Wielu przedsiębiorców i osób prywatnych, planujących dochodzić swoich praw na drodze sądowej, rozważa najpierw próbę ugodowego załatwienia sporu poprzez zawezwanie przeciwnika do próby ugodowej. W praktyce jednak pojawia się pytanie, co dzieje się w sytuacji, gdy jeszcze przed zakończeniem postępowania pojednawczego ktoś zdecyduje się wytoczyć powództwo o to samo roszczenie. Czy oba postępowania mogą toczyć się równolegle? A jeśli nie – jakie są tego skutki i na co należy uważać?
Istota i znaczenie postępowania pojednawczego
Postępowanie pojednawcze zostało wprowadzone przede wszystkim po to, by umożliwić stronom rozwiązanie sporu cywilnego bez konieczności pełnego procesu sądowego. W polskim prawie cywilnym istotną zasadą jest dążenie do polubownego kończenia sporów (art. 10 Kodeksu postępowania cywilnego – dalej: k.p.c.). Z tej przyczyny złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej wiąże się z dużo niższą opłatą sądową niż wniesienie pozwu (art. 19 ust. 3 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
W praktyce oznacza to, że już samo zainicjowanie postępowania pojednawczego może być opłacalne dla przedsiębiorcy – nie tylko finansowo, ale także wizerunkowo (pokazanie chęci rozwiązania sporu polubownie). Co ważne, postępowanie to jest odformalizowane – sąd nie prowadzi postępowania dowodowego w szerokim zakresie, a zakres czynności ogranicza się w zasadzie do wyznaczenia posiedzenia i umożliwienia stronom zawarcia ugody.
Warto jednak wiedzieć, że mimo iż postępowanie pojednawcze jest na ogół szybsze niż proces sądowy, w praktyce może ono trwać nawet kilka miesięcy (np. z powodu oczekiwania na termin posiedzenia czy konieczności doręczeń zagranicznych).
Czy można prowadzić jednocześnie postępowanie pojednawcze i rozpoznawcze?
Funkcjonalna odrębność postępowania pojednawczego
Postępowanie pojednawcze stanowi całkowicie odrębny tryb rozwiązywania sporów cywilnych. W przeciwieństwie do powszechnego przekonania, nie jest ono ani obowiązkowym wstępem do procesu, ani nie przekształca się automatycznie w postępowanie rozpoznawcze (proces). Oznacza to, że samo złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej nie blokuje późniejszego wniesienia pozwu, ani nie stanowi warunku dopuszczalności procesu.
Postępowanie pojednawcze może zakończyć się na kilka sposobów:
- zwrotem lub odrzuceniem wniosku (np. braki formalne lub niedopuszczalność);
- umorzeniem postępowania (np. cofnięcie wniosku przez wzywającego);
- zawarciem ugody (zatwierdzonej lub niezatwierdzonej przez sąd);
- zakończeniem bez ugody.
Zasada „nie dwa razy o to samo” (ne bis in idem)
Kluczowym ograniczeniem jest zakaz równoczesnego prowadzenia dwóch postępowań o to samo roszczenie między tymi samymi stronami – tzw. stan sprawy w toku (lis pendens). Przepisy są tu jednoznaczne:
- Art. 192 pkt 1 k.p.c.: „Z chwilą doręczenia pozwu nie można w toku sprawy wszcząć pomiędzy tymi samymi stronami nowego postępowania o to samo roszczenie”.
- Art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.: „Sąd odrzuci pozew, jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona”.
Oznacza to, że w danej chwili może toczyć się tylko jedno postępowanie o dane roszczenie – niezależnie od tego, czy jest to postępowanie pojednawcze, czy rozpoznawcze.
Kiedy powstaje stan sprawy w toku?
Stan sprawy w toku pojawia się z chwilą doręczenia pisma wszczynającego postępowanie drugiej stronie(pozwanemu lub zawezwanemu). Od tego momentu nie można wszcząć drugiego postępowania o to samo roszczenie.
Przykład 1
Firma ALFA z Warszawy (wzywający) składa w Sądzie Rejonowym wniosek o zawezwanie spółki BETA z Krakowa(zawezwany) do próby ugodowej dotyczącej niezapłaconej faktury na 25 000 zł. Wniosek zostaje doręczony BETA 1 sierpnia. Firma ALFA, nie czekając na wyznaczenie terminu posiedzenia pojednawczego, wnosi 15 sierpnia pozew o zapłatę tej samej kwoty przeciwko BETA do Sądu Okręgowego. W takiej sytuacji – ponieważ sprawa o to samo roszczenie jest już w toku (w postępowaniu pojednawczym) – sąd odrzuci pozew.
Przykład 2
Przedsiębiorca prowadzący działalność pod firmą „MEGA-LUX” z Gdańska zostaje pozwany przez klienta o zapłatę 12 000 zł za nienależyte wykonanie usługi. Jednak zanim sąd doręczy mu odpis pozwu, „MEGA-LUX” składa wniosek o zawezwanie klienta do próby ugodowej w tej samej sprawie. Tutaj również sąd powinien odrzucić wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, ponieważ sprawa jest już w toku (w postępowaniu procesowym).
Dlaczego pozew wniesiony podczas trwania postępowania pojednawczego podlega odrzuceniu?
Wiele osób sądzi, że skoro postępowanie pojednawcze jest „mniej ważne” niż rozpoznawcze, to zainicjowanie pozwu „zamyka temat” pojednania. Jednak zgodnie z aktualnym orzecznictwem i przepisami:
- Pierwszeństwo ma to postępowanie, które zostało wszczęte wcześniej (decyduje moment doręczenia pisma stronie przeciwnej).
- Jeśli po doręczeniu wniosku o zawezwanie do próby ugodowej ktoś zainicjuje pozew o to samo roszczenie, sąd odrzuci pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.
- Taki sam skutek ma sytuacja odwrotna: jeśli sprawa procesowa już się toczy, sąd odrzuci późniejszy wniosek o zawezwanie do próby ugodowej dotyczący tego samego roszczenia.
Co można zrobić?
Jeśli jesteś stroną, która złożyła wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, a potem uznasz, że jednak chcesz natychmiast skierować sprawę na drogę sądową – cofnij najpierw wniosek o zawezwanie do próby ugodowej (najlepiej przed doręczeniem go drugiej stronie). W przeciwnym wypadku pozew zostanie odrzucony, co wydłuży całą sprawę.
Wyjątki i szczególne sytuacje
- Cofnięcie wniosku: Jeśli wzywający cofnie wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, a postępowanie pojednawcze zostanie umorzone, można następnie bez przeszkód wytoczyć powództwo o to samo roszczenie.
- Wniosek o ugodę w innej sprawie: Jeżeli zakres roszczeń lub podmioty różnią się choćby minimalnie, można równolegle prowadzić postępowania dotyczące innych roszczeń lub innych stron.
Skutki praktyczne dla przedsiębiorców
- Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej blokuje wniesienie pozwu w tej samej sprawie do czasu zakończenia postępowania pojednawczego (chyba że cofniemy wniosek).
- Wytoczenie powództwa w czasie trwania postępowania pojednawczego – skutkuje odrzuceniem pozwu przez sąd (niezależnie od tego, że pozew kosztuje więcej niż wniosek o ugodę!).
- Warto planować kolejność działań: przed wniesieniem pozwu należy rozważyć, czy rzeczywiście opłaca się przeprowadzać postępowanie pojednawcze, czy lepiej od razu wystąpić z pozwem.
- Odrzucenie pozwu lub wniosku – to nie to samo, co oddalenie: odrzucenie oznacza, że sąd w ogóle nie rozpoznał sprawy merytorycznie.
Podsumowanie
W polskiej procedurze cywilnej obowiązuje zasada, że nie można prowadzić dwóch postępowań sądowych o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami. W praktyce oznacza to, że jeżeli w danej sprawie złożysz wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, to do momentu zakończenia tego postępowania nie możesz skutecznie wytoczyć powództwa o to samo roszczenie – i odwrotnie. Wniesienie pozwu podczas trwania postępowania pojednawczego zakończy się jego odrzuceniem. Kluczowy jest moment doręczenia pierwszego pisma stronie przeciwnej. Jeżeli zmienisz zdanie co do ugody, zawsze możesz cofnąć wniosek, aby otworzyć sobie drogę do procesu.
Podstawa prawna
- Art. 10, art. 184, art. 192 pkt 1, art. 199 § 1 pkt 2, art. 13 § 2, art. 355, art. 366 Kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296, z późn. zm.)
- Art. 19 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1398, z późn. zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku
- postępowanie pojednawcze a powództwo
- odrzucenie pozwu w trakcie ugody
- stan sprawy w toku lis pendens
- blokada pozwu przez wniosek o ugodę
- próba ugodowa skutki prawne