Stan wody na gruncie to zagadnienie, które – choć istotne dla przedsiębiorców, rolników i samorządów – przez lata pozostawało poza głównym nurtem zainteresowania ustawodawcy i nauki prawa. Tymczasem właściwe zarządzanie tym elementem gospodarki wodnej wpływa nie tylko na bezpieczeństwo publiczne, ale też na ochronę środowiska, rolnictwo i inwestycje. W tym poradniku wyjaśniam, dlaczego problematyka stanu wody na gruncie powinna być priorytetem państwa, jak wygląda jej obecna regulacja, a także jakie zmiany w prawie są konieczne, by skutecznie chronić ten publiczny zasób.
Dlaczego stan wody na gruncie jest ważny?
Woda, obok powietrza i gleby, jest jednym z kluczowych zasobów determinujących życie i rozwój społeczeństw. Zarządzanie nią obejmuje zarówno zabezpieczenie dostępu do wody pitnej, jak i ochronę przed jej nadmiarem, prowadzącym do powodzi czy zastoisk wodnych. Szczególne wyzwanie stanowi stan wody na gruncie, czyli poziom wód gruntowych i wód okresowych pojawiających się na powierzchni ziemi.
W praktyce sprawy dotyczące stanu wody na gruncie stanowią istotny procent postępowań administracyjnych, szczególnie na terenach o zróżnicowanej geologii lub w rejonach narażonych na zmiany klimatyczne. Źle uregulowany stan wody może powodować straty dla rolnictwa, utrudniać inwestycje budowlane, a nawet prowadzić do konfliktów sąsiedzkich.
Stan wody na gruncie w gospodarce wodnej – co warto wiedzieć?
Szerokie ujęcie gospodarki wodnej
Gospodarka wodna to jedna z najważniejszych gałęzi polityki państwa. Zgodnie z Prawem wodnym, jej główne zadania to:
- kształtowanie i ochrona zasobów wodnych,
- korzystanie z wód (na potrzeby indywidualne i gospodarcze),
- zarządzanie zasobami wodnymi.
Warto podkreślić, że w polskim prawie nie istnieje jedna, spójna definicja gospodarki wodnej. Ustawa Prawo wodne operuje raczej pojęciami „gospodarowanie wodami” i „zarządzanie zasobami wodnymi”, bez ich precyzyjnego zdefiniowania. W praktyce oznacza to szeroki zakres regulacji, obejmujący zarówno wykorzystanie wody, jak i ochronę przed jej szkodliwym oddziaływaniem (np. powodziami).
Wody okresowe – niewykorzystany potencjał
Często zapomina się, że wody okresowe – pojawiające się na gruncie po intensywnych opadach czy roztopach – stanowią integralny element hydrologicznego cyklu i powinny być traktowane jako ważny składnik zasobów wodnych kraju. Pominięcie ich w kategoryzacji prawnej prowadzi do licznych trudności interpretacyjnych i praktycznych, utrudniając zarządzanie oraz ochronę stanu wody na gruncie.
Luka w regulacjach prawnych
Mimo oczywistego znaczenia, ochrona stanu wody na gruncie jest dziś niewydolna. Obowiązujące przepisy są rozproszone, nieprecyzyjne, a kompetencje organów nie zawsze odpowiadają rzeczywistym potrzebom gospodarki wodnej. Największy problem stanowi brak spójnej regulacji w zakresie wód okresowych oraz wynikającego z nich stanu wody na gruncie. To prowadzi do trudności w egzekwowaniu prawa oraz sprzyja konfliktom między właścicielami gruntów a organami administracji.
Ochrona stanu wody na gruncie – jak to wygląda w praktyce?
Zadanie publiczne – rządowe czy samorządowe?
Wody – niezależnie od tego, czyją są własnością – są chronione prawem jako dobro publiczne. Ochrona stanu wody na gruncie realizowana jest dziś głównie przez gminy, co wynika z domniemania ich właściwości w zakresie zadań własnych (art. 163 Konstytucji RP). W praktyce jednak trudno uznać, że ochrona wód gruntowych i okresowych leży wyłącznie w interesie lokalnych społeczności. Przeciwnie, jest to zadanie o zasięgu ogólnokrajowym, wymagające centralnej koordynacji i specjalistycznej wiedzy.
