Unijny Trybunał Sprawiedliwości (TSUE) wydał przełomowy wyrok w sprawie C-80/24, w którym potwierdził, że kredytobiorcy mogą przenosić swoje roszczenia wobec banków wynikające z tzw. sankcji kredytu darmowego (SKD) na rzecz firm trzecich. Oznacza to, że konsument ma pełne prawo sprzedać swoje roszczenie np. kancelarii lub spółce windykacyjnej, która następnie dochodzi tych należności od banku.
To ważna zmiana dla rynku, który od kilku lat dynamicznie rozwija się wokół sporów kredytowych — po „frankowiczach” i sporach o WIBOR, czas na roszczenia z tytułu SKD.
Czym jest sankcja kredytu darmowego (SKD)?
Sankcja kredytu darmowego to prawo konsumenta wynikające z art. 45 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim, zgodnie z którym, jeśli kredytodawca naruszył obowiązki informacyjne wobec kredytobiorcy (np. nie podał pełnych kosztów, nie wskazał RRSO lub błędnie poinformował o warunkach umowy), konsument może zażądać, aby kredyt został uznany za darmowy — czyli zwraca tylko pożyczony kapitał, bez odsetek i kosztów.
Roszczenia z tego tytułu sięgają często kilku tysięcy złotych, a ich dochodzenie bywa skomplikowane – stąd rozwój firm skupujących takie wierzytelności.
Co orzekł TSUE w sprawie C-80/24?
Sprawa dotyczyła spółki zwrotybankowe.pl, która zawarła z konsumentem umowę typu „50/50” – kredytobiorca miał otrzymać połowę kwoty odzyskanej od banku. PKO BP odmówił zapłaty, twierdząc, że umowa cesji była nieważna, bo konsument nie może przenosić takich roszczeń na przedsiębiorcę.
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia zwrócił się z pytaniami prejudycjalnymi do TSUE. Trybunał odpowiedział jednoznacznie:
„Dyrektywa 2008/48/WE nie stoi na przeszkodzie temu, aby konsument przeniósł uprawnienia z niej wywodzone na rzecz osoby trzeciej, niebędącej konsumentem.”
Oznacza to, że kredytobiorca ma prawo sprzedać swoje roszczenie wobec banku – i nie można mu tego zakazać.
Dodatkowo Trybunał stwierdził, że:
„Dyrektywa 1993/13/EWG nie zobowiązuje sądu krajowego do badania z urzędu postanowień umowy cesji, gdy nie jest ona przedmiotem sporu w postępowaniu głównym.”
Czyli – sądy nie muszą z własnej inicjatywy sprawdzać, czy umowa cesji jest uczciwa lub ważna. Mogą to zrobić tylko wtedy, gdy jedna ze stron (np. bank) złoży stosowny wniosek lub zarzut.
Co to oznacza w praktyce? ⚖️
Wyrok TSUE otwiera drogę do legalnego handlu wierzytelnościami SKD, ale jednocześnie nie eliminuje całkowicie ryzyka prawnego.
✔ Co wolno:
- Konsument może sprzedać roszczenie wobec banku firmie trzeciej (np. kancelarii lub spółce windykacyjnej).
- Firmy odszkodowawcze mogą nabywać roszczenia SKD, nawet jeśli są one sporne.
- Sądy nie będą z urzędu badać ważności umowy cesji (czy jest uczciwa, ekwiwalentna itp.), jeśli nie zostanie zgłoszony odpowiedni zarzut.
✖ Czego nie wolno:
- Nie można zawierać cesji rażąco niekorzystnych dla konsumenta, np. za 5–10% wartości roszczenia.
- Nie można ukrywać warunków wynagrodzenia lub załączników umownych — sąd może nakazać ich ujawnienie.
- Nie można stosować klauzul abuzywnych, np. takich, które pozbawiają konsumenta informacji o przebiegu sprawy lub wynagrodzeniu.
Przykład z praktyki
Pan Marek z Katowic zaciągnął kredyt gotówkowy na 12 000 zł w 2019 r. Po trzech latach dowiedział się, że bank nieprawidłowo poinformował go o rzeczywistych kosztach. Skorzystał więc z pomocy firmy FinWróć.pl, podpisując umowę cesji wierzytelności z tytułu SKD.
Firma miała prawo pozwać bank i zatrzymać 40% kwoty odzyskanej z tytułu roszczenia. Bank w sądzie podniósł, że cesja jest nieważna – bo Marek jako konsument nie mógł przenieść tego prawa.
Po wyroku TSUE taka argumentacja nie ma już podstaw. Sąd nie może automatycznie uznać umowy za nieważną. Może jednak, na wniosek banku, sprawdzić, czy wynagrodzenie (60/40) nie było rażąco niekorzystne dla konsumenta.
Ryzyka dla firm skupujących wierzytelności
Mimo korzystnego dla konsumentów i rynku rozstrzygnięcia, TSUE zaznaczył, że nieważność cesji może być badana, jeśli:
- istnieją poważne wątpliwości co do uczciwości umowy,
- konsument został rażąco pokrzywdzony,
- sąd uzna, że unieważnienie cesji jest konieczne, by zapewnić ochronę konsumenta.
Jak wskazano w motywie 44 wyroku:
„Unieważnienie cesji mogłoby pozbawić konsumenta części wierzytelności, którą miał nadzieję uzyskać za pośrednictwem umowy cesji, nie mając nawet możliwości bycia wysłuchanym w tym względzie.”
To oznacza, że TSUE postawił interes konsumenta na pierwszym miejscu. Jeżeli unieważnienie cesji mogłoby mu zaszkodzić – sąd powinien zachować szczególną ostrożność.
Wpływ wyroku na rynek roszczeń SKD
Decyzja TSUE oznacza, że:
- banki tracą jeden z głównych argumentów obrony – zarzut braku legitymacji czynnej firm skupujących wierzytelności;
- firmy odszkodowawcze zyskują pewność prawną, że mogą pozywać banki;
- konsumenci mogą łatwiej odzyskać środki, sprzedając roszczenie zamiast samodzielnie prowadzić proces.
Jednocześnie jednak wyrok:
- nie blokuje kontroli sądowej umów cesji,
- nie zwalnia firm z obowiązku przejrzystości,
- nie znosi wymogu uczciwego wynagrodzenia dla konsumenta.
📌 Wniosek praktyczny:
Firmy skupujące roszczenia SKD mogą legalnie prowadzić działalność, ale powinny szczególnie dbać o transparentność, ekwiwalentność świadczeń i pełne ujawnianie warunków umowy.
Jak przygotować bezpieczną umowę cesji wierzytelności SKD
Wyrok TSUE C-80/24 otworzył rynek roszczeń z tytułu sankcji kredytu darmowego (SKD) na szeroką skalę. Zarówno konsumenci, jak i przedsiębiorcy mogą teraz w sposób legalny i bezpieczny zawierać umowy cesji takich wierzytelności — o ile zachowają należytą staranność i przejrzystość zapisów umownych.
Poniżej przedstawiamy kluczowe zasady, których warto przestrzegać przy sporządzaniu i podpisywaniu umowy cesji SKD.
1. Jasne określenie stron i przedmiotu umowy
Każda umowa cesji musi jednoznacznie wskazywać:
- dane konsumenta (cedenta) oraz firmy nabywającej roszczenie (cesjonariusza),
- tytuł prawny wierzytelności (np. „roszczenie konsumenta wobec Banku X S.A. z tytułu sankcji kredytu darmowego, wynikające z umowy kredytu nr 123/2020 z dnia 12.06.2020 r.”),
- dokładną kwotę lub sposób obliczenia wartości wierzytelności.
📌 Wskazówka: jeśli cesja dotyczy procentu wierzytelności (np. 40% kwoty odzyskanej), zapis ten musi być precyzyjny, a konsument powinien wiedzieć, jak obliczana będzie należność.
2. Przejrzyste warunki wynagrodzenia
Jednym z najczęstszych powodów podważania cesji jest rażąco niskie wynagrodzenie dla konsumenta.
TSUE nie zakazał wynagrodzenia opartego na procencie od wygranej, ale polskie sądy mogą badać, czy nie narusza ono zasad ekwiwalentności świadczeń.
Dlatego umowa powinna zawierać:
- dokładną proporcję podziału kwoty odzyskanej od banku (np. 60/40),
- informację, kiedy i jak konsument otrzyma zapłatę,
- zapisy o ewentualnym zwrocie środków, jeśli cesja zostałaby unieważniona.
⚠️ Ostrzeżenie: unikanie ujawnienia wysokości wynagrodzenia (np. przez osobny, „ukryty” załącznik) jest praktyką ryzykowną. Sąd może nakazać jego ujawnienie, co często prowadzi do kwestionowania umowy.
3. Zakaz klauzul abuzywnych
Zgodnie z dyrektywą 93/13/EWG i polską ustawą o ochronie konsumentów, niedozwolone są zapisy, które:
- pozbawiają konsumenta prawa do informacji o przebiegu sprawy,
- wyłączają odpowiedzialność przedsiębiorcy za niepowodzenie procesu,
- uzależniają wypłatę wynagrodzenia od niejasnych warunków,
- utrudniają odstąpienie od umowy.
📚 Warto pamiętać, że nawet jeśli sąd nie bada umowy z urzędu, bank lub inna strona postępowania może podnieść zarzut abuzywności, a wtedy cała umowa cesji może zostać uznana za nieważną.
4. Zasada ochrony interesów konsumenta
TSUE podkreślił w motywie 44 wyroku, że sąd nie powinien unieważniać cesji, jeśli prowadziłoby to do pokrzywdzenia konsumenta, który sprzedał wierzytelność w dobrej wierze.
Dlatego przedsiębiorca skupujący wierzytelności powinien:
- informować konsumenta o skutkach cesji (utrata prawa do samodzielnego dochodzenia roszczenia),
- umożliwić mu zapoznanie się z pełnym tekstem umowy i załącznikami,
- przekazać kopię podpisanej umowy wraz z potwierdzeniem odbioru.
📄 Dobrą praktyką jest stosowanie formularza informacyjnego, w którym konsument potwierdza, że rozumie skutki cesji i został poinformowany o warunkach finansowych.
5. Alternatywa: umowa o obsługę prawną zamiast cesji
Niektóre kancelarie zamiast cesji proponują konsumentom tzw. umowy o obsługę prawną, w których kredytobiorca formalnie pozostaje stroną postępowania, a kancelaria działa w jego imieniu.
Zaletą takiego rozwiązania jest:
- brak ryzyka unieważnienia cesji,
- zachowanie pełni praw przez konsumenta,
- większa przejrzystość dla sądu.
Wadą – większe zaangażowanie klienta i dłuższy czas oczekiwania na rozliczenie.
6. Skutki wyroku TSUE dla banków i rynku finansowego
Wyrok TSUE nie tylko wzmacnia pozycję konsumentów, ale też przemeblowuje rynek wierzytelności.
Dla banków:
- Tracą główny argument obronny – zarzut braku legitymacji czynnej cesjonariuszy.
- Będą musiały merytorycznie bronić się w sprawach SKD (analiza kosztów kredytu, RRSO, informacji przedumownych).
- Mogą próbować kwestionować cesje, powołując się na rażące pokrzywdzenie konsumenta, ale tylko w uzasadnionych przypadkach.
Dla firm skupujących wierzytelności:
- Otwiera się legalna przestrzeń do działania, ale wymaga zachowania najwyższych standardów etycznych i prawnych.
- Warto wdrożyć procedury compliance dotyczące treści umów, ochrony danych osobowych i zasad informowania klientów.
- Zwiększy się konkurencja – konsumenci będą porównywać oferty pod względem procentu udziału w odzyskanej kwocie.
Dla konsumentów:
- Wyrok daje większą elastyczność – mogą sprzedać roszczenie, zlecić prowadzenie sprawy lub działać samodzielnie.
- Zyskują szansę na realny zwrot kosztów, bez konieczności angażowania się w spory sądowe.
7. Najczęstsze błędy w umowach cesji SKD
Przedsiębiorcy powinni unikać następujących błędów:
- brak określenia wysokości wynagrodzenia lub niejasne zasady rozliczenia,
- brak informacji o skutkach cesji dla konsumenta,
- podpisywanie umów „na odległość” bez potwierdzenia odbioru,
- używanie wzorców umów bez dostosowania do konkretnej sprawy.
Podstawa prawna
- art. 45 ust. 1 – ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. 2023 poz. 1028 ze zm.)
- art. 509–518 – Kodeks cywilny (cesja wierzytelności)
- art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 – dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich
- dyrektywa 2008/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki
- wyrok TSUE z dnia 10 października 2024 r., sygn. C-80/24
Tematy zawarte w poradniku
- handel wierzytelnościami SKD po wyroku TSUE
- bezpieczna umowa cesji wierzytelności konsumenckiej
- prawa i obowiązki firm skupujących roszczenia wobec banków
- sankcja kredytu darmowego – jak dochodzić roszczeń
- ochrona konsumenta w umowach cesji po orzeczeniu TSUE
Linki do źródeł
- https://eur-lex.europa.eu – tekst wyroku TSUE C-80/24
- https://sejm.gov.pl – ustawa o kredycie konsumenckim
- https://podatki.gov.pl – oficjalne informacje podatkowe
- https://www.uokik.gov.pl – ochrona konsumentów i klauzule abuzywne