W praktyce coraz częściej pojawiają się sprawy, w których sądy muszą stosować prawo obce – dotyczy to m.in. sporów gospodarczych, rodzinnych czy spadkowych z elementem zagranicznym. Znajomość zasad stwierdzania treści prawa obcego jest kluczowa nie tylko dla prawników, ale także dla przedsiębiorców współpracujących z zagranicznymi kontrahentami czy osób, które prowadzą działalność poza Polską. W tym poradniku wyjaśniam, jak w praktyce wygląda procedura ustalania treści prawa obcego przez polski sąd, jakie są możliwe ścieżki postępowania oraz na co zwrócić szczególną uwagę, jeśli w Twojej sprawie pojawia się problem prawa zagranicznego.
Kiedy sąd musi ustalić treść prawa obcego?
Jeżeli z przepisów kolizyjnych wynika, że dla rozstrzygnięcia sprawy należy zastosować prawo obce, polski sąd ma obowiązek z urzędu ustalić treść tego prawa i je zastosować – niezależnie od tego, czy strony domagają się tego, czy nie. Stanowiska stron mogą być natomiast istotne w kontekście ustalenia, czy dokonały one wyboru prawa obcego na podstawie przysługującej im swobody. Warto pamiętać, że stwierdzenie treści prawa obcego nie jest ustaleniem faktu, lecz kwestią interpretacji i zastosowania prawa – co odróżnia tę czynność od klasycznego postępowania dowodowego.
Przykład 1:
Pani Marta prowadzi firmę w Gdańsku i zawarła umowę dostawy z firmą z Hiszpanii. W umowie nie określono, jakie prawo będzie właściwe. W wyniku sporu o jakość towaru sprawa trafia do polskiego sądu. Po analizie norm kolizyjnych sąd uznaje, że powinno mieć zastosowanie prawo hiszpańskie. Sąd zobowiązany jest samodzielnie ustalić treść odpowiednich przepisów prawa hiszpańskiego i zastosować je w sprawie.
Przykład 2:
Pan Robert, obywatel Polski, mieszkał kilka lat we Francji, gdzie zawarł umowę najmu. Po powrocie do Polski wytoczył powództwo dotyczące tej umowy. Polskie normy kolizyjne wskazują na stosowanie prawa francuskiego. Sąd nie może oprzeć się wyłącznie na twierdzeniach stron – musi aktywnie ustalić, jakie przepisy francuskie mają zastosowanie i jak są one rozumiane przez sądy we Francji.
Jakie są metody ustalania treści prawa obcego przez sąd?
1. Zwrócenie się do Ministra Sprawiedliwości
Sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie tekstu prawa obcego lub wyjaśnienie obcej praktyki sądowej. W takiej sytuacji sąd wydaje stosowne postanowienie, w którym określa zagadnienie wymagające wyjaśnienia oraz wskazuje datę, na którą stan prawny powinien być ustalony. Do postanowienia dołącza akta sprawy. Na to postanowienie nie przysługuje zażalenie.
2. Zasięgnięcie opinii biegłych
W celu stwierdzenia treści prawa obcego sąd może powołać biegłego, zarówno z Polski, jak i z zagranicy. Biegły analizuje przepisy oraz praktykę i przygotowuje opinię na potrzeby postępowania.
3. Wykorzystanie innych źródeł
Sąd może korzystać z zagranicznych dzienników ustaw, oficjalnych zbiorów tekstów prawnych, publikacji dotyczących orzecznictwa sądowego oraz doktryny prawa obcego. W tym przypadku nie ma potrzeby wydawania postanowienia – sąd może samodzielnie zdobyć i wykorzystać takie materiały.
4. Zwrócenie się do sądu państwa obcego (Konwencja londyńska)
Sąd może wykorzystać mechanizmy przewidziane w Konwencji Europejskiej o informacji o prawie obcym z 1968 r., która umożliwia bezpośrednią komunikację sądów w celu uzyskania oficjalnej informacji o treści i interpretacji prawa obcego.
Co w sytuacji, gdy treści prawa obcego nie da się ustalić?
Jeżeli mimo wykorzystania dostępnych środków nie można w rozsądnym terminie stwierdzić treści prawa obcego, sąd stosuje prawo polskie. Wynika to z art. 10 ust. 2 ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe.
Skutki błędnej wykładni lub zastosowania prawa obcego
W praktyce zdarza się, że sąd może błędnie zinterpretować lub zastosować przepisy prawa obcego. Taka sytuacja daje stronie możliwość podniesienia zarzutu naruszenia prawa materialnego w ramach przysługującego środka zaskarżenia (np. apelacji). Warto pamiętać, że sąd powinien stosować prawo obce w takim zakresie i w taki sposób, w jaki zastosowałby je sąd państwa, którego prawo dotyczy.
Przykład 3:
Spółka Alfa z Poznania przegrała sprawę o zapłatę, bo sąd pierwszej instancji błędnie uznał, że zgodnie z niemieckim kodeksem cywilnym zobowiązanie już wygasło. W apelacji pełnomocnik spółki powołał się na opinię biegłego z Niemiec, z której wynikało, że sąd zastosował przepisy nieaktualne od 3 lat. Sąd drugiej instancji uchylił wyrok i nakazał ponowne rozpoznanie sprawy przy prawidłowym zastosowaniu niemieckiego prawa.
Oparcie rozstrzygnięcia na normach prawa krajowego
Zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe, jeśli sąd nie jest w stanie w rozsądnym terminie ustalić treści prawa obcego, powinien oprzeć rozstrzygnięcie na prawie polskim. Ta regulacja zabezpiecza strony przed przewlekłością i bezradnością sądu w przypadku bardzo trudnego lub egzotycznego prawa.
Przykład 4:
Pani Justyna toczyła spór o spadek po obywatelu Kanady. Pomimo wielu prób sąd nie otrzymał oficjalnych informacji na temat kanadyjskiego prawa spadkowego. Po kilku miesiącach sąd uznał, że dalsze próby byłyby bezskuteczne i zgodnie z polskimi przepisami rozstrzygnął sprawę według prawa krajowego.
Podsumowanie – co powinieneś zapamiętać?
- Sąd z urzędu ustala i stosuje prawo obce, jeśli wynika to z norm kolizyjnych.
- Możliwe jest uzyskanie informacji przez Ministra Sprawiedliwości, biegłych, wykorzystanie publikacji oraz mechanizmów międzynarodowych.
- Błędna interpretacja prawa obcego to podstawa do zaskarżenia orzeczenia.
- Jeśli nie można ustalić treści prawa obcego, sąd stosuje prawo polskie.
- Warto na etapie przygotowania sprawy (np. pozwu) wskazywać, jakie przepisy obce mają zastosowanie i – jeśli to możliwe – przedkładać ich tłumaczenie oraz komentarze. To może przyspieszyć postępowanie!
Podstawa prawna
- Art. 51a § 1 i § 3 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 2062 z późn. zm.)
- § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych (Dz.U. z 2002 r. Nr 17, poz. 164 ze zm.)
- Konwencja Europejska o informacji o prawie obcym, sporządzona w Londynie dnia 7 czerwca 1968 r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 64, poz. 272), uzupełniona Protokołem dodatkowym (Dz.U. z 1994 r. Nr 64, poz. 274)
- Art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. z 2015 r. poz. 1792 z późn. zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku
- stwierdzanie treści prawa obcego w sądzie
- procedura stosowania prawa zagranicznego w Polsce
- jak ustalić prawo obce w postępowaniu cywilnym
- wykorzystanie biegłych przy prawie obcym
- prawo polskie a nieustalone prawo obce
Przydatne adresy urzędowe
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc – Ministerstwo Sprawiedliwości
- https://www.ms.gov.pl/pl/informacje-o-prawie-obcym/ – Informacje o prawie obcym na stronie MS
- https://isap.sejm.gov.pl/ – Internetowy System Aktów Prawnych
- https://eur-lex.europa.eu/ – Baza prawa Unii Europejskiej