W dobie mediów cyfrowych, błyskawicznego przepływu informacji i nieustannego komentowania bieżących wydarzeń, korzystanie z cudzych utworów jest codziennością w pracy dziennikarskiej. Prawo autorskie przewiduje w takich sytuacjach tzw. licencje ustawowe, które umożliwiają legalne publikowanie fragmentów materiałów bez konieczności uzyskiwania zgody autora. Ale uwaga – te wyjątki są ściśle ograniczone. Sprawdź, kiedy możesz legalnie wykorzystać cudze zdjęcie, wypowiedź lub nagranie!
📌 Przedruk – kiedy można legalnie wykorzystać cudzy materiał?
Zgodnie z art. 25 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, media mają prawo do korzystania z rozpowszechnionych już utworów w celach informacyjnych, czyli m.in. do przedruku:
- aktualnych wypowiedzi i fotografii reporterskich,
- fragmentów artykułów,
- materiałów udostępnionych wcześniej przez inne media.
Warunki skorzystania z przedruku:
✔ utwór musi być już rozpowszechniony,
✔ wykorzystanie musi mieć charakter informacyjny,
✔ zachowana musi być aktualność wypowiedzi lub zdjęcia,
✔ w miarę możliwości należy wskazać źródło i autora.
✖ Nie można wykorzystywać materiałów w celach reklamowych, promocyjnych ani do tworzenia kompilacji bez kontekstu informacyjnego.
🔍 Przykład 1:
Portal informacyjny NowaStrefa.pl publikuje zdjęcie z marszu protestacyjnego z podpisem: „Dzisiejsze manifestacje w centrum Warszawy”. Zdjęcie pochodzi z agencji prasowej i zostało opublikowane tego samego dnia. Działanie to mieści się w ramach przedruku – spełnia cel informacyjny i aktualność.
🔍 Przykład 2:
Ten sam portal umieszcza zdjęcie z protestu sprzed 3 lat w artykule o nowelizacji ustawy o zgromadzeniach. Brak związku z aktualnymi wydarzeniami i wykorzystanie archiwalnej fotografii wyklucza zastosowanie art. 25 – konieczna jest zgoda autora.
🎤 Sprawozdania z aktualnych wydarzeń – dozwolone przytaczanie utworów
Art. 26 pr. aut. pozwala na cytowanie fragmentów utworów, które zostały udostępnione publicznie w czasie aktualnych wydarzeń, np.:
- koncertów,
- wydarzeń politycznych,
- konferencji prasowych,
- publicznych pokazów.
Licencja ta umożliwia relacjonowanie wydarzenia, nawet jeśli odbywa się ono z udziałem artystów, prezentujących własne dzieła. Istotne jest jednak, że:
✔ można przytoczyć tylko fragmenty utworu (nie całość),
✔ wykorzystanie musi być uzasadnione celem informacji,
✔ materiały muszą być nagrywane lub transmitowane w czasie rzeczywistym lub niemal natychmiastowym.
🔍 Przykład 3:
Stacja PolSatNews24 pokazuje fragment koncertu miejskiego, który odbywa się na placu publicznym. Reporter opowiada o przebiegu wydarzenia, a w tle słychać fragment utworu wykonywanego przez artystę. Taki sposób użycia mieści się w granicach art. 26.
🔍 Przykład 4:
Portal muzyczny wrzuca cały koncert z tego samego wydarzenia na swój kanał na YouTube. Tego już nie można uznać za sprawozdanie z aktualnego wydarzenia – to już forma nieuprawnionego udostępnienia całości utworu.
🗣 Korzystanie z publicznych wystąpień – nie każde przemówienie można publikować
Zgodnie z art. 261 pr. aut., dozwolone jest korzystanie z utworów będących publicznymi wystąpieniami, jeżeli:
✔ są to mowy polityczne, przemówienia na rozprawach, fragmenty wykładów i kazań,
✔ wykorzystanie ma charakter informacyjny,
✔ wskazano źródło i autora,
✔ korzystanie odbywa się w granicach rzetelności i celu informacyjnego.
💡 Ważne: Z mów politycznych i przemówień na rozprawach sądowych można korzystać w całości, natomiast z innych wystąpień – tylko we fragmentach.
🔍 Przykład 5:
Dziennikarz lokalnej gazety cytuje w całości przemówienie burmistrza podczas uroczystości otwarcia inwestycji – zgodne z art. 261.
🔍 Przykład 6:
Portal edukacyjny publikuje cały wykład profesora z uczelni wyższej bez jego zgody, nawet jeśli odbył się on w formie otwartej transmisji. Tu już mamy do czynienia z przekroczeniem ustawowego wyjątku – konieczna byłaby zgoda twórcy.
📚 Podsumowanie: co wolno, a czego nie?
✔ DOZWOLONE w ramach licencji ustawowych:
- publikacja fragmentu wypowiedzi polityka wygłoszonej na wiecu,
- pokazanie plakatu lub tła koncertu w relacji z wydarzenia,
- przytoczenie kilku zdań z wykładu w artykule informacyjnym.
✖ NIEDOZWOLONE bez zgody twórcy:
- zamieszczenie pełnego nagrania koncertu lub wykładu online,
- przedruk archiwalnych zdjęć bez związku z bieżącymi wydarzeniami,
- wykorzystanie cytatów do celów promocyjnych lub reklamowych.
📄 Podstawa prawna
- art. 25 ust. 1–4 – ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
- art. 26 – ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
- art. 261 – ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
🧭 Tematy porad zawartych w poradniku
- dozwolony użytek w mediach
- przedruk materiałów prasowych
- relacje z wydarzeń publicznych
- korzystanie z przemówień i wykładów
- licencje ustawowe w prawie autorskim