Postępowanie gospodarcze, choć osadzone w ramach ogólnego postępowania cywilnego, rządzi się szeregiem specyficznych zasad. Ustawodawca, mając na uwadze sprawność rozpoznawania sporów pomiędzy przedsiębiorcami, wprowadził procedury, które mają zapobiegać przewlekłości i dyscyplinować strony w zakresie terminowego i kompletnego przedstawiania twierdzeń oraz dowodów.
Jeśli prowadzisz działalność gospodarczą i planujesz złożyć pozew lub właśnie go otrzymałeś – ten przewodnik pomoże Ci krok po kroku zrozumieć, jak wygląda typowe postępowanie gospodarcze przed sądem pierwszej instancji, czego się spodziewać i czego unikać.
1. Wniesienie pozwu – początek postępowania
Postępowanie w sprawie gospodarczej rozpoczyna się tak samo jak inne sprawy cywilne – od złożenia pozwu. Pozew może złożyć przedsiębiorca (w tym osoba prowadząca jednoosobową działalność), ale także spółka, fundacja czy stowarzyszenie – jeżeli sprawa ma charakter gospodarczy.
Pozew powinien zawierać:
- oznaczenie stron i sądu,
- dokładne określenie żądania,
- uzasadnienie faktyczne i prawne,
- dowody na poparcie twierdzeń.
W sprawach gospodarczych od razu obowiązuje zasada prekluzji dowodowej, czyli konieczność przedstawienia wszystkich twierdzeń i dowodów na początku postępowania – pod rygorem ich późniejszego pominięcia.
2. Termin na powołanie twierdzeń i dowodów przez powoda
Po wniesieniu pozwu, sąd wyznacza powodowi termin do przedstawienia wszystkich twierdzeń i dowodów, jeśli nie zostały one wcześniej załączone. Jest to szczególnie ważne, gdy powód działa bez profesjonalnego pełnomocnika (adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorii Generalnej RP).
Zgodnie z art. 458⁵ § 2 i 3 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), termin ten:
- musi wynosić co najmniej 7 dni,
- może być skrócony lub przedłużony (art. 166 k.p.c.),
- może być przywrócony, jeśli strona go uchybiła (art. 168 § 1 k.p.c.).
👉 Uwaga: Sąd w tym etapie poucza powoda (jeśli nie ma pełnomocnika) o najważniejszych regułach postępowania gospodarczego, w tym:
- zasadzie prekluzji dowodowej,
- możliwości rezygnacji z postępowania gospodarczego (art. 458⁶ k.p.c.),
- ograniczeniach w zakresie dopuszczania zeznań świadków,
- obowiązku przedstawiania dowodów z dokumentów.
3. Pismo przygotowawcze powoda – ostatnia szansa na dowody
W terminie wyznaczonym przez sąd powód składa pismo przygotowawcze, w którym:
- przedstawia nowe twierdzenia i dowody,
- odnosi się do zarzutów (jeśli już padły),
- wskazuje podstawy prawne żądań.
Jeżeli powód z jakiegoś powodu nie zdążył wskazać jakiegoś dowodu wcześniej, może to zrobić tylko w ściśle określonych przypadkach, zgodnie z art. 458⁵ § 4 k.p.c.:
- gdy wcześniejsze powołanie było niemożliwe (np. dowód pojawił się później),
- albo gdy potrzeba jego powołania wynikła dopiero później (np. w odpowiedzi na argumenty pozwanego).
Wówczas powód ma 2 tygodnie od dnia, w którym dowód stał się możliwy do powołania, aby go przedstawić.
4. Doręczenie pozwu pozwanemu i jego obowiązki
Po weryfikacji formalnej pozwu, sąd doręcza go pozwanemu wraz z wezwaniem do złożenia odpowiedzi w terminie co najmniej 2 tygodni (art. 205¹ § 1 k.p.c.).
👉 Pozwany również otrzymuje obszerne pouczenia, identyczne jak powód, o:
- zasadzie prekluzji dowodowej,
- ograniczeniach w dowodzeniu bez dokumentów,
- możliwości rezygnacji z trybu gospodarczego,
- skutkach niestawiennictwa i niedochowania obowiązków procesowych.
Jeśli pozwany nie ma profesjonalnego pełnomocnika, sąd dodatkowo informuje go o możliwości ustanowienia takiego pełnomocnika, skutkach nieudzielenia odpowiedzi na pozew oraz możliwości wydania wyroku zaocznego.
5. Odpowiedź na pozew – kluczowy dokument pozwanego
Pozwany składa odpowiedź na pozew – dokument, który:
- zawiera przyznanie lub zaprzeczenie faktów,
- odnosi się do zarzutów i dowodów powoda,
- wskazuje własne twierdzenia i dowody.
Brak odniesienia się do konkretnych faktów może zostać potraktowany jako milczące ich przyznanie (na podstawie art. 229 i 230 k.p.c.).
Jeśli pozwany nie zgłosi twierdzeń lub dowodów w odpowiedzi na pozew, później – co do zasady – nie będzie mógł już tego zrobić, chyba że spełni warunki z art. 458⁵ § 4 k.p.c.
6. Termin pozwanego na przedstawienie wszystkich twierdzeń i dowodów
Analogicznie jak w przypadku powoda, jeśli pozwany nie korzysta z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, sąd wyznacza mu termin na przedstawienie wszystkich twierdzeń i dowodów (art. 458⁵ § 2 i 3 k.p.c.).
Ten termin:
- nie może być krótszy niż 7 dni,
- może zostać przedłużony lub przywrócony,
- może zostać skrócony, jeśli „okoliczności sprawy” to uzasadniają.
👉 Ważne: Jeżeli pozwany powoła nowe fakty lub dowody dopiero później – również musi wykazać, że ich wcześniejsze zgłoszenie nie było możliwe albo potrzeba ich zgłoszenia wynikła później (art. 458⁵ § 4 k.p.c.).
7. Posiedzenie niejawne lub przygotowawcze – co zdecyduje sąd?
Po złożeniu pism procesowych przez obie strony, sąd analizuje, czy sprawa nadaje się do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym, czy też konieczne jest wyznaczenie posiedzenia przygotowawczego.
Posiedzenie niejawne:
Sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, jeżeli:
- pozwany uznał powództwo,
- strony nie złożyły wniosków o przeprowadzenie rozprawy,
- dowody z dokumentów są wystarczające do wydania wyroku (art. 148¹ § 1 i 3 k.p.c.).
Posiedzenie przygotowawcze:
To forma „rozmowy” z sądem, której głównym celem jest próba polubownego zakończenia sporu (art. 205⁵ k.p.c.).
Na tym etapie:
- sąd może skierować strony do mediacji,
- jeśli mediacja się nie powiedzie, tworzony jest plan rozprawy,
- obowiązuje zasada, że po tym etapie nie można już zgłaszać nowych twierdzeń i dowodów (prekluzja).
👉 Uwaga praktyczna: Jeżeli strona (zwłaszcza powód) nie stawi się bez usprawiedliwienia, sąd może umorzyć postępowanie – chyba że druga strona się temu sprzeciwi (art. 205⁵ § 5 k.p.c.).
8. Przebieg rozprawy w sprawie gospodarczej
Jeżeli nie uda się rozwiązać sporu na etapie przygotowawczym, sąd wyznacza rozprawę. Postępowanie dowodowe w sprawach gospodarczych wygląda nieco inaczej niż w „zwykłych” sprawach cywilnych.
Najważniejsze różnice:
- Dowody z dokumentów mają pierwszeństwo (art. 458¹¹ k.p.c.),
- Świadkowie i przesłuchanie stron są dopuszczalne tylko wyjątkowo (art. 458¹⁰ i art. 299 k.p.c.),
- Nie można dowodzić np. zawarcia umowy ustnie, jeśli ustawa wymaga dokumentu.
Dodatkowo, nie można zmieniać podstawy faktycznej żądania – np. zamieniać odpowiedzialności z tytułu rękojmi na odpowiedzialność deliktową (art. 458⁸ § 1 k.p.c.). Taki ruch będzie traktowany jako niedopuszczalna zmiana powództwa.
9. Ograniczenia w trakcie procesu – o czym trzeba pamiętać?
W postępowaniu gospodarczym nie można:
- wnieść pozwu wzajemnego – musi być rozpoznany jako osobna sprawa,
- zawiesić postępowania z powodu niestawiennictwa obu stron (art. 177 § 1 pkt 5 k.p.c. nie ma zastosowania),
- dokonywać niektórych przekształceń podmiotowych (np. zmiany strony pozwanej), chyba że za zgodą strony przeciwnej (art. 192 pkt 3 k.p.c.).
10. Wydanie wyroku – co dalej?
Sąd wydaje wyrok:
- na rozprawie – jeśli była przeprowadzona,
- na posiedzeniu niejawnym – jeśli nie było potrzeby przeprowadzania rozprawy.
Jeżeli wyrok dotyczy świadczenia w pieniądzu lub w rzeczach zamiennych, to zgodnie z art. 492 § 1 w zw. z art. 458¹³ k.p.c. – stanowi on tytuł zabezpieczenia bez konieczności nadawania klauzuli wykonalności.
Co istotne – w przypadku przegranej, strony muszą liczyć się z konsekwencjami finansowymi. Zgodnie z art. 458¹² k.p.c., sąd może zastosować odstępstwo od klasycznej zasady „kto przegrywa, ten płaci” – zwłaszcza jeśli przeciwnik procesowy nadużywał prawa lub działał nieuczciwie.
Podsumowanie
Postępowanie gospodarcze zostało zaprojektowane jako szybkie i uporządkowane narzędzie rozwiązywania sporów między profesjonalnymi uczestnikami rynku. Jednak ta „sprawność” idzie w parze z wysokimi wymaganiami proceduralnymi. Niedochowanie terminów, brak kompletnych dowodów czy nieobecność na posiedzeniu może skutkować poważnymi konsekwencjami procesowymi – nawet przegraną, niezależnie od słuszności roszczenia.
Jeśli nie jesteś prawnikiem – warto skorzystać z pomocy pełnomocnika. A jeśli już działasz samodzielnie – ten poradnik pozwoli Ci uniknąć najczęstszych błędów.
Podstawa prawna
- art. 127, 133, 148¹, 166, 168, 192 pkt 3, 205¹–205⁸, 229–230, 355, 379 pkt 5, 394, 458⁴–458¹³, 492 – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 44 – ustawa z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2019 r. poz. 1265)
