i n. – Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. 2023 poz. 1610 ze zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku
amortyzacja środków trwałych używanie 2025oddanie do używania WNiP rozliczenieleasing finansowy amortyzacja 2025użyczenie i dzierżawa amortyzacja 2025licencje programy komputerowe amortyzacja