Spory sądowe dotyczące kredytów indeksowanych, denominowanych lub waloryzowanych do waluty obcej, zwłaszcza do franka szwajcarskiego, od lat dominują w polskich sądach. W 2023 r. ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie szczególnej regulacji mającej na celu odciążenie warszawskich sądów, które były wręcz zalewane tzw. sprawami frankowymi. Zmiana ta dotyczy wyłącznej właściwości sądu miejsca zamieszkania kredytobiorcy. Warto przyjrzeć się bliżej tej regulacji, jej celom, skutkom praktycznym i problemom, które już się pojawiły.
Nowa zasada: właściwość wyłączna sądu miejsca zamieszkania konsumenta
Na mocy art. 18 ust. 1 ustawy nowelizującej Kodeks postępowania cywilnego z 2023 r. wprowadzono regulację, zgodnie z którą:
„W okresie 5 lat od wejścia w życie ustawy powództwo konsumenta o roszczenie związane z zawarciem umowy kredytu waloryzowanego, denominowanego lub indeksowanego do waluty innej niż polska, w tym o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego, o ustalenie bezskuteczności postanowień tej umowy lub o zwrot świadczeń związanych z jej zawarciem, wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu powód ma miejsce zamieszkania.”
Przepis ten ma charakter epizodyczny i obowiązuje przez 5 lat. W praktyce oznacza to, że konsument nie ma już wyboru sądu – musi złożyć pozew w sądzie miejsca swojego zamieszkania.
Cel regulacji
- odciążenie warszawskich sądów (zwłaszcza XXVIII Wydziału Cywilnego Sądu Okręgowego w Warszawie),
- przyspieszenie postępowań – rozpoznanie sprawy bliżej miejsca zamieszkania powoda,
- decentralizacja spraw frankowych.
Dla porównania: poprzednia próba z 2019 r. (art. 372 k.p.c.) dawała jedynie możliwość wniesienia pozwu do sądu miejsca zamieszkania konsumenta, ale nie była to zasada wyłączna. W efekcie większość spraw i tak trafiała do Warszawy.
Problemy interpretacyjne: kto jest „powodem”?
Nowy przepis mówi o „sądzie miejsca zamieszkania powoda”. To sformułowanie wywołało wątpliwości:
- Czy chodzi wyłącznie o kredytobiorcę (konsumenta)?
Tak należałoby to rozumieć funkcjonalnie, skoro celem przepisu jest ochrona konsumenta i rozproszenie spraw. - Co w przypadku cesji wierzytelności (np. gdy roszczenie zostało sprzedane funduszowi inwestycyjnemu)?
Literalnie – właściwy byłby sąd siedziby nowego powoda (np. funduszu).
Funkcjonalnie – powinien to być nadal sąd miejsca zamieszkania kredytobiorcy, bo inaczej regulacja straciłaby sens.
W praktyce sądy przyjmują wykładnię zgodną z celem przepisu – a więc patrzą na miejsce zamieszkania kredytobiorcy.
Kredytobiorca za granicą – luka w prawie ⚠️
Największy problem dotyczy osób, które w chwili wytaczania powództwa mieszkają poza Polską.
👉 Skoro właściwość jest wyłączna, nie można zastosować ogólnych zasad (np. sądu według siedziby banku).
👉 Jednocześnie sądy polskie mają jurysdykcję międzynarodową (np. na podstawie rozporządzenia Bruksela I bis), bo pozwanym jest bank z siedzibą w Polsce.
W efekcie powstaje paradoks – polski sąd powinien rozpoznać sprawę, ale żaden nie jest właściwy miejscowo.
Obecne rozwiązanie
Jedyną możliwością jest skorzystanie z art. 45 k.p.c., który stanowi:
„Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej sądu, Sąd Najwyższy na wniosek sądu oznaczy sąd, przed który należy wytoczyć powództwo.”
Problem w tym, że:
- procedura jest długotrwała,
- obciąża Sąd Najwyższy,
- nie powinna być stosowana masowo do całej kategorii spraw.
Przykład praktyczny 1
Pani Katarzyna z Lublina w 2008 r. zaciągnęła kredyt hipoteczny indeksowany do franka szwajcarskiego. W 2023 r. złożyła pozew o unieważnienie umowy. Zgodnie z nowymi przepisami musiała wnieść pozew do Sądu Okręgowego w Lublinie, a nie – jak wielu kredytobiorców wcześniej – do sądu w Warszawie.
Przykład praktyczny 2
Pan Marek zawarł kredyt frankowy w 2006 r. we Wrocławiu, ale od 2015 r. mieszka w Niemczech. W 2024 r. zdecydował się pozwać bank. Okazuje się, że żaden polski sąd nie jest właściwy miejscowo. W takiej sytuacji sąd, do którego trafi pozew (np. Sąd Okręgowy we Wrocławiu), musi wystąpić do Sądu Najwyższego o wyznaczenie sądu właściwego. To znacznie wydłuża sprawę.
Podsumowanie – co warto zapamiętać?
- Obowiązuje zasada wyłącznej właściwości sądu miejsca zamieszkania kredytobiorcy – konsument nie może już wybrać sądu.
- Regulacja ma charakter czasowy (5 lat) i dotyczy wszystkich roszczeń związanych z kredytami frankowymi.
- Cesja wierzytelności nie zmienia sądu – liczy się miejsce zamieszkania kredytobiorcy.
- Największy problem powstaje, gdy kredytobiorca mieszka za granicą – wtedy konieczna jest interwencja Sądu Najwyższego (art. 45 k.p.c.).
- Eksperci wskazują, że potrzebna jest szybka interwencja ustawodawcy, bo obecne rozwiązania są niewystarczające.
Podstawa prawna
- art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw,
- art. 372 k.p.c. – Kodeks postępowania cywilnego,
- art. 45 k.p.c. – Kodeks postępowania cywilnego,
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 („Bruksela I bis”).
Tematy porad zawartych w poradniku
- właściwość sądu w sprawach frankowych
- kredyty indeksowane do franka 2025
- pozew frankowy miejsce zamieszkania konsumenta
- kredytobiorca za granicą a pozew
Przydatne linki do instytucji publicznych:
- https://www.sn.pl – Sąd Najwyższy
- https://www.ms.gov.pl – Ministerstwo Sprawiedliwości
- https://uokik.gov.pl – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów