Coraz częściej przedsiębiorcy spotykają się z sytuacją, w której organy podatkowe odmawiają rozpatrzenia ich sprzeciwu wobec czynności kontrolnych, powołując się na niewłaściwe przepisy prawa. Zrozumienie, kiedy i w jakim trybie można złożyć sprzeciw, oraz jakie błędy popełniają urzędy skarbowe i izby administracji skarbowej, pozwala przedsiębiorcy skuteczniej bronić swoich praw i unikać przedłużających się sporów z fiskusem. W tym poradniku wyjaśniam, na czym polegają najczęstsze pomyłki organów podatkowych przy rozpatrywaniu sprzeciwów oraz jak powinien wyglądać prawidłowy tok postępowania.
Kiedy można skutecznie wnieść sprzeciw wobec czynności kontrolnych?
Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą podlega różnego rodzaju kontrolom – zarówno podatkowym, jak i tym prowadzonym na podstawie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Warto jednak wiedzieć, że sprzeciw wobec czynności kontrolnych można złożyć wyłącznie w ramach kontroli prowadzonej na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, a nie w każdym postępowaniu podatkowym.
Kluczowa różnica:
- Kontrola podatkowa w rozumieniu Ordynacji podatkowej nie jest tym samym, co kontrola działalności gospodarczej prowadzona na podstawie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.
- Uprawnienie do wniesienia sprzeciwu wynika z art. 84c ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a nie z przepisów Ordynacji podatkowej.
Jakie błędy popełniają organy przy rozpatrywaniu sprzeciwu?
1. Wydawanie postanowień o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie sprzeciwu na podstawie art. 165a Ordynacji podatkowej
Często organy podatkowe, np. naczelnik urzędu skarbowego, po otrzymaniu pisma przedsiębiorcy zatytułowanego „sprzeciw”, wydają postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie sprzeciwu, powołując się na art. 165a Ordynacji podatkowej (dalej: o.p.). Decyzja ta bywa utrzymywana w mocy przez organy odwoławcze – dyrektorów izb administracji skarbowej.
Przykład praktyczny:
Pan Krzysztof Nowak, właściciel firmy „Now-Tech” z Torunia, otrzymał zawiadomienie o wszczęciu postępowania podatkowego w sprawie podatku VAT. Podczas działań urzędników złożył pismo, w którym sprzeciwił się wykonywanym czynnościom, uznając je za kontrolę. Naczelnik urzędu skarbowego wydał postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie sprzeciwu na podstawie art. 165a o.p., uzasadniając, że sprzeciw nie dotyczy kontroli w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, więc nie podlega rozpatrzeniu w tym trybie. Pan Nowak złożył zażalenie, jednak dyrektor izby administracji skarbowej podtrzymał stanowisko naczelnika.
Analiza błędu:
Powyższy tok rozumowania organów był akceptowany przez sądy administracyjne (np. WSA w Olsztynie, wyrok z 27.01.2010 r., I SA/Ol 737/09), jednak jest błędny z punktu widzenia logiki systemu prawa podatkowego. Skoro pismo przedsiębiorcy jest sprzeciwem wobec czynności kontrolnych, nie wszczyna ono nowego, odrębnego postępowania podatkowego. Nie można także uznać, że w tym przypadku właściwe jest stosowanie art. 165a o.p., który dotyczy wszczynania postępowań podatkowych, a nie środków ochrony przedsiębiorcy przed czynnościami kontrolnymi.
2. Mylenie postępowania kontrolnego z postępowaniem podatkowym
Ważne: Nie każde postępowanie podatkowe jest kontrolą podatkową!
Organ nie może domniemywać, że jeśli w toku postępowania podatkowego przedsiębiorca zgłasza zastrzeżenia do działań urzędników, to są one równoznaczne z wniesieniem sprzeciwu przewidzianego w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej.
Kiedy sąd może oddalić skargę przedsiębiorcy?
Sądy administracyjne w uzasadnieniach swoich wyroków podkreślają, że:
- Postępowanie podatkowe prowadzone na podstawie Ordynacji podatkowej nie jest kontrolą podatkową w rozumieniu art. 84c ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.
- Nie można uznać, że pismo przedsiębiorcy (tzw. quasi-sprzeciw) wszczyna odrębne postępowanie podatkowe.
- Ochrona w postaci sprzeciwu przysługuje wyłącznie w sytuacji prowadzenia kontroli działalności gospodarczej według zasad z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Naruszenie tych zasad daje prawo do wniesienia sprzeciwu, ale nie w każdym postępowaniu podatkowym.
Orzecznictwo:
- Wyrok WSA w Olsztynie z 27.01.2010 r., I SA/Ol 737/09
- Wyrok WSA w Gliwicach z 14.02.2014 r., III SA/Gl 1581/13
Kluczowe wskazówki dla przedsiębiorcy
- Przed złożeniem sprzeciwu sprawdź, czy działania urzędu to rzeczywiście kontrola działalności gospodarczej, a nie zwykłe postępowanie podatkowe.
- Jeżeli składasz sprzeciw w trakcie postępowania podatkowego, urząd prawdopodobnie odmówi jego rozpatrzenia, powołując się na niewłaściwe przepisy. Warto wtedy dokładnie wskazać podstawę prawną swojego żądania i uzasadnić, dlaczego dana czynność powinna zostać oceniona w trybie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.
- W przypadku otrzymania postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie sprzeciwu, warto rozważyć złożenie zażalenia, powołując się na wyżej opisane argumenty i orzecznictwo.
- Pamiętaj, że nie wszystkie działania urzędników podlegają zaskarżeniu w trybie sprzeciwu – ustawa jasno określa, kiedy przysługuje Ci takie uprawnienie.
Podsumowanie
Sprzeciw wobec czynności kontrolnych to ważny instrument ochrony praw przedsiębiorcy, ale tylko w określonych sytuacjach – gdy rzeczywiście mamy do czynienia z kontrolą działalności gospodarczej. Organy podatkowe często mylą postępowanie podatkowe z kontrolą i bezzasadnie wydają postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie sprzeciwu na podstawie art. 165a Ordynacji podatkowej. Jeżeli przedsiębiorca chce skutecznie chronić swoje interesy, powinien znać różnicę pomiędzy kontrolą a innymi działaniami organów i wiedzieć, kiedy i w jakim trybie składać sprzeciw. W razie wątpliwości warto skorzystać z pomocy doradcy podatkowego lub radcy prawnego.
Podstawa prawna
- art. 165a, art. 162 § 1–3, art. 228 § 1 i 2 – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.)
- art. 84c ust. 1–16 – ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2024 r. poz. 1234 ze zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku
- sprzeciw wobec czynności kontrolnych przedsiębiorcy
- odmowa wszczęcia postępowania w sprawie sprzeciwu
- kontrola podatkowa a postępowanie podatkowe
- błędy urzędu skarbowego przy rozpatrywaniu sprzeciwu
- prawa przedsiębiorcy w trakcie kontroli
Przydatne adresy urzędowe
- https://www.gov.pl/web/kas (Krajowa Administracja Skarbowa)
- https://www.biznes.gov.pl/pl (Oficjalny portal dla przedsiębiorców)
- https://www.uokik.gov.pl (Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów)