Prawo do sądu nie oznacza jedynie możliwości wniesienia sprawy – równie ważne jest, aby została ona rozstrzygnięta w rozsądnym terminie. Przewlekłość postępowania nie tylko podważa zaufanie do wymiaru sprawiedliwości, ale może także skutkować naruszeniem prawa zagwarantowanego przez Konstytucję RP i Europejską Konwencję Praw Człowieka. Z tego poradnika dowiesz się:
- co oznacza „rozsądny termin” w postępowaniu sądowym,
- kto odpowiada za przewlekłość sprawy,
- jak dochodzić swoich praw przed sądem krajowym i Europejskim Trybunałem Praw Człowieka (ETPC).
Czym jest prawo do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie?
Prawo to jest jednym z filarów tzw. prawa do rzetelnego procesu, wynikającego z:
- art. 45 ust. 1 Konstytucji RP,
- art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC),
- art. 14 ust. 3 lit. c Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.
👉 Brak terminowego rozpoznania sprawy oznacza naruszenie prawa do sądu – bo jaki pożytek z wyroku, który zapadnie po 10 latach, kiedy okoliczności uległy już zmianie, a strona nie uzyskała żadnej rzeczywistej ochrony?
Kiedy postępowanie jest „przewlekłe”? Co bierze pod uwagę ETPC?
W orzecznictwie ETPC nie ma sztywnego terminu, po którym uznaje się sprawę za przewlekłą. Ocena zależy od wielu czynników, m.in.:
- złożoności sprawy,
- zachowania sądu i stron,
- znaczenia sprawy dla skarżącego.
Przykład:
W sprawie Krakolinig przeciwko Austrii ETPC uznał, że nawet postępowanie trwające 25 lat nie naruszyło art. 6 EKPC – ze względu na stan zdrowia skarżącego i jego nieobecność na rozprawach.
Z kolei w sprawie Wawrzynowicz przeciwko Polsce sąd uznał, że 8 lat bez rozstrzygnięcia wystarczy, by doszło do naruszenia.
Czy zawsze państwo odpowiada za opóźnienia?
📌 Tak – nawet jeśli opóźnienie wywołał biegły, urząd lub strona, to odpowiedzialność ostatecznie ponosi państwo, które powinno tak zorganizować wymiar sprawiedliwości, by do przewlekłości nie dochodziło.
Przykład:
W sprawie Kart przeciwko Turcji ETPC podkreślił, że szybkość orzekania to nie przywilej, a obowiązek sądów.
⚠️ Co istotne – nawet zgoda strony na odroczenie rozprawy nie zwalnia państwa z obowiązku zapewnienia szybkiego postępowania!
Co wpływa na długość postępowania? Kto może przedłużyć sprawę?
Poza sądami, winne bywają też strony. ETPC ocenia:
- czy strona nie składała licznych, bezpodstawnych wniosków (np. o wyłączenie sędziego),
- czy nie unikała rozpraw lub nie wnosiła nowych wniosków dowodowych na każdej rozprawie,
- czy nie podważała opinii biegłych tylko po to, by przedłużyć sprawę.
💡 Uczciwe korzystanie z uprawnień procesowych – tak.
⛔ Złośliwe działania obstrukcyjne – nie.
Czy każda sprawa musi być rozpatrzona z taką samą pilnością?
Nie – ETPC wskazuje, że sprawy pilne (np. o ubezpieczenie społeczne, zdrowie, dobra osobiste) muszą być rozpatrywane szybciej niż np. spory o roszczenia majątkowe między firmami.
Przykład:
Skarga o zbyt długie rozpoznawanie sprawy o rentę osoby starszej będzie rozpatrywana z większym rygorem niż w sprawie o należność za wykonaną usługę przez spółkę.
Czy można coś zrobić, gdy sprawa ciągnie się zbyt długo?
Tak. Masz kilka możliwości:
- Skarga na przewlekłość postępowania – do sądu prowadzącego sprawę (na podstawie ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki).
- Skarga do ETPC – jeśli sąd krajowy nie przyznał Ci racji lub nie uznał przewlekłości.
- Wniosek o przyspieszenie postępowania – uzasadniony ważnym interesem strony.
Przykład z praktyki – dwóch różnych skarżących
🧑⚖ Pan Andrzej, przedsiębiorca z Zielonej Góry, złożył wniosek o rozpoznanie sprawy dotyczącej niewypłaconego wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane. Sprawa w I instancji trwała 3 lata, po czym została zwrócona do ponownego rozpoznania. Po kolejnych 2 latach nic się nie wydarzyło. Złożył skargę na przewlekłość – sąd uznał ją za zasadną i przyznał mu 3 tys. zł.
🧑💼 Pani Maria, emerytka z Kłodzka, czekała ponad 5 lat na rozstrzygnięcie sporu o wysokość świadczenia rentowego. Mimo skargi – sąd jej nie uwzględnił. Złożyła skargę do ETPC – wygrała, uzyskując odszkodowanie 6 tys. euro.
Podsumowanie – co warto zapamiętać?
✔ Rozpoznanie sprawy w rozsądnym terminie to obowiązek sądu, a nie dobra wola.
✔ Przewlekłość postępowania może być podstawą do odszkodowania.
✔ Nie tylko długość się liczy – ważna jest też rzetelność i pilność sprawy.
✔ Strona postępowania ma obowiązek współdziałania, a nie przedłużania procesu.
✔ Gdy zawiodą krajowe środki – możesz iść do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Podstawa prawna
- art. 45 ust. 1 – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
- art. 6 ust. 1 – Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
- art. 14 ust. 3 lit. c – Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
- Ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. 2004 nr 179 poz. 1843)
Tematy porad zawartych w poradniku:
- przewlekłość postępowania sądowego,
- prawo do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie,
- skarga na przewlekłość postępowania,
- odszkodowanie za opóźnienie sądu,
- ETPC przewlekłość sprawy
Przydatne linki do stron urzędowych:
- https://trybunal.gov.pl – Trybunał Konstytucyjny
- https://bip.ms.gov.pl – Ministerstwo Sprawiedliwości