Memy są częścią codziennej komunikacji w mediach społecznościowych, ale nie wszyscy zdają sobie sprawę, że ich tworzenie i publikowanie może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych – zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i karnego. W tym poradniku wyjaśniam, kiedy mem narusza prawo i co może Ci grozić jako twórcy lub udostępniającemu.
🔍 Rodzaje odpowiedzialności za mem
W przypadku bezprawnego wykorzystania memów (czy to cudzego utworu, czy wizerunku osoby), mogą zaistnieć trzy główne rodzaje odpowiedzialności:
1. 📄 Odpowiedzialność cywilna (prawo autorskie i dobra osobiste)
2. ⚖ Odpowiedzialność karna (kodeks karny i ustawa o prawie autorskim)
3. 🖥 Odpowiedzialność usługodawcy (np. administratora strony, hostingu)
📄 Odpowiedzialność cywilna – szczegóły
🔹 Naruszenie majątkowych praw autorskich
Jeśli mem zawiera chroniony element cudzej twórczości (zdjęcie, cytat, grafika), a Ty:
- nie masz zgody autora,
- nie korzystasz z wyjątku prawnego (np. parodii),
to działasz nielegalnie.
Zgodnie z art. 79 u.p.a.p.p., uprawniony może żądać:
- usunięcia skutków naruszenia (np. przeprosiny, sprostowanie),
- zadośćuczynienia pieniężnego (odszkodowania),
- zapłaty dwukrotności wynagrodzenia, jakie byłoby należne za legalne wykorzystanie,
- wydania korzyści, które uzyskałeś (np. zasięgi, wpływy z reklam).
🔹 Naruszenie dóbr osobistych – art. 23 i 24 k.c.
Memy często wykorzystują wizerunki ludzi – czasem anonimowych, innym razem znanych. Jeśli taka osoba została ośmieszona lub upokorzona, to możesz ponieść odpowiedzialność cywilną za naruszenie:
- godności,
- czci,
- dobrego imienia,
- prawa do prywatności,
- prawa do wizerunku.
📌 Pamiętaj: Zgoda na publikację wizerunku jest wymagana, chyba że:
- osoba została sfotografowana publicznie w związku z funkcją (np. polityk),
- wizerunek jest jedynie szczegółem całości (np. tłum na koncercie).
⚖ Odpowiedzialność karna – kiedy mem jest przestępstwem?
🔸 Przestępstwa z ustawy o prawie autorskim:
Art. 115 ust. 1 u.p.a.p.p. – przywłaszczenie autorstwa (plagiat)
Art. 116 u.p.a.p.p. – bezprawne rozpowszechnianie cudzego utworu
Art. 117 u.p.a.p.p. – nielegalne zwielokrotnianie utworu
Za te czyny grozi:
- grzywna,
- ograniczenie wolności,
- do 2 lat pozbawienia wolności, a nawet więcej, jeśli sprawca działa w celu zarobkowym.
🔸 Przestępstwa z kodeksu karnego:
Art. 212 k.k. – zniesławienie
Art. 216 k.k. – zniewaga
Art. 226 k.k. – znieważenie funkcjonariusza publicznego
Art. 256 k.k. – nawoływanie do nienawiści
Mem, który np. przedstawia znaną osobę z podpisem sugerującym, że jest alkoholikiem, przestępcą, nieudacznikiem – może zostać uznany za zniesławiający, szczególnie jeśli został szeroko rozpowszechniony.
🧑⚖ Praktyczne przykłady z orzecznictwa
🧾 Przykład 1: „Pan Andrzej” – mem z funkcjonariuszem
Użycie wizerunku funkcjonariusza policji w memach pt. „Polak radzi” doprowadziło do:
- ujawnienia tożsamości osoby z mema,
- problemów zawodowych i zdrowotnych tej osoby,
- możliwości pociągnięcia twórców i udostępniających do odpowiedzialności cywilnej i karnej.
🧾 Przykład 2: Demotywator ze zdjęciem z Facebooka
W sprawie VI Ka 700/15, autor mema wykorzystał cudze zdjęcie ze społecznościówki i dodał szyderczy podpis. Sąd uznał to za zniesławienie i skazał sprawcę. Kluczowe było to, że zdjęcie nie pochodziło z domeny publicznej, a sam mem naruszał dobre imię i był ośmieszający.
Odpowiedzialność administratorów serwisów internetowych
Często memy nie są publikowane na własnej stronie autora, lecz na portalach społecznościowych, blogach, forach czy agregatorach treści (np. Demotywatory, Kwejk, Wykop). Powstaje więc pytanie: czy administrator strony może ponosić odpowiedzialność za cudze treści?
🔹 Odpowiedzialność ograniczona – ale warunkowo
Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną:
„Nie ponosi odpowiedzialności podmiot, który przechowuje dane użytkowników, jeśli nie wie o ich bezprawnym charakterze albo niezwłocznie uniemożliwi dostęp do nich po uzyskaniu wiarygodnej informacji o bezprawności.”
Oznacza to, że:
✅ Administrator nie odpowiada automatycznie,
⚠️ Ale jeśli otrzyma wiarygodne zgłoszenie (np. mail od osoby poszkodowanej), ma obowiązek usunąć treść,
✖ Brak reakcji naraża go na współodpowiedzialność cywilną lub nawet karną.
📌 Praktyczny przykład
📄 W 2016 r. administrator portalu „Demotywatory” odmówił usunięcia mema mimo zgłoszenia od osoby poszkodowanej. Policja ustaliła dane sprawcy, a sąd skazał go za zniesławienie. Portal również mógłby odpowiadać cywilnie, gdyby okazało się, że celowo zignorował zgłoszenie o naruszeniu prawa.
🧑💼 Jak chronić się jako twórca memów?
Tworzenie treści w Internecie nie musi oznaczać ryzyka prawnego – wystarczy stosować dobre praktyki, by uniknąć kłopotów. Oto najważniejsze zasady:
✅ Zasady bezpiecznego memowania:
1. Korzystaj z własnych materiałów.
– zdjęcia, grafiki, teksty – jeśli stworzyłeś je samodzielnie, nie musisz się martwić o zgody.
2. Wyszukuj grafiki na licencjach „wolnych”.
– np. Pixabay, Unsplash, Pexels – wiele zasobów objętych jest licencjami Creative Commons. Uważaj jednak na wymagania dotyczące oznaczenia autora.
3. Sprawdzaj źródła materiałów.
– nie kopiuj treści z losowych stron „z Internetu” – to nie zwalnia z odpowiedzialności.
4. Nie wykorzystuj wizerunku osoby bez jej zgody.
– szczególnie w kontekście ośmieszającym lub agresywnym.
5. Jeśli tworzysz parodię – zadbaj o czytelne nawiązanie i humorystyczny wydźwięk.
– pozwala to skorzystać z wyjątku z art. 29¹ ustawy o prawie autorskim.
📜 Podsumowanie – odpowiedzialność za memy w pigułce
| Rodzaj naruszenia | Podstawa prawna | Możliwe konsekwencje |
|---|---|---|
| Wykorzystanie cudzego utworu | art. 17, 79 u.p.a.p.p. | Odszkodowanie, zakaz publikacji |
| Brak zgody na wizerunek | art. 81 u.p.a.p.p. | Usunięcie mema, zadośćuczynienie |
| Zniesławienie lub zniewaga | art. 212, 216 k.k. | Grzywna, więzienie do roku |
| Nieusunięcie treści przez administratora | art. 14 ust. 1 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną | Współodpowiedzialność |
Tematy porad zawartych w poradniku
- mem a odpowiedzialność prawna
- prawo do wizerunku w Internecie
- odpowiedzialność za treści w mediach społecznościowych
- administrator portalu a usuwanie treści
- legalne tworzenie memów
🔗 Przydatne adresy
- https://isap.sejm.gov.pl – akty prawne (prawo autorskie, kodeks cywilny, karny)
- https://uodo.gov.pl – ochrona danych osobowych
- https://prawokultury.pl – prawo autorskie i twórczość w Internecie