Posiadacz danych to pojęcie kluczowe w unijnym Data Act (DA), które w praktyce dotyczy zarówno producentów urządzeń, jak i dostawców usług cyfrowych. Zrozumienie tego, kto pełni rolę posiadacza danych i jakie obowiązki się z tym wiążą, jest niezbędne dla przedsiębiorców działających na rynku nowych technologii, ale też dla użytkowników, którzy chcą świadomie korzystać z urządzeń i usług generujących dane.
Kim jest posiadacz danych?
👉 Posiadacz danych to osoba fizyczna lub prawna, która na podstawie przepisów prawa lub zawartej umowy ma prawo do wykorzystywania i udostępniania danych. Nie oznacza to jednak, że jest on właścicielem tych danych. Liczy się faktyczna kontrola nad danymi – czyli możliwość ich pobierania, przechowywania i przetwarzania.
Najczęściej posiadaczami danych są:
- producenci sprzętu (np. samochodów, maszyn, urządzeń AGD),
- dostawcy usług cyfrowych powiązanych z danym produktem (np. aplikacji mobilnych, platform diagnostycznych),
- operatorzy systemów teleinformatycznych,
- integratorzy technologii (np. firmy zarządzające infrastrukturą IoT).
⚠️ Ważne: Sam fakt posiadania dostępu do danych nie daje prawa ich swobodnego wykorzystywania. Prawo do przetwarzania danych musi wynikać z odrębnej podstawy prawnej, najczęściej z umowy zawartej z użytkownikiem.
Przykład 1
Firma TechSmart produkuje inteligentne pralki. Dane dotyczące częstotliwości prania i zużycia energii są przesyłane do aplikacji mobilnej zarządzanej przez spółkę powiązaną SmartApp Services. To właśnie dostawca aplikacji, a nie sam producent pralek, pełni rolę posiadacza danych – ponieważ to on ma faktyczną kontrolę nad informacjami zbieranymi od użytkownika.
Przykład 2
Przedsiębiorstwo CityMove zarządza miejskim systemem rowerów elektrycznych. Dane o trasach i zużyciu baterii trafiają do systemu informatycznego operatora. W tej sytuacji posiadaczem danych jest spółka CityMove, mimo że właścicielem urządzeń jest gmina.
Co Data Act mówi o prawach posiadacza danych?
Data Act jasno wskazuje, że:
- posiadacz danych nie otrzymuje prawa własności do danych (motyw 25 preambuły DA),
- jego prawa wynikają wyłącznie z umowy lub przepisów prawa,
- użytkownik musi być świadomy celów, w jakich dane będą wykorzystywane, a każda zmiana wymaga jego zgody,
- postanowienia umowne dotyczące przetwarzania danych muszą być przejrzyste i jednoznaczne.
👉 Oznacza to, że producent lub usługodawca nie może „ukrywać” w regulaminie, że będzie dalej przetwarzał dane – użytkownik musi wyraźnie wiedzieć, na co się zgadza.
Jak posiadacze danych mogą korzystać z informacji?
Dane mogą być wykorzystywane m.in. do:
- ulepszania istniejących produktów,
- projektowania nowych usług,
- analiz wewnętrznych,
- tworzenia zagregowanych zbiorów danych dla podmiotów trzecich.
⚠️ Warunek: dane muszą być zanonimizowane – nie mogą pozwalać na identyfikację konkretnego użytkownika ani na odtworzenie jego profilu.
Przykład
Producent urządzeń klimatyzacyjnych może analizować dane o pracy sprężarek w różnych warunkach pogodowych, aby projektować bardziej wydajne modele. Nie może jednak bez zgody klienta analizować na tej podstawie jego indywidualnych nawyków użytkowania.
Obowiązki posiadacza danych wynikające z Data Act
Zgodnie z art. 4 i art. 5 DA, posiadacz danych musi:
- Udostępniać dane użytkownikowi w sposób bezpieczny i technicznie dostępny.
- Zapewnić możliwość przekazywania danych osobom trzecim – jeśli użytkownik tego zażąda.
- Działać w sposób przejrzysty, proporcjonalny i z poszanowaniem interesów użytkowników.
👉 W praktyce oznacza to, że użytkownik inteligentnego urządzenia powinien móc łatwo pobrać swoje dane i przekazać je np. innemu usługodawcy.
Wyzwania praktyczne
Jednym z problemów jest to, że użytkownik często musi zawierać umowy z kilkoma różnymi posiadaczami danych.
Przykład
Użytkownik kupuje nowoczesny samochód elektryczny. Dane z pojazdu trafiają:
- do producenta auta,
- do dostawcy systemu nawigacyjnego,
- do firmy świadczącej usługi diagnostyczne online.
W praktyce właściciel pojazdu kontaktuje się tylko z jednym produktem, ale w tle działa kilku posiadaczy danych. To utrudnia egzekwowanie prawa dostępu i wprowadza nieprzejrzystość w relacjach.
Podsumowanie
- Posiadacz danych to podmiot, który faktycznie kontroluje dane, ale nie staje się ich właścicielem.
- Jego prawa muszą wynikać z umowy lub przepisów prawa.
- Ma obowiązek zapewnić użytkownikowi dostęp do danych i możliwość ich dalszego przekazywania.
- Dane mogą być wykorzystywane tylko w jasno określonych celach i po uzyskaniu zgody użytkownika.
- W praktyce jeden produkt może wiązać się z wieloma posiadaczami danych, co utrudnia użytkownikowi pełną kontrolę nad informacją.
Podstawa prawna
- art. 4, art. 5 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2854 z dnia 13 grudnia 2023 r. w sprawie zasad sprawiedliwego dostępu do danych i korzystania z nich (Data Act).
Tematy porad zawartych w poradniku
- posiadacz danych w Data Act
- obowiązki posiadacza danych UE 2025
- prawa użytkownika danych Data Act
- udostępnianie danych z urządzeń IoT
Przydatne linki: