W realiach gospodarczych 2025 roku uczciwa konkurencja jest kluczowym elementem zdrowego rynku. Jednak praktyka pokazuje, że wielu przedsiębiorców stara się budować swoją pozycję, korzystając z dorobku innych – bez ponoszenia kosztów i wysiłku. W takich przypadkach mówimy o tzw. działaniach pasożytniczych, które mogą stanowić czyn nieuczciwej konkurencji. Ten poradnik pokaże Ci, kiedy i jak można bronić się przed nieuczciwymi praktykami – na przykładzie głośnego sporu między producentami mebli.
Co to jest czyn nieuczciwej konkurencji?
Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (u.z.n.k.), czynem nieuczciwej konkurencji jest:
„każde działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.”
Oznacza to, że nawet działania niewymienione wprost w ustawie (np. w art. 10–17 u.z.n.k.), ale naruszające dobre obyczaje i interesy innych, mogą być zakazane.
🔎 Przykład dobrych obyczajów:
- uczciwe oznaczanie produktów,
- niepodszywanie się pod cudzą markę,
- nienaruszanie tajemnic przedsiębiorstwa,
- samodzielne budowanie pozycji na rynku.
Na czym polega pasożytnictwo rynkowe?
Sąd Najwyższy w wyroku z 25 lipca 2024 r. (II CSKP 926/22) bardzo szczegółowo wyjaśnił, czym jest działanie pasożytnicze:
„Pasożytnictwo rynkowe polega na tym, że uczestnik tego samego rynku korzysta z gotowego efektu pracy swojego konkurenta handlowego”.
Takie działanie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i może stanowić podstawę do uznania go za czyn nieuczciwej konkurencji, nawet gdy nie dochodzi do wprowadzenia klienta w błąd.
📌 Ważne:
Nie trzeba udowodnić, że klient pomylił produkty! Wystarczy wykazać, że ktoś czerpie korzyści z cudzej renomy, np. sprzedając niemal identyczny towar pod podobną nazwą.
Kiedy sąd uzna działanie za nieuczciwą konkurencję?
W cytowanym wyroku SN wskazano wyraźnie, że ochrona wynikająca z art. 3 ust. 1 u.z.n.k. wymaga spełnienia dwóch przesłanek:
- Wykazania, jaki dobry obyczaj został naruszony (np. zakaz kopiowania bez inwestycji we własny produkt),
- Udowodnienia, że naruszenie tego obyczaju zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy.
Oceniając te przesłanki, sądy badają m.in.:
- czy dany produkt był opracowany przez firmę samodzielnie,
- czy został przejęty przez konkurenta po odejściu ze spółki,
- czy działania miały charakter świadomy, zaplanowany i powtarzalny.
Studium przypadku: Konflikt dwóch producentów mebli
W sprawie rozstrzygniętej przez Sąd Najwyższy, firma NORDline (nazwa zmieniona) wystąpiła przeciwko byłemu wspólnikowi – panu Krzysztofowi W., który po opuszczeniu spółki rozpoczął sprzedaż niemal identycznych mebli, nadając im niemal identyczne nazwy. Kluczowe fakty:
- Meble produkowane przez nową firmę były niemal kopiami dotychczasowych modeli,
- Nazwy produktów różniły się jedynie jedną literą,
- Nowy producent nie inwestował w tworzenie unikalnych wzorów ani promocję,
- Powoływał się na to, że jako były wspólnik „współtworzył” modele.
Sądy kolejnych instancji uznały, że doszło do:
- naśladownictwa produktów (art. 13 ust. 1 u.z.n.k.),
- wprowadzenia w błąd przez podobieństwo oznaczeń (art. 10 u.z.n.k.),
- sprzecznego z dobrymi obyczajami pasożytnictwa rynkowego (art. 3 ust. 1 u.z.n.k.).
Jakie konsekwencje spotkały naruszyciela?
Pan Krzysztof W. musiał m.in.:
✔ zaniechać sprzedaży i reklamy mebli naśladujących produkty NORDline,
✔ nie używać podobnych nazw produktów,
✔ opublikować publiczne przeprosiny w prasie branżowej i na stronie internetowej,
✔ ponieść koszty postępowania,
✖ nie uzyskał odszkodowania z tytułu rzekomych praw autorskich.
Sąd podkreślił, że mimo iż pozwany był wspólnikiem spółki, nie stworzył samodzielnie modeli mebli i nie miał prawa kopiować ich po odejściu.
Jakie środki prawne przysługują poszkodowanemu przedsiębiorcy?
Jeśli padłeś ofiarą pasożytnictwa rynkowego lub innego czynu nieuczciwej konkurencji, nie jesteś bezbronny. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji przyznaje przedsiębiorcom szereg roszczeń, których można dochodzić przed sądem cywilnym.
🔹 Art. 18 ust. 1 u.z.n.k. pozwala żądać:
- Zaniechania niedozwolonych działań (np. zakazu sprzedaży czy reklamy kopiowanych produktów),
- Usunięcia skutków naruszenia (np. złożenia publicznych przeprosin, sprostowań, wycofania produktów z rynku),
- Zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty określonej kwoty na wskazany cel społeczny,
- Naprawienia szkody – na zasadach ogólnych (art. 415 i n. Kodeksu cywilnego),
- Wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści.
📌 W praktyce:
W wyroku II CSKP 926/22 sąd nakazał naruszycielowi m.in.:
- publiczne przeprosiny,
- zaprzestanie sprzedaży i reklamy,
- zapłatę kosztów postępowania,
- trwałe usunięcie oświadczenia z witryny po 90 dniach.
Jak udowodnić czyn nieuczciwej konkurencji?
Sukces w procesie zależy od dobrego przygotowania materiału dowodowego. Co warto zebrać?
📄 Dowody przydatne w procesie:
- próbki towarów naruszających prawa (np. meble, opakowania),
- katalogi lub reklamy konkurenta,
- screeny strony internetowej i social mediów,
- porównania graficzne nazw, logo, modeli produktów,
- opinie biegłych (np. z zakresu wzornictwa przemysłowego),
- świadków (np. byłych pracowników, klientów, kontrahentów),
- informacje o nakładach poniesionych na stworzenie i promocję danego modelu.
📌 W cytowanym sporze kluczowe znaczenie miały katalogi, zdjęcia produktów, relacje pracowników oraz opinia biegłego, który potwierdził podobieństwo modeli mebli i ich charakter indywidualny.
Dobre obyczaje w świetle orzecznictwa – jak je rozumieć?
Sądy coraz częściej opierają swoje rozstrzygnięcia na klauzuli generalnej z art. 3 ust. 1 u.z.n.k., która chroni nie tylko przed „kopiowaniem”, ale także przed niesportowym zachowaniem na rynku.
Przykłady działań sprzecznych z dobrymi obyczajami:
- podszywanie się pod cudze produkty lub markę,
- przejmowanie wzorów bez twórczego wkładu,
- agresywna sprzedaż produktów podobnych do konkurencji po niższej cenie (tzw. dumping pasożytniczy),
- przejmowanie klientów poprzez wprowadzenie ich w błąd.
✅ Działanie uczciwe:
- stworzenie podobnego produktu, ale na podstawie własnych badań, inwestycji i projektów, z odmienną nazwą i estetyką.
Kiedy nie dochodzi do nieuczciwej konkurencji?
Nie każde podobieństwo między produktami to od razu delikt. Sądy oceniają sprawy indywidualnie i biorą pod uwagę m.in.:
- czy produkt spełnia wymogi ergonomiczne i funkcjonalne, które ograniczają swobodę projektowania,
- czy cechy wspólne wynikają z przeznaczenia (np. stół zawsze ma blat i nogi),
- czy klient ma realną możliwość odróżnienia produktów (np. dzięki marce, opakowaniu, miejscu sprzedaży).
📌 Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że meble z definicji mają wspólne cechy ze względu na ergonomię, ale jeśli ich kształty, nazwy i wygląd są zbieżne, a jeden z producentów jest byłym wspólnikiem drugiego – może dojść do czynu nieuczciwej konkurencji.
Czy były wspólnik może powielać produkty spółki?
To jedna z najczęstszych sytuacji rynkowych. Odpowiedź brzmi: nie zawsze.
🔍 Jeśli wspólnik nie był twórcą danego modelu produktu, ani nie wykazał, że posiada do niego prawa autorskie lub przemysłowe – nie ma prawa go kopiować.
Sąd w omawianym wyroku wskazał jasno:
- sam fakt, że ktoś nadzorował produkcję, nie czyni go twórcą,
- prawa autorskie do dzieł pracowników przechodzą na pracodawcę (art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych),
- wkład twórczy byłego wspólnika musi być udokumentowany, a nie oparty na samych twierdzeniach i zeznaniach osób zależnych.
📌 Wnioski praktyczne dla przedsiębiorców:
✔ Zabezpieczaj dokumentację prac projektowych – rysunki, modele, umowy z projektantami.
✔ Rejestruj wzory przemysłowe lub znaki towarowe, jeśli tylko to możliwe.
✔ W umowach ze wspólnikami i pracownikami doprecyzuj zasady korzystania z efektów ich pracy.
✔ Monitoruj działania byłych wspólników – nie czekaj z pozwem, jeśli kopiują Twoje produkty.
Podsumowanie
Pasożytnictwo rynkowe to realne zagrożenie dla firm inwestujących w rozwój produktów i budowanie marki. Polski system prawny, a zwłaszcza ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, oferuje przedsiębiorcom skuteczne narzędzia ochrony – pod warunkiem, że odpowiednio udokumentują swoje roszczenia.
Nie pozwól, aby ktoś inny korzystał z efektów Twojej pracy, nie ponosząc żadnych kosztów – reaguj szybko i zdecydowanie.
Podstawa prawna:
- art. 3 ust. 1, art. 10 ust. 1, art. 13 ust. 1, art. 18 ust. 1 – ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. 2022 poz. 1233)
- art. 1 ust. 1 i 2, art. 8 ust. 1–3, art. 12, art. 41 ust. 1 i 2 – ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 2022 poz. 2509)
- art. 39 § 1, art. 45 § 1, art. 46 – ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. 2022 poz. 1467)
- art. 278 § 1, art. 316 § 1, art. 398³ § 1 pkt 1 i 2, art. 398¹⁴, art. 398¹³ § 2, art. 233 § 1, art. 98 § 1, art. 746 § 1 – ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 2024 poz. 1612)
Tematy porad zawartych w poradniku:
- nieuczciwa konkurencja 2025
- pasożytnictwo rynkowe a prawo
- zakaz kopiowania produktów
- zaniżanie cen i podobne produkty
- roszczenia z ustawy u.z.n.k.