Dowód z zeznań świadków to jeden z najczęściej wykorzystywanych środków dowodowych w polskich sądach cywilnych. Dobrze przygotowany i skutecznie przeprowadzony może przesądzić o wyniku sprawy. W tym poradniku krok po kroku wyjaśniam, jak prawidłowo zgłosić wniosek o przesłuchanie świadka, na co zwrócić uwagę w trakcie postępowania oraz jakie prawa i obowiązki przysługują świadkowi i stronie.
Z poradnika dowiesz się:
- Jakie warunki musi spełnić wniosek o przesłuchanie świadka
- Kogo nie można powołać w charakterze świadka
- Jak wygląda przebieg przesłuchania na rozprawie
- Jakie prawa przysługują świadkowi, w tym zwrot kosztów i wynagrodzenie za utracony zarobek
- Przykłady praktyczne dla przedsiębiorców i osób fizycznych
Wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka – co musi zawierać?
Aby sąd wziął pod uwagę Twoją prośbę o przesłuchanie świadka, musisz złożyć odpowiedni wniosek dowodowy. Wniosek taki jest formalnym pismem procesowym – musi spełniać wymogi określone w art. 126 Kodeksu postępowania cywilnego. Oznacza to, że we wniosku należy podać:
- imię, nazwisko i adres świadka,
- okoliczności, na które świadek ma zeznawać,
- numer sprawy oraz dane stron.
Dodatkowo, jeśli z jakiegoś powodu świadek nie może stawić się osobiście (np. przewlekła choroba), trzeba to jasno wskazać i – najlepiej – dołączyć dokumenty potwierdzające przeszkodę.
Przykład praktyczny 1:
Pani Anna Nowak, prowadząca działalność gospodarczą w Gdyni, pozwała kontrahenta o zapłatę. We wniosku o przesłuchanie świadka podała dane swojego pracownika, Marka Zielińskiego, wskazując, że był obecny przy podpisywaniu umowy. Anna dołączyła dokładny adres zamieszkania świadka oraz opisała, jakich okoliczności ma dotyczyć przesłuchanie (czyli obecności przy negocjacjach i podpisaniu dokumentów).
Kto NIE może być świadkiem w sądzie cywilnym?
Nie każda osoba może być przesłuchana w charakterze świadka. Przepisy wykluczają z tej roli między innymi:
- osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swoich spostrzeżeń,
- urzędników i wojskowych, którzy nie są zwolnieni z tajemnicy służbowej (w zakresie informacji niejawnych oznaczonych „zastrzeżone” lub „poufne”),
- przedstawicieli ustawowych stron, a także organy osób prawnych, które mogą być przesłuchiwane jako strona,
- współuczestników jednolitych w postępowaniu,
- mediatorów (co do faktów, o których dowiedzieli się podczas mediacji – chyba, że strony zgodnie zwolnią mediatora z tajemnicy).
Przykład praktyczny 2:
Firma Bud-Max z Poznania chciała powołać w charakterze świadka swojego prokurenta, który reprezentuje ją przed sądem. Sąd odrzucił wniosek, wyjaśniając, że osoba ta może zostać przesłuchana jedynie jako strona, nie jako świadek.
Usuwanie braków formalnych – jak nie stracić szansy na przesłuchanie świadka?
Jeśli wniosek o przesłuchanie świadka nie spełnia wszystkich wymagań formalnych, sąd wezwie Cię do ich uzupełnienia i wyznaczy termin. Jeżeli nie poprawisz braków w terminie, sąd może pominąć Twój wniosek.
Jak sąd dopuszcza dowód z zeznań świadka? Kiedy może odmówić?
Sąd wydaje postanowienie o przeprowadzeniu dowodu z zeznań świadka, precyzując, jakich faktów mają dotyczyć zeznania. Jeżeli świadek nie może przybyć do sądu (np. z powodu stanu zdrowia), sąd może zdecydować o przesłuchaniu w miejscu jego pobytu lub nawet dopuścić złożenie zeznań na piśmie.
Warto pamiętać:
- Zasadą jest przesłuchanie ustne podczas rozprawy – zeznania pisemne są wyjątkiem.
- Sąd może pominąć dowód, jeśli uzna, że nie będzie on miał znaczenia dla sprawy lub zmierza jedynie do przedłużenia postępowania.
Wezwanie świadka i obowiązki stron
Po dopuszczeniu dowodu sąd wzywa świadka na rozprawę. W wezwaniu muszą znaleźć się m.in.:
- imię, nazwisko, adres świadka,
- data, godzina i miejsce rozprawy,
- informacja o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań,
- informacja o możliwości uzyskania zwrotu kosztów stawiennictwa.
Strona, która wnioskowała o przesłuchanie, powinna dołożyć starań, by świadek faktycznie się stawił (np. poinformować go o terminie, wyjaśnić obowiązki).
Przesłuchanie świadka w miejscu jego pobytu lub na piśmie
Jeśli świadek nie może osobiście stawić się w sądzie (np. z powodu poważnej choroby, niepełnosprawności), sąd może:
- przesłuchać świadka w miejscu jego pobytu,
- dopuścić złożenie zeznań na piśmie (decyzja sądu).
