Ochrona danych osobowych to temat, który dotyczy każdego – zarówno osób prywatnych, jak i przedsiębiorców. W praktyce coraz częściej zdarzają się sytuacje, w których ktoś ponosi szkodę finansową albo doznaje krzywdy (np. ujawnienie wrażliwych danych, wyciek dokumentacji medycznej czy naruszenie prawa do prywatności) wskutek nieprawidłowego przetwarzania danych osobowych. W takich przypadkach pojawia się pytanie: do jakiego sądu należy wnieść sprawę o odszkodowanie lub zadośćuczynienie?
Problem w tym, że polski ustawodawca stworzył w tym zakresie regulacje, które są niespójne i powielają się wzajemnie. Dla osób poszkodowanych oznacza to konieczność zmierzenia się z niejasnymi przepisami. Poniżej wyjaśniam, jak wygląda właściwość sądu w sprawach o roszczenia wynikające z naruszenia ochrony danych osobowych, jakie przepisy mają zastosowanie i jak interpretują je sądy.
Podstawa prawna roszczeń z ochrony danych osobowych
Najważniejszym źródłem roszczeń jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. (RODO). To właśnie ono daje osobom fizycznym możliwość:
- żądania zaniechania naruszenia (art. 79 RODO),
- dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia (art. 82 RODO).
Na gruncie prawa polskiego istotne są także przepisy ustawy z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (u.o.d.o.), w szczególności art. 93, który wskazuje, że sprawy o takie roszczenia rozpoznają sądy okręgowe.
Dodatkowo podobną regulację wprowadzono w art. 17 pkt 45 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), co doprowadziło do chaosu interpretacyjnego. Przepis ten stanowi, że do właściwości sądów okręgowych należą sprawy „o roszczenia wynikające z naruszenia praw przysługujących na mocy przepisów o ochronie danych osobowych”. Problem w tym, że u.o.d.o. już wcześniej przesądziła tę kwestię.
Dlaczego mamy dwa podobne przepisy?
Ustawodawca wprowadził podwójne uregulowanie:
- art. 93 u.o.d.o. – wskazuje jednoznacznie, że sprawy z art. 79 i 82 RODO rozpoznaje sąd okręgowy,
- art. 17 pkt 45 k.p.c. – zawiera niemal identyczną regulację, ale sformułowaną w sposób mniej precyzyjny.
W efekcie pojawił się problem, czy właściwość sądu wynika z u.o.d.o., czy z k.p.c., czy może z obu naraz.
Co więcej, art. 100 u.o.d.o. mówi wprost, że w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się k.p.c. – a więc kwestia właściwości sądu została już przesądzona w samej u.o.d.o. To powoduje, że art. 17 pkt 45 k.p.c. w praktyce jest przepisem „pustym”, powielającym treść istniejącej regulacji.
Jakie sprawy trafiają do sądu okręgowego?
Do sądu okręgowego trafiają w szczególności:
- sprawy o zaniechanie naruszenia prawa do ochrony danych osobowych (np. żądanie usunięcia danych, ograniczenia ich przetwarzania),
- sprawy o odszkodowanie za szkodę majątkową (np. straty finansowe wynikające z wykorzystania danych do wyłudzeń),
- sprawy o zadośćuczynienie za krzywdę niemajątkową (np. naruszenie dobrego imienia, ujawnienie informacji o stanie zdrowia).
Przykład 1
Pan Tomasz K. z Krakowa odkrył, że jego bank ujawnił historię rachunku osobie trzeciej. W wyniku tego poniósł straty finansowe, ponieważ dane zostały wykorzystane do zaciągnięcia kredytu w jego imieniu. Pan Tomasz pozwał bank o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Sprawa – zgodnie z art. 93 u.o.d.o. – trafiła do sądu okręgowego.
Przykład 2
Pani Anna M. z Wrocławia dowiedziała się, że jej dane medyczne zostały opublikowane w Internecie przez błąd pracownika kliniki. Kobieta doznała ogromnego stresu i pogorszenia samopoczucia psychicznego. Wniosła więc powództwo o zadośćuczynienie. Także w tym przypadku właściwy będzie sąd okręgowy, a podstawę roszczenia stanowi art. 82 RODO.
Co z roszczeniami na gruncie innych ustaw?
Oprócz RODO i u.o.d.o., roszczenia mogą być dochodzone na podstawie ustawy z 14 grudnia 2018 r. o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości.
Ta ustawa w art. 53 również przewiduje możliwość dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia, a wprost odsyła do stosowania art. 92–100 u.o.d.o., czyli również do art. 93 u.o.d.o. Oznacza to, że także w tym przypadku sprawy rozpoznaje sąd okręgowy.
Czy można oprzeć roszczenie na ochronie dóbr osobistych?
W praktyce zdarza się, że poszkodowani próbują dochodzić roszczeń w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego (art. 23, 24, 448 k.c.), dotyczące dóbr osobistych. Jednak zgodnie z dominującym poglądem w doktrynie i orzecznictwie, jeżeli naruszenie dotyczy ochrony danych osobowych, właściwą podstawą jest art. 82 RODO.
Przepisy o dobrach osobistych mogą być stosowane jedynie posiłkowo, czyli wtedy, gdy RODO nie reguluje danej kwestii.
A co z naruszeniami sprzed RODO?
Część prawników twierdziła, że art. 17 pkt 45 k.p.c. miałby obejmować sprawy o naruszenia sprzed wejścia w życie RODO. Jednak w tamtym czasie w Polsce zasadniczo nie istniała droga sądowa dla takich roszczeń – można było jedynie składać skargi do organów administracyjnych (np. Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych).
Dlatego także w tym zakresie art. 17 pkt 45 k.p.c. pozostaje w praktyce martwy.
Podsumowanie
- Sprawy o roszczenia z ochrony danych osobowych rozpoznają sądy okręgowe.
- Podstawą prawną jest przede wszystkim art. 93 u.o.d.o., a nie art. 17 pkt 45 k.p.c.
- Roszczenia mogą dotyczyć zarówno zaniechania naruszenia, jak i odszkodowania czy zadośćuczynienia.
- Przepisy o ochronie dóbr osobistych stosuje się jedynie pomocniczo.
- Art. 17 pkt 45 k.p.c. w praktyce jest przepisem pustym i zbędnym.
👉 Jeżeli Twoje dane osobowe zostały ujawnione, przetwarzane niezgodnie z prawem albo wykorzystane w sposób naruszający Twoje prawa, masz możliwość skutecznego dochodzenia swoich roszczeń przed sądem – pamiętaj jednak, że właściwym sądem będzie sąd okręgowy, niezależnie od wartości sporu.
Podstawa prawna
- art. 17 pkt 45 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 79, art. 82 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 (RODO)
- art. 93, art. 100 – ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych
- art. 53 – ustawa z dnia 14 grudnia 2018 r. o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości
Tematy porad zawartych w poradniku
- roszczenia z ochrony danych osobowych
- odszkodowanie za naruszenie RODO
- właściwość sądu w sprawach o dane osobowe
- zadośćuczynienie za ujawnienie danych