Spis z natury, znany też jako remanent, to jeden z obowiązkowych elementów prowadzenia księgi przychodów i rozchodów (PKPiR) dla większości przedsiębiorców. Jego poprawne sporządzenie i prawidłowa wycena mają bezpośredni wpływ na wysokość dochodu, a więc i podatku dochodowego. W tym poradniku wyjaśniam, jak krok po kroku wykonać remanent, kiedy należy go sporządzić, jak wyceniać towary oraz co oznaczają różnice remanentowe dla Twojego rozliczenia z fiskusem.
🧾 Kiedy trzeba sporządzić spis z natury?
Zgodnie z przepisami, przedsiębiorcy prowadzący PKPiR mają obowiązek sporządzenia spisu z natury:
- na dzień 1 stycznia roku podatkowego,
- na koniec każdego roku podatkowego (czyli 31 grudnia),
- na dzień rozpoczęcia działalności gospodarczej,
- w razie likwidacji firmy,
- przy zmianie wspólnika,
- w przypadku utraty prawa do ryczałtu,
- a także dobrowolnie w trakcie roku (tzw. remanent śródroczny – nie trzeba go zgłaszać do urzędu).
📌 Uwaga: Jeśli sporządzono spis na dzień 31 grudnia, nie trzeba go ponawiać 1 stycznia – wpisuje się do księgi ten sam spis.
📦 Co obejmuje spis z natury?
Spis z natury musi uwzględniać wszystkie składniki majątku objęte ewidencją, takie jak:
- towary handlowe,
- materiały (surowce) podstawowe i pomocnicze,
- półwyroby,
- produkcja w toku,
- wyroby gotowe,
- braki i odpady.
Dodatkowo:
- w kantorach ujmuje się niesprzedane wartości dewizowe,
- w księgarniach można ująć jedną pozycją wydawnictwa o tej samej cenie,
- w produkcji rolnej: niezużyte materiały i zwierzęta według gatunku i grupy.
💰 Jak wyceniać towary i materiały w remanencie?
Zgodnie z przepisami, towary handlowe i materiały wycenia się według:
✅ cen zakupu – kwota netto bez VAT-u, jaką przedsiębiorca zapłacił dostawcy,
✅ cen nabycia – cena zakupu + koszty uboczne (np. transport, ubezpieczenie, załadunek),
✅ cen rynkowych z dnia remanentu – tylko jeśli są niższe od cen zakupu/nabycia.
📌 Wyroby gotowe i półfabrykaty: wycena według kosztów wytworzenia.
📌 Odpady: wycena według wartości oszacowanej, uwzględniającej ich dalszą przydatność.
📄 Obowiązkowe elementy arkusza spisu z natury:
Każdy remanent musi zawierać:
- imię i nazwisko właściciela (lub nazwę firmy),
- datę sporządzenia,
- numer kolejny pozycji,
- dokładne określenie towaru,
- jednostkę miary (np. sztuki, kg),
- ilość,
- cenę jednostkową (zł/gr),
- wartość pozycji (ilość × cena jednostkowa),
- łączną wartość spisu,
- klauzulę końcową: „Spis zakończono na pozycji…”,
- podpis osoby sporządzającej i właściciela firmy.
📊 Dodatnia i ujemna różnica remanentowa – co to znaczy?
Różnica remanentowa to różnica między wartością spisu na koniec i na początek roku:
✔ Dodatnia różnica remanentowa – remanent końcowy jest wyższy od początkowego → pomniejsza koszty uzyskania przychodu, a więc zwiększa dochód.
✖ Ujemna różnica remanentowa – remanent końcowy jest niższy od początkowego → powiększa koszty, a więc zmniejsza dochód.
📌 Przykład 1: dodatnia różnica
Pan Marek prowadzi sklep z elektroniką.
Spis z natury:
- na 1.01.2024 r. – 5 000 zł
- na 31.12.2024 r. – 13 000 zł
Dodatnia różnica: 13 000 zł – 5 000 zł = 8 000 zł
➡ Ta kwota pomniejsza koszty uzyskania przychodu, co oznacza wyższy dochód do opodatkowania.
📌 Przykład 2: ujemna różnica
Pani Ewa prowadzi butik odzieżowy.
Spis z natury:
- na 1.01.2024 r. – 14 000 zł
- na 31.12.2024 r. – 7 000 zł
Ujemna różnica: 14 000 zł – 7 000 zł = 7 000 zł
➡ Ta kwota zwiększa koszty, co oznacza niższy dochód i mniejszy podatek.
ak ustalić dochód roczny z remanentami?
Aby prawidłowo ustalić dochód roczny dla celów PIT, trzeba uwzględnić:
- Przychód – suma wartości sprzedanych towarów i usług oraz pozostałych przychodów.
- Koszty uzyskania przychodów – suma wydatków poniesionych w związku z prowadzoną działalnością.
- Różnicę remanentową – wpływa ona na koszty:
- dodatnia różnica (spis końcowy wyższy od początkowego) pomniejsza koszty,
- ujemna różnica (spis końcowy niższy od początkowego) powiększa koszty.
📊 Przykład 3: obliczenie dochodu krok po kroku (skala podatkowa)
Pani Iwona prowadzi działalność usługowo-handlową (np. sklep spożywczy z usługami cateringowymi). W 2024 roku miała następujące dane:
- Przychód łączny: 540 000 zł
- Koszty bez remanentu: 390 000 zł
- Remanent początkowy (1.01.2024 r.): 12 000 zł
- Remanent końcowy (31.12.2024 r.): 28 000 zł
Krok 1: ustal różnicę remanentową
➡ 28 000 zł (koniec) – 12 000 zł (początek) = +16 000 zł (dodatnia różnica)
Krok 2: pomniejsz koszty o różnicę
➡ Koszty po korekcie: 390 000 zł – 16 000 zł = 374 000 zł
Krok 3: oblicz dochód
➡ 540 000 zł (przychód) – 374 000 zł (koszty) = 166 000 zł dochodu do opodatkowania
📉 A co, jeśli różnica jest ujemna?
Załóżmy, że w innym roku Pani Iwona miała:
- Remanent początkowy: 30 000 zł
- Remanent końcowy: 12 000 zł
➡ Różnica: 12 000 zł – 30 000 zł = –18 000 zł (ujemna różnica)
Wówczas:
- Koszty po korekcie: 390 000 zł + 18 000 zł = 408 000 zł
- Dochód: 540 000 zł – 408 000 zł = 132 000 zł
📌 Widać wyraźnie, jak istotne są remanenty przy rocznym rozliczeniu – mogą zmienić wartość dochodu nawet o kilkanaście tysięcy złotych, wpływając bezpośrednio na wysokość podatku.
🧾 Jak ująć remanent w PKPiR?
Remanent wpisuje się w kolumnie 15 PKPiR – Uwagi. Nie wpisuje się wartości remanentu jako przychodu ani kosztu – jego wartość uwzględnia się tylko przy ustalaniu rocznego dochodu.
Sporządzony spis z natury należy przechowywać przez 5 lat, licząc od końca roku, w którym złożono zeznanie podatkowe.
🛎️ A co z działalnością usługową?
Jeśli prowadzisz wyłącznie działalność usługową (np. salon kosmetyczny, warsztat samochodowy), najczęściej nie posiadasz towarów handlowych ani materiałów magazynowanych.
➡ Wówczas spis z natury wynosi 0 zł, co też należy wpisać do PKPiR z odpowiednią adnotacją. Mimo że jego wartość jest zerowa, sporządzenie dokumentu nadal jest obowiązkowe.
📚 Podsumowanie: o czym warto pamiętać?
✔ Sporządzenie spisu z natury to obowiązek każdego przedsiębiorcy, który prowadzi PKPiR – niezależnie od formy opodatkowania.
✔ Remanent wpływa na roczny dochód, a tym samym na podatek.
✔ Poprawna wycena towarów i materiałów ma kluczowe znaczenie – nie zawyżaj i nie zaniżaj ich wartości.
✔ Spis powinien być sporządzony starannie i podpisany, a jego kopia przechowywana w dokumentacji firmowej.
✔ W przypadku zmiany wspólnika, likwidacji czy utraty prawa do ryczałtu – koniecznie wykonaj remanent.
✔ Dodatnia różnica remanentowa = mniejsze koszty = większy podatek
✔ Ujemna różnica remanentowa = większe koszty = niższy podatek
📜 Podstawa prawna:
- art. 24 ust. 2 i 2c – ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. 2022 poz. 2647 z późn. zm.)
- § 27–30 – rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2019 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów (Dz.U. 2019 poz. 2544)
🔍 Tematy porad zawartych w poradniku:
- spis z natury działalność gospodarcza
- jak wycenić remanent 2025
- różnica remanentowa a podatek
- PKPiR remanent na koniec roku
- dodatnia ujemna różnica spisu z natury