Wartość przedmiotu sporu (WPS) ma ogromne znaczenie w postępowaniach cywilnych – wpływa nie tylko na właściwość sądu, ale także na wysokość opłat sądowych i inne koszty procesu. Dlatego przedsiębiorca wnoszący pozew powinien dokładnie wiedzieć, jakie elementy wliczają się do wartości przedmiotu sporu, a jakie nie. Kluczowe znaczenie ma tu art. 20 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), który stanowi, że:
„Do wartości przedmiotu sporu nie wlicza się odsetek, pożytków i kosztów, żądanych obok roszczenia głównego.”(art. 20 k.p.c.)
Na gruncie tego przepisu pojawia się jednak wiele praktycznych wątpliwości, szczególnie w odniesieniu do odsetek, które bardzo często pojawiają się w sporach gospodarczych. W poradniku wyjaśnię krok po kroku, jak interpretować te kwestie, jakie stanowisko zajmuje Sąd Najwyższy i jak przedsiębiorcy powinni formułować swoje roszczenia, aby uniknąć błędów.
Odsetki a wartość przedmiotu sporu
Kiedy odsetki się wlicza, a kiedy nie?
Największe wątpliwości dotyczą tego, czy odsetki – jako roszczenie uboczne – powiększają wartość przedmiotu sporu. Kluczowe znaczenie ma sposób ich sformułowania w pozwie.
Sąd Najwyższy w uchwale z 21 października 1997 r. (III CZP 43/97) wyróżnił pięć typowych sytuacji:
- Kapitał + odsetki od konkretnej daty, określone procentowo – odsetki nie powiększają WPS.
- Żądanie samych odsetek za zamknięty okres – odsetki powiększają WPS.
- Kapitał + odsetki wyliczone kwotowo za zamknięty okres (bez odsetek od odsetek) – odsetki nie powiększają WPS.
- Kapitał + odsetki wyliczone kwotowo za zamknięty okres, od których dodatkowo żąda się dalszych odsetek – odsetki powiększają WPS.
- Kapitał powiększony o skapitalizowane odsetki (anatocyzm) + odsetki od tej sumy – odsetki powiększają WPS.
📌 W uproszczeniu:
- odsetki bieżące – nie zwiększają wartości przedmiotu sporu,
- odsetki skapitalizowane lub wyliczone kwotowo z żądaniem dalszych odsetek – zwiększają WPS.
Przykład 1: przedsiębiorca kontra kontrahent
Firma TechPro sp. z o.o. z Krakowa dochodzi od swojego kontrahenta 120 000 zł za niezapłaconą fakturę. W pozwie żąda:
- zapłaty 120 000 zł,
- odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 1 maja 2023 r. do dnia zapłaty.
👉 W tym przypadku odsetki są dochodzone obok roszczenia głównego, więc nie powiększają wartości przedmiotu sporu. WPS wynosi 120 000 zł.
Przykład 2: skapitalizowane odsetki
Pan Andrzej Nowak, prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, pozywa kontrahenta o 50 000 zł tytułem niezapłaconej faktury. Dodatkowo dolicza 8 000 zł skapitalizowanych odsetek (za okres od 1 stycznia do 31 lipca 2024 r.) i żąda dalszych odsetek ustawowych od sumy 58 000 zł.
👉 W tym przypadku odsetki są samodzielnym roszczeniem, a ich wartość (8 000 zł) powiększa WPS. Wartość przedmiotu sporu wynosi 58 000 zł.
Pożytki a wartość przedmiotu sporu
Drugą kategorią objętą art. 20 k.p.c. są pożytki. Zgodnie z art. 53–55 Kodeksu cywilnego mogą to być:
- pożytki naturalne – np. plony, owoce, zwierzęta gospodarskie,
- pożytki cywilne – np. czynsz najmu, odsetki od kapitału, dywidendy.
Przykład zastosowania: właściciel nieruchomości żąda wydania lokalu od nieuczciwego najemcy i równocześnie żąda zwrotu czynszu za bezumowne korzystanie z lokalu. W takim przypadku roszczenie o wydanie lokalu to roszczenie główne, a czynsz (pożytki cywilne) – nie powiększa WPS.
Koszty a wartość przedmiotu sporu
Trzecią kategorią są koszty. Chodzi tu nie tylko o koszty procesu (np. wynagrodzenie adwokata, opłaty sądowe), ale także o koszty przedsądowe poniesione w celu dochodzenia roszczenia, np.:
- koszty wezwania do zapłaty,
- koszty prywatnej ekspertyzy rzeczoznawcy,
- koszty wyceny szkody.
Sąd Najwyższy wskazał, że aby dany wydatek można było uznać za koszt w rozumieniu art. 20 k.p.c., musi on powstać po powstaniu roszczenia głównego.
Przykład 3: szkoda ubezpieczeniowa
Pani Marta Lis dochodzi od ubezpieczyciela 40 000 zł odszkodowania za zalanie mieszkania. Do pozwu dołącza żądanie zwrotu 2 000 zł kosztów prywatnej ekspertyzy technicznej.
👉 Koszty ekspertyzy są dochodzone obok roszczenia głównego, więc nie powiększają wartości przedmiotu sporu. WPS wynosi 40 000 zł, a nie 42 000 zł.
Podsumowanie – najważniejsze wnioski
✔ Odsetki, pożytki i koszty co do zasady nie powiększają wartości przedmiotu sporu, jeśli są żądane obok roszczenia głównego.
✔ Wyjątek: odsetki skapitalizowane lub wyliczone kwotowo i objęte dalszymi odsetkami – wtedy ich wartość dolicza się do WPS.
✔ Pożytki (np. czynsz, plony) oraz koszty (np. ekspertyzy, wezwania) są traktowane akcesoryjnie i nie zmieniają wartości przedmiotu sporu.
✔ Błędne obliczenie wartości przedmiotu sporu może skutkować niewłaściwą opłatą sądową albo nawet niewłaściwością sądu – warto więc dobrze sformułować pozew.
Podstawa prawna
- art. 20 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 482 § 1 – Kodeks cywilny
- art. 53–55 – Kodeks cywilny
Tematy porad zawartych w poradniku
- wartość przedmiotu sporu odsetki
- skapitalizowane odsetki a pozew
- pożytki i koszty w pozwie
Przydatne linki urzędowe
- https://isap.sejm.gov.pl – Internetowy System Aktów Prawnych (dostęp do ustaw)
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc – Ministerstwo Sprawiedliwości
- https://bip.ms.gov.pl – Biuletyn Informacji Publicznej MS