Przykład praktyczny 3:
Pan Jerzy – starszy mężczyzna po udarze, zamieszkały w małej miejscowości – miał być świadkiem w sprawie sądowej w Warszawie. Na wniosek strony sąd zgodził się na przesłuchanie Jerzego w domu, w obecności sędziego wyznaczonego przez sąd rejonowy właściwy dla miejsca zamieszkania świadka.
Przebieg przesłuchania świadka na rozprawie – krok po kroku
Kto ustala kolejność przesłuchania i czy świadkowie mogą się spotkać?
Kolejność przesłuchania ustala przewodniczący składu sędziowskiego.
Uwaga: Świadkowie, którzy nie zostali jeszcze przesłuchani, nie mogą być obecni przy przesłuchaniu innych.
Co, jeśli świadek nie zna języka polskiego?
Sąd powołuje tłumacza, by zapewnić pełną zrozumiałość przesłuchania.
Prawo odmowy zeznań – kto może skorzystać?
Zeznań mogą odmówić tylko najbliżsi stron:
- małżonkowie (także byli),
- wstępni, zstępni, rodzeństwo,
- osoby pozostające w stosunku przysposobienia i ich odpowiedniki w rodzinie,
- powinowaci w tej samej linii lub stopniu.
Prawo do odmowy zeznań nie przysługuje w sprawach o prawa stanu (np. rozwód – poza pewnymi wyjątkami).
Odmowa odpowiedzi na pytanie
Świadek może odmówić odpowiedzi, jeżeli naraziłby siebie lub swoich bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą szkodę majątkową. Duchowni nie zeznają co do faktów powierzonych na spowiedzi.
Sprawdzenie tożsamości i złożenie przyrzeczenia
Przed przesłuchaniem sąd sprawdza tożsamość świadka (dowód osobisty lub inny dokument). Brak dokumentu odnotowuje się w protokole.
Zanim świadek złoży zeznania, przewodniczący poucza go o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania i prawie odmowy zeznań. Następnie odbiera przyrzeczenie – jego treść wynika z art. 268 Kodeksu postępowania cywilnego.
Zwrot kosztów i wynagrodzenie dla świadka
Świadek ma prawo do:
- zwrotu kosztów podróży (bilety, paliwo według stawek urzędowych),
- zwrotu kosztów noclegu (jeżeli był konieczny),
- wynagrodzenia za utracony zarobek lub dochód za każdy dzień udziału w czynnościach sądowych (do wysokości przeciętnego dziennego zarobku, z limitem określonym w ustawie).
Jak uzyskać zwrot kosztów?
Trzeba złożyć wniosek podczas rozprawy lub w ciągu 3 dni po niej. Jeżeli świadek nie złoży wniosku w tym terminie – traci prawo do zwrotu.
Przykład praktyczny 4:
Świadek pan Michał otrzymał wezwanie do sądu w Krakowie. Po rozprawie zgłosił wniosek o zwrot kosztów dojazdu (okazał bilety kolejowe) i o rekompensatę za utracony dzień pracy. Sąd przyznał mu zwrot obu tych należności.
Co jeśli wniosek o zwrot kosztów jest niekompletny?
Sąd wezwie do uzupełnienia braków i wyznaczy termin. Brak uzupełnienia w terminie oznacza zwrot wniosku. Pamiętaj, aby we wniosku precyzyjnie opisać poniesione koszty i dołączyć dowody (np. bilety, zaświadczenie od pracodawcy o utraconym wynagrodzeniu).
Podsumowanie – najważniejsze wskazówki dla stron i świadków
Dowód z zeznań świadków jest często kluczowy w postępowaniach cywilnych. Skuteczność tego dowodu zależy od właściwego przygotowania – zarówno po stronie wnioskodawcy, jak i świadka. Najważniejsze zasady, o których warto pamiętać:
- Przygotuj wniosek dowodowy zgodnie z wymogami formalnymi – wskaż precyzyjnie dane świadka i okoliczności, które mają być potwierdzone.
- Nie każda osoba może być świadkiem – sprawdź, czy wskazana przez Ciebie osoba nie należy do grup wyłączonych przez prawo.
- Dbaj o kontakt ze swoim świadkiem – poinformuj go o terminie, wyjaśnij obowiązki i konsekwencje.
- Jeżeli świadek nie może stawić się osobiście, wyjaśnij to we wniosku i załącz odpowiednie dowody.
- Wnioski o zwrot kosztów i wynagrodzenia składaj zawsze na piśmie i w terminie – do 3 dni od rozprawy, z dołączonymi dowodami poniesionych wydatków.
- Przed przesłuchaniem świadek jest pouczany o odpowiedzialności karnej i prawie odmowy zeznań.
Prawidłowo przeprowadzone postępowanie dowodowe może przesądzić o wyniku sprawy – warto poświęcić czas na dopilnowanie szczegółów.
Podstawa prawna
- art. 126, art. 268 Kodeksu postępowania cywilnego – Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296, z późn. zm.)
- art. 85 i 86 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1398, z późn. zm.)
- § 113 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. w sprawie Regulaminu urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. poz. 2316)
Tematy porad zawartych w poradniku
- przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka krok po kroku
- prawa i obowiązki świadka w sądzie cywilnym
- zwrot kosztów świadka postępowanie
- formalne wymogi wniosku o przesłuchanie świadka
- kiedy sąd odrzuci wniosek o przesłuchanie świadka