Przykład 1 – spór sąsiedzki o zmianę poziomu wody na gruntach
Pan Adam, właściciel gospodarstwa rolnego w gminie Przedbórz, zauważa podtopienia na swojej działce po modernizacji rowów melioracyjnych na sąsiedniej nieruchomości. Składa wniosek do wójta, żądając przywrócenia poprzedniego stanu wody. Wójt wszczyna postępowanie na podstawie art. 234 ust. 3 Prawa wodnego. Niestety, ze względu na brak środków nie zamawia ekspertyzy hydrologicznej, a decyzja zostaje wydana tylko na podstawie oświadczeń stron. Sprawa kończy się odwołaniem do samorządowego kolegium odwoławczego, które nakazuje powtórzenie postępowania i wykonanie stosownej ekspertyzy.
Przykład 2 – inwestycja deweloperska a ochrona wód gruntowych
Firma BudujZielono Sp. z o.o. planuje osiedle mieszkaniowe na obrzeżach miasta Lęborsk. W ramach inwestycji wykonano utwardzenie dużej powierzchni gruntu, co doprowadziło do zwiększonego odpływu wód opadowych na sąsiednie działki i lokalne podtopienia. Właściciele sąsiednich nieruchomości składają wniosek o interwencję. Postępowanie toczy się przed burmistrzem miasta, jednak – podobnie jak w poprzednim przykładzie – brak jasnych i precyzyjnych przepisów oraz wytycznych sprawia, że decyzja nie rozwiązuje problemu, a sprawa trafia do sądu administracyjnego.
Najważniejsze problemy i postulaty zmian
- Niewystarczające kompetencje organów gminnych: Ochrona stanu wody na gruncie powinna być realizowana przez wyspecjalizowane jednostki (np. Wody Polskie), a nie przez wójtów czy burmistrzów, którzy nie zawsze dysponują odpowiednią wiedzą i zasobami.
- Brak obowiązku ekspertyzy hydrologicznej: W praktyce, z powodów ekonomicznych, organy często unikają zamawiania ekspertyz, co skutkuje błędnymi decyzjami administracyjnymi.
- Brak jednolitej procedury i jasnych kryteriów: Postępowania administracyjne dotyczące stanu wody na gruncie powinny być prowadzone według jednolitych zasad, z obowiązkowym udziałem ekspertów.
- Potrzeba kategoryzacji wód okresowych: Konieczne jest włączenie wód okresowych do kategorii wód powierzchniowych w ustawie Prawo wodne, z jednoczesnym wskazaniem ich specyfiki i sposobów zarządzania.
Podsumowanie – kluczowe wnioski i rekomendacje
- Stan wody na gruncie jest kluczowy dla bezpieczeństwa, rolnictwa i inwestycji.
- Dotychczasowe regulacje są niewystarczające, a kompetencje rozproszone.
- Niezbędna jest spójna, centralnie koordynowana regulacja i przekazanie odpowiedzialności wyspecjalizowanym organom państwowym.
- Każde postępowanie dotyczące zmiany stanu wody na gruncie powinno opierać się na ekspertyzie hydrologicznej.
- Wody okresowe muszą zostać prawnie zdefiniowane i objęte systemem gospodarki wodnej.
Podstawa prawna
- art. 1, art. 38, art. 40, art. 216 ust. 4, art. 217 ust. 11–14, 16 i 17, art. 218 ust. 2 i 4, art. 234 ust. 3, art. 235 ust. 2 – ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2023 r., poz. 1478 z późn. zm.)
- art. 5, art. 163, art. 166 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483)
- art. 138 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego
- ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2024 r., poz. 54)
Tematy porad zawartych w poradniku
- ochrona stanu wody na gruncie
- postępowania wodnoprawne gmina 2025
- wody okresowe a melioracja
- ekspertyza hydrologiczna w postępowaniu administracyjnym
- zarządzanie zasobami wodnymi w Polsce
Przydatne adresy urzędowe
- https://www.wody.gov.pl/ (Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie)
- https://isap.sejm.gov.pl/ (Internetowy System Aktów Prawnych)