Podejmowanie decyzji podatkowych opiera się na rzetelnym i pełnym zgromadzeniu oraz ocenie dowodów. Organy podatkowe mają obowiązek zebrać wszystkie dostępne dowody – zarówno te, które potwierdzają stanowisko organu, jak i te, które mogą przemawiać na korzyść podatnika. Przedsiębiorcy, pełnomocnicy i podatnicy często napotykają jednak sytuacje, gdy organ odmawia przeprowadzenia zgłoszonego przez nich dowodu. Sprawdź, kiedy odmowa uwzględnienia wniosku dowodowego jest dopuszczalna, a kiedy narusza Twoje prawa. Dzięki tej wiedzy zyskasz argumenty do skutecznej obrony swojego stanowiska w sporze z urzędem skarbowym.
Kiedy organ podatkowy może odmówić przeprowadzenia dowodu?
Organy podatkowe są zobowiązane do wszechstronnego wyjaśnienia sprawy i zebrania całego materiału dowodowego. Wynika to z art. 187 § 1 w zw. z art. 121 § 1 Ordynacji podatkowej. Oznacza to, że nie mogą one ograniczać się tylko do dowodów, które potwierdzają ich własne ustalenia.
Swobodna ocena dowodów – jak stanowi art. 191 Ordynacji podatkowej – nie oznacza dowolności. Organ musi rozpatrzyć wszystkie zgromadzone dowody w sposób bezstronny i logiczny. W praktyce jednak nie każdy wniosek dowodowy zgłoszony przez stronę postępowania musi zostać automatycznie uwzględniony. Kluczowe jest, aby okoliczność, której dowód dotyczy, miała znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
Typowe sytuacje uzasadniające odmowę przeprowadzenia dowodu
Organ podatkowy może odmówić przeprowadzenia dowodu, gdy:
- Okoliczność została już wystarczająco udowodniona innymi dowodami – np. żądanie przesłuchania świadka, podczas gdy jego zeznania nie wniosłyby nic nowego wobec już zebranych dokumentów.
- Działanie dowodowe nie mogłoby przyczynić się do wyjaśnienia sprawy – np. oględziny miejsca po upływie kilku lat, gdy nie można już rzetelnie ustalić faktów.
- Okoliczność jest oczywista lub bezsporna – wtedy przeprowadzanie dodatkowego dowodu byłoby zbędne.
Podkreślenia wymaga, że odmowa powinna być zawsze odpowiednio uzasadniona, a organ nie może powołać się wyłącznie na własne przekonanie czy wygodę proceduralną.
Najczęstsze błędy popełniane przez organy podatkowe przy odmowie przeprowadzenia dowodu
1. Ograniczenie jawności postępowania
Przykład: Firma „BETA Sp. z o.o.” wnosi o udostępnienie akt sprawy dotyczących powiązanego kontrahenta. Organ odmawia, powołując się na ochronę danych osobowych innych podmiotów, nie zapewniając jednocześnie stronie dostępu do informacji mających znaczenie dla jej sprawy.
Konsekwencja: Naruszenie zasady jawności postępowania (art. 129 o.p.) oraz prawa do czynnego udziału w postępowaniu (art. 123 o.p.).
2. Odmowa przesłuchania świadka z powodu uprzednich ustaleń
Przykład: Pełnomocnik pani Ewy Nowak wnosi o przesłuchanie świadka, który może potwierdzić rzeczywisty przebieg transakcji. Organ odmawia, uznając, że wcześniejsze dokumenty już wykluczają stanowisko strony.
Konsekwencja: Zignorowanie zasady pogłębiania zaufania do organów podatkowych (art. 121 o.p.), a także naruszenie prawa do obrony.
3. Ograniczenie materiału dowodowego tylko do wybranych akt
Przykład: Przedsiębiorca domaga się włączenia do akt sprawy pełnej dokumentacji z kontroli kontrahenta. Organ dołącza tylko protokół z kontroli, pomijając pozostałe dokumenty.
Konsekwencja: Strona nie ma możliwości weryfikacji, czy wszystkie okoliczności zostały wyjaśnione, co narusza zasady jawności i czynnego udziału.
4. Pozorne powoływanie się na zasadę szybkości postępowania
Przykład: Urząd Skarbowy w Gorzowie Wielkopolskim odmawia przeprowadzenia dowodu z przesłuchania świadków, uzasadniając to dążeniem do sprawnego zakończenia sprawy.
Konsekwencja: Zasada szybkości nie może stać ponad prawem do wyczerpującego wyjaśnienia sprawy.
Praktyczne przykłady i jak reagować na odmowę dowodu
Przykład 1 – Odmowa z powodu „dostatecznego wyjaśnienia sprawy”
Pan Marek prowadzi firmę budowlaną. W toku kontroli podatkowej wniósł o przesłuchanie dwóch pracowników, którzy potwierdziliby faktyczne wykonanie usług. Organ odmówił, twierdząc, że zgromadzone dokumenty (umowy i faktury) są wystarczające do ustalenia stanu faktycznego.
Co zrobić?
Możesz powołać się na zasadę wyczerpującego zebrania materiału dowodowego i zwrócić uwagę, że dokumenty mogą nie oddawać wszystkich okoliczności sprawy (np. faktycznego wykonania usług). Przy braku przesłuchania pracowników, organy nie wyjaśniły istotnych faktów.
Przykład 2 – Odmowa przesłuchania świadka z powodu innych ustaleń organu
Spółka „Kora” została obciążona sankcją VAT. Pełnomocnik wnosi o przesłuchanie osoby odpowiedzialnej za odbiór towaru. Organ odmawia, bo z dokumentów wynika, że towar nie mógł być wydany.
Co zrobić?
Warto podkreślić, że organ nie może odmawiać przeprowadzenia dowodu tylko dlatego, że obecny materiał wskazuje na inną wersję zdarzeń. Sąd w wyroku z 21.06.2017 r., I SA/Wr 1341/16, wyraźnie potwierdził, że organy powinny dopuścić taki dowód, jeśli może on mieć wpływ na wynik sprawy.
Kluczowe wskazówki dla podatników i przedsiębiorców
- Domagaj się szczegółowego uzasadnienia odmowy przeprowadzenia dowodu. Organ powinien jasno wskazać, dlaczego dany dowód nie zostanie przeprowadzony.
- Sprawdź, czy organ rozpatrzył wszystkie okoliczności sprawy i nie pominął żadnych Twoich wniosków dowodowych.
- Odwołuj się od rozstrzygnięć, w których pominięto istotne dowody. Brak wyczerpującego zebrania materiału dowodowego to jeden z najczęstszych zarzutów w odwołaniach i skargach do sądów administracyjnych.
- Powołuj się na orzecznictwo sądów administracyjnych – wyroki wskazują, że organ nie może odmówić przeprowadzenia dowodu tylko dlatego, że inne dowody wskazują na odmienny stan faktyczny.
Podsumowanie
Odmowa przeprowadzenia dowodu przez organ podatkowy musi być rzetelnie uzasadniona i oparta na przepisach. Strona ma prawo oczekiwać, że jej wnioski zostaną rozpatrzone w sposób wyczerpujący, a każda odmowa będzie zawierać logiczne i konkretne uzasadnienie. W praktyce warto reagować na wszelkie próby ograniczenia jawności, pomijania istotnych dowodów czy nadużywania zasady szybkości postępowania.
Podstawa prawna
- art. 120, art. 121 § 1, art. 123, art. 129, art. 187 § 1, art. 191 – Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2383 z późn. zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku
- odmowa dowodu podatkowego
- prawa podatnika w postępowaniu podatkowym
- odwołanie od decyzji podatkowej
- obowiązki organu podatkowego dowody
- jawność postępowania podatkowego
Przydatne adresy urzędowe: