W polskim systemie prawnym tytuły wykonawcze i egzekucyjne są kluczowym elementem skutecznej egzekucji należności – zarówno w relacjach cywilnych, jak i publicznoprawnych. To właśnie one umożliwiają wierzycielom uruchomienie przymusowego dochodzenia swoich praw. W ostatnich latach orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych istotnie wpłynęło na interpretację przepisów dotyczących tego zagadnienia. Dzięki temu poradnikowi dowiesz się:
- czym dokładnie jest tytuł wykonawczy, a czym egzekucyjny,
- jakie dokumenty mogą stanowić tytuł egzekucyjny,
- na jakie kluczowe rozstrzygnięcia SN warto się powołać,
- jak stosować przepisy w praktyce – także w nietypowych sytuacjach.
Co to jest tytuł wykonawczy i egzekucyjny – podstawowe pojęcia
Podstawą wszczęcia postępowania egzekucyjnego jest tzw. tytuł wykonawczy. Wynika to z art. 776 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), który wprost stanowi:
„Egzekucję prowadzi się na podstawie tytułu wykonawczego.”
Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny (np. prawomocny wyrok sądu, akt notarialny z oświadczeniem o poddaniu się egzekucji), który został zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Klauzula ta to formalne potwierdzenie przez sąd, że dany dokument uprawnia do przymusowego dochodzenia roszczenia.
Nie zawsze jednak wystarczy sam wyrok czy decyzja. W większości przypadków, zanim dojdzie do egzekucji, trzeba uzyskać od sądu klauzulę wykonalności – czyli specjalny wpis na tytule egzekucyjnym.
Co może być tytułem egzekucyjnym?
Katalog tytułów egzekucyjnych określa art. 777 § 1 k.p.c. i jest on zamknięty. Najczęściej spotykane tytuły to:
- wyroki sądów,
- ugody sądowe,
- akty notarialne, w których dłużnik poddaje się egzekucji,
- niektóre orzeczenia organów pozasądowych (np. komisji do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych),
- administracyjne tytuły wykonawcze (np. decyzje podatkowe zabezpieczone hipoteką przymusową).
Przy ocenie, czy dany dokument jest tytułem egzekucyjnym, zawsze warto sprawdzić najnowsze orzecznictwo – bo to ono często wyjaśnia niejasności ustawowe.
Administracyjny tytuł wykonawczy a egzekucja sądowa – wyrok SN (przykład praktyczny)
W praktyce bardzo często pojawia się pytanie, czy administracyjny tytuł wykonawczy (np. dotyczący zaległości podatkowych) może zostać użyty do wszczęcia egzekucji sądowej, szczególnie jeśli zabezpieczony jest hipoteką przymusową na nieruchomości osoby trzeciej.
Przykład nr 1
Załóżmy, że:
- Urząd Skarbowy w Zielonej Górze wydał tytuł wykonawczy potwierdzający zaległość podatkową spółki GreenEnergy Sp. z o.o.
- Dług został zabezpieczony hipoteką przymusową na nieruchomości należącej do osoby trzeciej – pani Karoliny M.
- Spółka nie uregulowała zobowiązania, więc urząd skarbowy wniósł o wszczęcie egzekucji z nieruchomości.
Problem prawny: Czy administracyjny tytuł wykonawczy wymaga nadania klauzuli wykonalności, aby urząd mógł wziąć udział w podziale sumy uzyskanej z egzekucji przez komornika sądowego?
Odpowiedź na podstawie uchwały SN z 25.10.2023 r. (III CZP 2/23):
Tak, administracyjny tytuł wykonawczy dotyczący zobowiązania podatkowego zabezpieczonego hipoteką przymusową może być zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Dzięki temu urząd skarbowy może uczestniczyć w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji sądowej.
Wskazówka praktyczna:
Jeśli jesteś wierzycielem publicznoprawnym (np. urząd skarbowy), zawsze domagaj się nadania klauzuli wykonalności na administracyjny tytuł wykonawczy zabezpieczony hipoteką przymusową – otwiera to drogę do skutecznej egzekucji sądowej.
Wyroki sądów administracyjnych jako tytuły egzekucyjne – opłaty i procedura
Wielu przedsiębiorców i pełnomocników pyta:
Czy wyrok sądu administracyjnego można wykonać w drodze egzekucji sądowej? Gdzie składać wniosek i czy trzeba zapłacić opłatę sądową?
Przykład nr 2
Załóżmy, że:
- Pan Tomasz wygrał sprawę w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Bydgoszczy i uzyskał prawomocny wyrok.
- Chce wyegzekwować należność od urzędu miasta.
- Składa wniosek o nadanie klauzuli wykonalności.
Problem prawny: Czy taki wniosek wymaga opłaty sądowej i do którego sądu go złożyć?
Odpowiedź na podstawie uchwały SN z 30.04.2024 r. (III CZP 51/23):
- Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi sądu administracyjnego składa się do sądu rejonowego właściwego dla dłużnika.
- Taki wniosek nie podlega opłacie sądowej – nie stosuje się art. 71 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Wskazówka praktyczna:
Zawsze, gdy masz prawomocny wyrok sądu administracyjnego, złóż wniosek o klauzulę wykonalności w sądzie rejonowym bez obawy o koszty sądowe.
Orzeczenia komisji do spraw zdarzeń medycznych – nowy tytuł egzekucyjny?
Coraz częściej postępowania dotyczące odpowiedzialności za zdarzenia medyczne kończą się orzeczeniem komisji, która ustala obowiązek zapłaty kosztów postępowania.
Przykład nr 3
Wyobraź sobie, że:
- Skarb Państwa (reprezentowany przez wojewodę) domaga się od pana Jakuba zwrotu kosztów poniesionych przez komisję do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych.
- Komisja wydaje orzeczenie ustalające obowiązek zwrotu kosztów.
- Pan Jakub nie płaci dobrowolnie.
Czy takie orzeczenie może być podstawą egzekucji sądowej?
Odpowiedź na podstawie uchwały SN z 26.01.2023 r. (III CZP 117/22):
Tak, orzeczenie wojewódzkiej komisji do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych ustalające obowiązek zapłaty kosztów jest tytułem egzekucyjnym w rozumieniu art. 777 § 1 pkt 3 k.p.c. Można mu nadać klauzulę wykonalności i prowadzić egzekucję sądową.
Dalszy tytuł wykonawczy – czy zawsze dla nowego wierzyciela?
W praktyce obrotu często zdarza się, że wierzytelność sprzedaje się innemu podmiotowi (np. firmie windykacyjnej). Powstaje pytanie:
Czy nowy wierzyciel może domagać się wydania dalszego tytułu wykonawczego bez uprzedniej zmiany klauzuli wykonalności?
Przykład nr 4
Załóżmy, że:
- Bank Nowoczesny uzyskał tytuł wykonawczy przeciwko pani Annie (klauzula wykonalności nadana na rzecz banku).
- Bank sprzedał wierzytelność firmie Wind-Res Sp. z o.o.
- Wind-Res domaga się wydania dalszego tytułu wykonawczego na swoje dane.
Odpowiedź na podstawie uchwały SN z 25.05.2023 r. (III CZP 151/22):
Nie, dalszy tytuł wykonawczy może być wydany tylko temu, kto był wskazany w pierwotnej klauzuli wykonalności.
Jeśli nastąpiła zmiana wierzyciela, nowy wierzyciel najpierw musi uzyskać klauzulę wykonalności na swoją rzecz w trybie art. 788 § 1 k.p.c., a dopiero potem może ubiegać się o dalszy tytuł wykonawczy.
Plan podziału sumy egzekucji jako podstawa hipoteki i egzekucji
Zatwierdzony przez sąd plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji nieruchomości coraz częściej staje się podstawą roszczeń wobec nabywcy nieruchomości.
Przykład nr 5
Załóżmy, że:
- Komornik sprzedał nieruchomość należącą do dłużnika X.
- Sąd zatwierdził plan podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży, wskazując, że nowy właściciel, pani Zofia, ma zapłacić 100 000 zł na rzecz jednego z wierzycieli (np. funduszu pożyczkowego).
- Pani Zofia nie płaci dobrowolnie.
Czy zatwierdzony plan podziału sumy stanowi tytuł egzekucyjny? Czy można na tej podstawie wpisać hipotekę przymusową?
Odpowiedź na podstawie uchwały SN z 7.06.2023 r. (III CZP 153/22):
Tak, zatwierdzony plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji stanowi tytuł egzekucyjny przeciwko nabywcy nieruchomości, nie wymaga nadania klauzuli wykonalności, a także może być podstawą wpisu hipoteki przymusowej w księdze wieczystej.
Podsumowanie – praktyczne wnioski dla wierzycieli, dłużników i pełnomocników
- Nie tylko wyroki sądów mogą być tytułami egzekucyjnymi. Orzeczenia organów pozasądowych, plany podziału sumy egzekucji czy akty administracyjne mogą stanowić podstawę egzekucji – zawsze jednak wymagaj nadania klauzuli wykonalności, jeśli ustawa nie stanowi inaczej.
- Przy zmianie wierzyciela dbaj o formalności. Nowy wierzyciel musi uzyskać klauzulę wykonalności na swoją rzecz, zanim wystąpi o dalszy tytuł wykonawczy.
- Znajomość orzecznictwa SN to podstawa skutecznej egzekucji. Powołuj się na najnowsze uchwały Sądu Najwyższego w sporach z organami czy sądami – często są one decydujące przy nietypowych tytułach egzekucyjnych.
- W przypadku wyroków sądów administracyjnych – nie płać opłaty sądowej za klauzulę wykonalności, złóż wniosek do sądu rejonowego.
Podstawa prawna
- art. 776, art. 777 § 1, art. 781 § 2, art. 788 § 1, art. 793 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 71 pkt 1 – Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
- art. 109 ust. 1 – Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece
- Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta
Tematy porad zawartych w poradniku
- tytuł wykonawczy a egzekucja 2025
- egzekucja z nieruchomości a hipoteka przymusowa
- klauzula wykonalności w praktyce
- opłaty sądowe przy egzekucji
- plan podziału sumy egzekucji