Podatki od dochodów z nieujawnionych źródeł to temat, który od lat budzi wiele emocji zarówno wśród przedsiębiorców, jak i osób fizycznych. Warto wiedzieć, że w przypadku tzw. „dochodów nieujawnionych” postępowanie dowodowe przebiega odmiennie niż w standardowych sprawach podatkowych. Jeśli kiedykolwiek znalazłeś się w sytuacji, gdy urząd skarbowy zainteresował się źródłem Twoich dochodów lub wydał decyzję o opodatkowaniu tzw. dochodów z nieujawnionych źródeł, ten poradnik jest dla Ciebie. Dowiesz się, kto ma obowiązek udowodnienia określonych okoliczności, na czym polega tzw. domniemanie prawne i jakie są Twoje prawa oraz obowiązki w tego typu postępowaniu.
Kiedy powstaje zobowiązanie podatkowe z tytułu nieujawnionych dochodów?
Zobowiązanie podatkowe dotyczące przychodów z nieujawnionych źródeł, zgodnie z art. 20 ust. 1b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, powstaje wyłącznie na podstawie wydania i doręczenia podatnikowi decyzji ustalającej takie zobowiązanie. Oznacza to, że samo przekroczenie wydatków ponad ujawnione dochody nie powoduje jeszcze obowiązku podatkowego – niezbędne jest formalne działanie organu podatkowego (np. urzędu skarbowego lub organu kontroli celno-skarbowej).
Ważne: Zobowiązanie nie powstaje z mocy prawa, lecz dopiero po wydaniu i doręczeniu decyzji przez organ podatkowy.
Jak wygląda postępowanie dowodowe w sprawach nieujawnionych dochodów?
Kluczowy mechanizm: wydatki przewyższają dochody
Podstawą do ustalenia tzw. dochodów z nieujawnionych źródeł jest analiza, czy poniesione przez podatnika wydatki w danym roku podatkowym oraz wartość zgromadzonego mienia przewyższają sumę jego legalnych, ujawnionych dochodów – zarówno z tego roku, jak i z lat poprzednich. Jeżeli tak jest, organ podatkowy może uznać, że różnica ta pochodzi z nieujawnionych źródeł i nałożyć na podatnika specjalny podatek według stawki 75%.
Ciężar dowodu – kto musi co udowodnić?
- Organ podatkowy: musi wykazać, że wydatki podatnika oraz jego mienie w określonym roku przewyższają legalne, ujawnione dochody.
- Podatnik: ma prawo (i obowiązek, jeśli chce się bronić) przedstawić dowody, że sporne wydatki miały pokrycie w posiadanym majątku, zgromadzonym z legalnych źródeł w poprzednich latach, lub że uzyskał dochody, które organ pominął.
Nie istnieje formalne ograniczenie czasowe co do źródeł pochodzenia majątku (może pochodzić sprzed wielu lat), ale w praktyce im starsze źródło, tym trudniej przedstawić wiarygodne dowody.
Zasada swobodnej oceny dowodów
Organy podatkowe dokonują swobodnej oceny dowodów – muszą brać pod uwagę cały zebrany materiał dowodowy, jego logiczne powiązania oraz doświadczenie życiowe. Zasada ta działa w dwie strony – dotyczy zarówno dowodów zebranych przez organ, jak i tych przedstawionych przez podatnika.
Jakie dowody są brane pod uwagę?
Przykłady dowodów, z których korzysta organ podatkowy:
- Umowy pisemne (np. umowa sprzedaży samochodu)
- Akty notarialne (nabycie nieruchomości, darowizny)
- Informacje o kosztach utrzymania (statystyczne lub rzeczywiste)
- Informacje z systemów JPK (np. faktury zakupowe)
- Deklaracje podatkowe podatnika
- Informacje bankowe (przepływy na rachunkach)
- Informacje o zaciągniętych kredytach i ich spłatach
- Informacje z ZUS dotyczące dochodów i składek
- Oszczędności z lat poprzednich
Podatnik może powoływać się na:
- Otrzymane spadki
- Otrzymane odszkodowania
- Dochody z zagranicy
- Dochody zwolnione z opodatkowania
- Wygrane (np. w grach losowych)
- Darowizny (np. od rodziny)
Uwaga: Samo powołanie się na uzyskanie środków nie wystarczy – konieczne jest przedstawienie niezbitych dowodów (np. umowy, potwierdzenia przelewu, akty notarialne, wyciągi bankowe).
Praktyczne przykłady
Przykład 1: Wydatki przekraczające udokumentowane dochody
Pan Bartosz, informatyk z Łodzi, w ciągu roku zakupił nowe mieszkanie i samochód, łącznie wydając 650 000 zł. W tym samym czasie z jego deklaracji podatkowej wynikało, że osiągnął dochód w wysokości 110 000 zł. Urząd skarbowy wszczął postępowanie, ustalając, że Pan Bartosz nie miał oszczędności ani dochodów z poprzednich lat, które mogłyby pokryć tak wysokie wydatki. Organ wydał decyzję o opodatkowaniu nieujawnionych dochodów, wskazując różnicę 540 000 zł jako przychód z nieujawnionych źródeł. Pan Bartosz odwołał się, przedstawiając umowę darowizny od dziadka z 2019 r., potwierdzoną aktem notarialnym, która stanowiła pokrycie wydatków. Organ podatkowy, po analizie dowodu, uznał darowiznę i nie opodatkował tej części dochodu.
Przykład 2: Dochody z zagranicy a nieujawnione źródła
Pani Aleksandra, architekt z Wrocławia, w 2024 r. kupiła drogi sprzęt elektroniczny, opłaciła remont mieszkania i odbyła kosztowną podróż zagraniczną. Suma wydatków przekroczyła 220 000 zł, przy deklarowanym dochodzie 55 000 zł. W toku postępowania pani Aleksandra wykazała, że część środków pochodziła z pracy w Niemczech w latach 2017-2019. Przedstawiła umowy o pracę, rozliczenia podatkowe z Niemiec oraz wyciągi z konta potwierdzające transfer środków do Polski. Organ podatkowy uznał te dowody za wystarczające dla pokrycia części wydatków, natomiast wobec braków w dokumentacji pozostałej kwoty wydał decyzję o opodatkowaniu nieudokumentowanej różnicy.
Szczególne przypadki i ograniczenia dowodowe
- Dochody z prostytucji nie są traktowane jako podstawa do pokrycia wydatków w świetle orzecznictwa sądowego.
- Darowizny od bliskich podlegają osobnym obowiązkom podatkowym (np. zgłoszenie do urzędu skarbowego) – brak takiego zgłoszenia może spowodować ich odrzucenie jako wiarygodnego źródła dochodu.
- Dane statystyczne (np. koszty utrzymania) mogą być wykorzystywane przez organy podatkowe pomocniczo, ale nie mogą zastępować twardych dowodów.
Wskazówki praktyczne dla podatników
- Gromadź dokumenty potwierdzające wszelkie darowizny, spadki, odszkodowania, wygrane oraz transfery pieniędzy z zagranicy.
- Dokumentuj oszczędności – trzymaj potwierdzenia przelewów, wyciągi bankowe, umowy sprzedaży.
- Odpowiadaj na pisma organu podatkowego i przedstawiaj dowody na piśmie – samo tłumaczenie lub ustne zapewnienia nie są wystarczające.
- Sprawdź, czy wszystkie źródła dochodu zostały wykazane w deklaracjach podatkowych – czasem wystarczy wyjaśnienie nieścisłości.
- Konsultuj się z doradcą podatkowym w przypadku wątpliwości co do obowiązku podatkowego lub sposobu dokumentowania dochodów.
Podsumowanie
Postępowanie dowodowe w sprawach dotyczących dochodów z nieujawnionych źródeł jest wyjątkowo wymagające zarówno dla organów podatkowych, jak i dla podatnika. Kluczową rolę odgrywa tutaj umiejętność wykazania, że sporne wydatki miały pokrycie w legalnie pozyskanych środkach. Pamiętaj, że ciężar dowodu leży po obu stronach – organ musi udowodnić brak pokrycia wydatków, a podatnik – ich legalne źródło. Zadbaj o dobrą dokumentację i nie zwlekaj z odpowiedziami na pisma urzędu skarbowego. W przypadku spornych sytuacji warto skorzystać z pomocy profesjonalisty.
Podstawa prawna
- art. 20 ust. 1b, art. 25e – Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
- art. 191 – Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa
Tematy porad zawartych w poradniku
- postępowanie dowodowe dochody nieujawnione
- podatek od nieujawnionych przychodów 75%
- jak udowodnić legalność dochodu
- obowiązki podatnika w postępowaniu podatkowym