Sprawy z powództw przeciwegzekucyjnych, choć dotyczą egzekucji komorniczej lub administracyjnej, rozpatrywane są przez sąd w szczególnym, odrębnym trybie postępowania rozpoznawczego. Zasady tego postępowania mają kluczowe znaczenie dla skutecznego działania zarówno dłużnika, jak i osoby trzeciej, której prawa mogą być naruszone przez egzekucję. W tym poradniku w prosty sposób wyjaśnię, na czym polega to postępowanie, jakie ograniczenia wprowadza ustawodawca oraz w jakich przypadkach powództwo przeciwegzekucyjne będzie skuteczne. Zyskasz praktyczną wiedzę, która pomoże Ci świadomie podjąć działania, jeśli znajdziesz się w roli pozwanego lub powoda w tego typu sprawie.
Czym jest powództwo przeciwegzekucyjne?
Powództwo przeciwegzekucyjne to szczególny rodzaj sprawy sądowej, w której osoba przeciwko której prowadzona jest egzekucja (lub osoba trzecia, której prawa zostały naruszone) może domagać się:
- pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego (tzw. powództwo opozycyjne) – najczęściej wnosi je dłużnik,
- zwolnienia od egzekucji określonego składnika majątku (tzw. powództwo ekscydencyjne/interwencyjne) – najczęściej wnoszone przez osobę trzecią.
Z uwagi na specyfikę tych spraw ustawodawca przewidział szczególne reguły, które odróżniają postępowanie przeciwegzekucyjne od zwykłych procesów cywilnych.
Dlaczego sprawy z powództw przeciwegzekucyjnych rozpoznaje się w postępowaniu odrębnym?
Wynika to z konieczności szybkiego i sprawnego rozstrzygania sporów powstałych w toku egzekucji oraz ochrony praw zarówno wierzyciela, jak i dłużnika oraz osób trzecich. Przepisy dotyczące tych postępowań znajdują się w części dotyczącej egzekucji sądowej, jednak mają one charakter postępowania rozpoznawczego – z odrębnymi, szczególnymi regułami:
- Ograniczone są możliwości podnoszenia zarzutów (np. nie można kwestionować podstawy prawnej egzekucji, jeśli została ona prawomocnie rozstrzygnięta wcześniej).
- Ustawodawca wprowadza prekluzję – czyli utratę możliwości powoływania się na określone zarzuty, jeśli nie zostaną zgłoszone w odpowiednim czasie (art. 843 § 3 k.p.c.).
- Często wymagane jest pełnomocnictwo szczególne do występowania w tego typu sprawach.
Wszystko to sprawia, że sprawy te są rozpoznawane w tzw. postępowaniu odrębnym – czyli z zastosowaniem szczególnych przepisów procesowych, które nie mają zastosowania do innych rodzajów spraw.
Zakaz kumulacji żądań w powództwach przeciwegzekucyjnych
Jednym z najważniejszych ograniczeń w postępowaniu przeciwegzekucyjnym jest zakaz kumulacji przedmiotowej żądań. Oznacza to, że:
- Nie można w jednym pozwie żądać zarówno pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego, jak i zwrotu już wyegzekwowanej kwoty.
- Nie można łączyć powództwa przeciwegzekucyjnego z innymi roszczeniami, które nie podlegają rozpoznaniu w tym trybie.
Wyjątek stanowi sytuacja, gdy powód domaga się np. pozbawienia wykonalności kilku różnych tytułów wykonawczych albo żąda zwolnienia od egzekucji kilku składników majątkowych (np. kilku nieruchomości należących do osoby trzeciej).
Przykład praktyczny nr 1:
Dłużnik – pan Tomasz Nowicki – otrzymał zawiadomienie o wszczęciu egzekucji na podstawie dwóch tytułów wykonawczych. Uważa, że oba zostały wystawione na podstawie przedawnionych należności. W pozwie może żądać pozbawienia wykonalności obu tytułów, jednak nie może w tym samym pozwie domagać się dodatkowo zwrotu pieniędzy już wyegzekwowanych przez komornika.
Przykład praktyczny nr 2:
Pani Agata Rutkowska dowiaduje się, że w ramach egzekucji zajęto jej dwa samochody, które nie należą do dłużnika, ale do niej. Może w jednym pozwie żądać zwolnienia obu pojazdów spod egzekucji, wskazując, że są jej własnością. Jednak nie może połączyć tego żądania np. z żądaniem ustalenia nieważności tytułu wykonawczego przeciwko dłużnikowi.
Jakie są rodzaje powództw przeciwegzekucyjnych?
Powództwo opozycyjne (art. 840–840<sup>2</sup> k.p.c.)
Pozwala dłużnikowi na żądanie pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części. Najczęstsze przyczyny to:
- spełnienie świadczenia po wydaniu tytułu wykonawczego,
- przedawnienie roszczenia,
- nieważność tytułu wykonawczego,
- inne okoliczności uniemożliwiające prowadzenie egzekucji.
Powództwo ekscydencyjne/interwencyjne (art. 841–842 k.p.c.)
To powództwo osoby trzeciej, która domaga się zwolnienia od egzekucji składnika majątku, do którego przysługuje jej prawo własności, użytkowania wieczystego lub inne prawo, a który został zajęty w ramach egzekucji przeciwko dłużnikowi.
Powództwo o ustalenie istnienia lub wysokości zobowiązania (art. 35a ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji – u.p.e.a.)
Dotyczy spraw, w których administracyjny tytuł wykonawczy został wystawiony na podstawie przepisów prawa administracyjnego, ale istnieje możliwość zaskarżenia istnienia lub wysokości zobowiązania na drodze sądowej. W takim przypadku sąd cywilny rozstrzyga, czy zobowiązanie istnieje i w jakiej wysokości.
Przebieg postępowania z powództwa przeciwegzekucyjnego – krok po kroku
Powództwo przeciwegzekucyjne – zarówno opozycyjne, jak i ekscydencyjne – rządzi się specyficznymi zasadami proceduralnymi. Poniżej przedstawiam, jak w praktyce wygląda przebieg takiego postępowania oraz na co szczególnie należy zwrócić uwagę.
Właściwość sądu
Sprawy z powództw przeciwegzekucyjnych rozpoznaje sąd właściwy według miejsca prowadzenia egzekucji.
Przykład:
Egzekucja z nieruchomości położonej w Olsztynie – pozew należy złożyć do sądu rejonowego w Olsztynie, nawet jeśli dłużnik mieszka w Warszawie.
Uwaga! W postępowaniu z powództwa ekscydencyjnego – czyli osoby trzeciej – sądem właściwym jest również sąd miejsca prowadzenia egzekucji.
Kto może wytoczyć powództwo przeciwegzekucyjne?
- Dłużnik – w przypadku powództwa opozycyjnego,
- Osoba trzecia – w przypadku powództwa ekscydencyjnego.
W obu przypadkach, jeśli stronę reprezentuje pełnomocnik, konieczne jest udzielenie pełnomocnictwa szczególnego (czyli obejmującego dokładnie tę sprawę).
Jak złożyć pozew?
Pozew powinien spełniać wszystkie wymogi pisma procesowego oraz dodatkowe wymogi wynikające z przepisów o postępowaniu odrębnym:
- wskazanie tytułu wykonawczego, którego dotyczy żądanie,
- precyzyjne określenie, czy żądamy pozbawienia wykonalności tytułu (i w jakim zakresie), czy też zwolnienia określonego składnika majątku spod egzekucji,
- uzasadnienie żądania (opis stanu faktycznego i prawnego, dowody).
Do pozwu należy załączyć:
- odpis pozwu dla strony przeciwnej,
- odpisy dokumentów,
- potwierdzenie uiszczenia opłaty sądowej (obecnie to zazwyczaj 5% wartości przedmiotu sporu, ale nie mniej niż 100 zł i nie więcej niż 200 000 zł – sprawdź aktualną wysokość na stronie sądu!),
- dokumenty potwierdzające prawo osoby trzeciej (w przypadku powództwa ekscydencyjnego).
Terminy na wniesienie powództwa
Jedną z najważniejszych kwestii jest termin na wniesienie pozwu – jeżeli przekroczysz termin, stracisz prawo do ochrony sądowej!
- Powództwo opozycyjne – można wytoczyć w każdym czasie trwania egzekucji, ale jeśli zarzuty wynikły dopiero w toku egzekucji, należy je zgłosić niezwłocznie (art. 843 § 1 k.p.c.).
- Powództwo ekscydencyjne – musi być wniesione w terminie miesiąca od dnia, gdy osoba trzecia dowiedziała się o naruszeniu jej prawa przez czynność egzekucyjną (art. 841 § 3 k.p.c.).
Przykład:
Firma “Kronos” dowiedziała się 5 sierpnia, że jej maszyny zajęto w ramach egzekucji prowadzonej przeciwko byłemu kontrahentowi. Ma czas do 5 września, aby wnieść powództwo ekscydencyjne.
Przebieg postępowania – co się dzieje po wniesieniu pozwu?
- Sąd sprawdza formalne wymogi pozwu – jeśli coś jest nie tak (braki formalne, nieopłacony pozew), wezwie do uzupełnienia braków.
- Doręczenie pozwu stronie przeciwnej – sąd przesyła pozew oraz zobowiązuje stronę przeciwną do zajęcia stanowiska.
- Rozpoznanie sprawy na rozprawie – sąd przeprowadza postępowanie dowodowe, przesłuchuje strony i świadków, analizuje dokumenty.
- Wyrok sądu – sąd uwzględnia powództwo (pozbawia wykonalności tytuł wykonawczy lub zwalnia składnik majątkowy spod egzekucji) albo oddala powództwo.
Skutki prawomocnego wyroku
- Wyrok pozbawiający tytuł wykonawczy wykonalności – egzekucja staje się bezpodstawna, komornik powinien ją umorzyć.
- Wyrok zwalniający składnik majątkowy – komornik musi zwolnić dany składnik spod egzekucji.
- Jeżeli mimo korzystnego wyroku egzekucja została już zakończona, można żądać zwrotu wyegzekwowanych środków na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Prekluzja zarzutów i jej konsekwencje ⚠️
Zgodnie z art. 843 § 3 k.p.c., jeśli dłużnik lub osoba trzecia nie zgłosi zarzutu lub roszczenia w odpowiednim czasie, traci możliwość ich skutecznego podniesienia w późniejszym etapie sprawy. To bardzo ważne – sąd nie będzie badał spraw, które powinny być zgłoszone wcześniej!
Przykład:
Pani Ewa otrzymała zawiadomienie o zajęciu jej konta w związku z egzekucją przeciwko byłemu mężowi. Nie wniosła powództwa ekscydencyjnego w terminie miesiąca od dowiedzenia się o zajęciu. Jej powództwo złożone po upływie tego terminu zostanie oddalone – sąd nie zbada już jej praw do zajętego rachunku.
Podsumowanie – najważniejsze zasady dla skutecznego powództwa przeciwegzekucyjnego
- Sprawdź właściwość sądu – złóż pozew do sądu miejsca prowadzenia egzekucji.
- Działaj szybko! – pilnuj terminów, zwłaszcza przy powództwie ekscydencyjnym (miesiąc na złożenie).
- Unikaj kumulacji żądań – w jednym pozwie nie możesz dochodzić różnych roszczeń, jeśli choć jedno z nich nie podlega rozpoznaniu w tym trybie.
- Starannie uzasadnij swoje żądania i załącz dokumenty.
- Zgłaszaj wszystkie zarzuty i wnioski dowodowe od razu – później nie będzie to możliwe ze względu na prekluzję.
Podstawa prawna
- art. 840–842, art. 843 § 1–3, art. 191, art. 478 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 35a, art. 2 § 3 – Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
Tematy porad zawartych w poradniku
- powództwo przeciwegzekucyjne w praktyce
- pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności 2025
- zwolnienie od egzekucji majątku osoby trzeciej
- terminy powództw przeciwegzekucyjnych
- zakaz kumulacji żądań w egzekucji
Przydatne linki do urzędowych stron: