Swoboda twórczości artystycznej, naukowej i publicystycznej wymaga, by twórcy mogli korzystać z dorobku innych osób. Dlatego polskie prawo przewiduje tzw. prawo cytatu, które pozwala legalnie wykorzystywać fragmenty cudzych utworów, jeśli są spełnione konkretne warunki. W tym poradniku wyjaśnimy, kiedy i jak można legalnie cytować cudze dzieła, jakie są ograniczenia tej możliwości, a także jak unikać naruszenia praw autorskich.
Na czym polega prawo cytatu?
Prawo cytatu to licencja ustawowa, która pozwala na korzystanie z fragmentów cudzych utworów bez konieczności uzyskiwania zgody ich autorów, pod warunkiem spełnienia ustawowych przesłanek.
Zostało ono uregulowane w art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych i dotyczy sytuacji, gdy cudzy utwór (np. zdjęcie, tekst, grafika, film) jest przytaczany w innym utworze, stanowiącym odrębną całość.
Warunki legalnego cytowania
Aby skorzystać z prawa cytatu, muszą zostać spełnione łącznie następujące warunki:
1. Utwór cytowany musi być wcześniej rozpowszechniony
Oznacza to, że utwór został upubliczniony za zgodą autora. Dotyczy to m.in.:
- zdjęć opublikowanych w albumach, książkach lub czasopismach,
- utworów nadanych w radiu, telewizji lub internecie,
- filmów udostępnionych online.
2. Cytowany fragment musi być częścią „samoistnego” utworu
Cytujący utwór musi być twórczością oryginalną, w której cytat pełni jedynie funkcję pomocniczą. Cytat nie może dominować nad treścią utworu cytującego.
🔎 Przykład:
Autor bloga historycznego tworzy artykuł o malarstwie barokowym i w jego ramach zamieszcza zdjęcia dwóch obrazów, które ilustrują opisywany styl. Artykuł zawiera autorskie analizy i komentarze. Cytat jest uzupełnieniem, a nie sednem wpisu.
3. Cytat musi mieć uzasadniony cel
Dozwolone cele cytowania to:
- analiza krytyczna lub naukowa,
- nauczanie,
- wyjaśnianie, np. zilustrowanie opisu słownego.
⚠️ Cytatu nie można stosować tylko dla uatrakcyjnienia utworu albo osiągnięcia efektu artystycznego.
🔎 Przykład:
Projektant graficzny tworzący plakat promujący festiwal nie może bez zgody wykorzystać cudzej fotografii tylko dlatego, że „dobrze pasuje stylistycznie”, jeśli nie spełnia żadnego z wyżej wymienionych celów.
4. Rozmiar cytatu musi być proporcjonalny
Nie wolno cytować więcej, niż to konieczne do osiągnięcia zamierzonego celu. Cytat nie powinien przesłaniać oryginalnego wkładu autora.
Dopuszczalne jest jednak cytowanie w całości tzw. drobnych utworów, a także całych utworów plastycznych i fotograficznych, co wynika z nowelizacji z 2015 roku.
📌 To oznacza, że można legalnie zacytować całe zdjęcie, jeśli przemawiają za tym cel i proporcje cytowania.
5. Źródło i autor muszą być wskazane
Cytat musi być wyraźnie oznaczony, a jego źródło i twórca podane w sposób umożliwiający ich identyfikację – np. w przypisie pod zdjęciem lub na końcu publikacji.
Cytowanie fotografii – szczególne zasady
W przypadku fotografii i utworów plastycznych obowiązują szczególne regulacje:
- można je cytować w całości,
- nie trzeba ich kadrować ani przekształcać,
- cytat fotograficzny musi być uzasadniony celem (nauczanie, ilustracja, analiza),
- musi być oznaczone źródło i autor.
🔎 Przykład 1:
Autorka książki o architekturze ilustruje opisywany styl zdjęciem fasady zabytkowej kamienicy autorstwa innego fotografa. Podaje jego nazwisko oraz źródło publikacji. Cel cytatu – wyjaśnianie.
🔎 Przykład 2:
Nauczyciel tworzy prezentację dla uczniów zawierającą fotografie z podręcznika geograficznego. Podaje źródło i nazwiska autorów. Cel cytatu – nauczanie.
Cytat niezamierzony – art. 29² pr. aut.
Od niedawna prawo przewiduje możliwość tzw. cytatu niezamierzonego, gdy:
- autor utworu cytującego nie planował cytowania konkretnego utworu,
- a mimo to fragment cudzego dzieła pojawił się przypadkowo.
🔎 Przykład 1:
Fotograf wykonuje zdjęcie osoby w muzeum. W tle znajduje się obraz znanego malarza. Jednak uwaga odbiorcy skupia się na osobie, a obraz jest jedynie elementem drugiego planu.
🔎 Przykład 2:
W filmie dokumentalnym pokazano wnętrze biura, a w tle widoczne są fotografie zawieszone na ścianie. Nie mają one jednak wpływu na przekaz filmu – są elementem tła.
W takich przypadkach nie jest wymagana zgoda autora ani spełnienie celów cytatu – o ile utwór cytowany nie ma znaczenia dla przekazu dzieła cytującego.
Czego nie wolno robić w ramach prawa cytatu?
✖ Nie wolno cytować dzieł niedostępnych publicznie (np. nieopublikowanych rękopisów),
✖ Nie wolno cytować całych większych dzieł literackich lub filmowych, jeśli nie jest to absolutnie konieczne,
✖ Nie wolno zniekształcać przekazu cytowanego utworu (np. wycinać fragmentów, które zmieniają sens),
✖ Nie wolno cytować w celach komercyjnych, jeśli cytat nie służy celom dozwolonym ustawowo.
Podsumowanie – co warto zapamiętać?
✔ Prawo cytatu pozwala na legalne korzystanie z cudzych utworów – ale tylko w określonych celach i w ograniczonym zakresie.
✔ Cytowany utwór musi być wcześniej upubliczniony, a cytat – wyraźnie oznaczony.
✔ W przypadku fotografii i utworów plastycznych dopuszczalne jest cytowanie całych dzieł.
✔ Cytat powinien mieć cel: naukowy, dydaktyczny, krytyczny lub służyć wyjaśnianiu.
✔ Istnieje możliwość cytatu niezamierzonego, jeśli cudzy utwór przypadkowo znalazł się w nowym dziele i nie ma wpływu na jego odbiór.
Podstawa prawna
- art. 6 ust. 1 pkt 3, art. 29 ust. 1–3, art. 29², art. 34 – ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2509 z późn. zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku
- prawo cytatu 2025
- legalne cytowanie fotografii
- dozwolony użytek utworów
- cytat niezamierzony w filmie
- prawo autorskie w edukacji
Przydatne linki do stron urzędowych:
- https://uokik.gov.pl – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów