Nowe regulacje unijne dotyczące danych (tzw. Data Act) wprowadzają jasne definicje dotyczące tego, kto i na jakich zasadach może korzystać z danych pochodzących z urządzeń skomunikowanych i usług powiązanych. Jednym z kluczowych pojęć jest odbiorca danych. Zrozumienie tej kategorii jest szczególnie ważne dla firm, które planują budować swoje usługi w oparciu o dane generowane przez urządzenia – od aplikacji flotowych po systemy zarządzania energią.
Poniżej znajdziesz szczegółowe wyjaśnienie, kim jest odbiorca danych, jakie ma uprawnienia i obowiązki oraz przykłady praktyczne pokazujące, jak tę definicję stosować w realnym biznesie.
Kim jest odbiorca danych według Data Act?
Zgodnie z art. 2 pkt 14 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2854 z dnia 13 grudnia 2023 r. w sprawie harmonijnych przepisów dotyczących uczciwego dostępu do danych i ich wykorzystania (Data Act):
„odbiorca danych” oznacza osobę fizyczną lub prawną, która otrzymuje dane od posiadacza danych, nie będąc jednocześnie użytkownikiem produktu skomunikowanego lub usługi powiązanej, a działa w celach związanych z jej działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub zawodową.
W praktyce oznacza to, że odbiorcą danych jest trzeci podmiot w relacji danych:
- nie jest to użytkownik (np. właściciel inteligentnego termostatu),
- nie jest to posiadacz danych (np. producent urządzenia),
- ale firma lub profesjonalista, który otrzymuje dane i wykorzystuje je w swojej działalności.
Tryby, w których odbiorca może uzyskać dane
Odbiorca danych nie działa dowolnie – dostęp do danych odbywa się w ściśle określonych sytuacjach:
- Na podstawie zgody użytkownika
Użytkownik urządzenia może wskazać podmiot, któremu producent lub dostawca musi udostępnić dane.
🔎 Przykład: właściciel biurowca wyraża zgodę, aby dane z systemu klimatyzacji były przekazywane firmie doradczej specjalizującej się w optymalizacji zużycia energii. - Na podstawie umowy z posiadaczem danych
Producent lub dostawca urządzenia może zawrzeć kontrakt z odbiorcą danych i udostępniać mu dane zgodnie z przepisami.
🔎 Przykład: producent inteligentnych liczników podpisuje umowę z firmą analityczną, która tworzy raporty o zużyciu energii dla gmin. - Na podstawie obowiązku prawnego
Prawo unijne lub krajowe może nakładać na posiadacza danych obowiązek udostępniania ich określonym instytucjom.
🔎 Przykład: przedsiębiorstwo energetyczne musi przekazywać dane o zużyciu prądu operatorowi systemu elektroenergetycznego.
Kto może być odbiorcą danych?
Odbiorcą danych jest zawsze podmiot działający profesjonalnie, co oznacza, że musi wykorzystywać dane w ramach działalności gospodarczej, zawodowej lub naukowej. Nie ma znaczenia, czy prowadzi duże przedsiębiorstwo, czy działa jako samozatrudniony specjalista.
✔ Przykład 1 – firma serwisowa
Przedsiębiorstwo z Wrocławia zajmujące się konserwacją maszyn przemysłowych otrzymuje dane o pracy urządzeń od ich producenta. Dzięki temu może przewidywać awarie i szybciej planować serwis.
✔ Przykład 2 – niezależny doradca
Samozatrudniony ekspert ds. efektywności energetycznej analizuje dane z czujników temperatury i zużycia ciepła w budynkach mieszkalnych. Na tej podstawie przygotowuje rekomendacje dla wspólnot mieszkaniowych. Nawet jeśli nie prowadzi spółki, jego działalność mieści się w definicji odbiorcy danych.
Ograniczenia i obowiązki odbiorcy danych
Choć Data Act otwiera nowe możliwości biznesowe, nakłada też ograniczenia:
- odbiorca danych nie może działać poza wolą użytkownika,
- musi respektować prawa użytkownika do kontroli nad swoimi danymi,
- dane mogą być używane tylko w sposób zgodny z uzgodnionym celem i w granicach prawa,
- odbiorca nie może stać się „nowym właścicielem danych” – działa wtórnie wobec użytkownika.
Dlaczego definicja odbiorcy danych jest tak ważna?
📌 Z punktu widzenia przedsiębiorców:
- umożliwia rozwój nowych modeli biznesowych opartych na danych (np. predictive maintenance, analityka flotowa, usługi optymalizacji zużycia energii),
- daje podstawę do zawierania legalnych umów z producentami urządzeń,
- pozwala budować zaufanie użytkowników, którzy wiedzą, że mają kontrolę nad tym, komu i w jakim celu ich dane są przekazywane.
📌 Z punktu widzenia użytkowników:
- zapewnia większą przejrzystość tego, co dzieje się z ich danymi,
- chroni przed nadużyciami ze strony firm chcących wykorzystywać dane wbrew ich woli.
Podsumowanie
Odbiorca danych w rozumieniu Data Act to każdy podmiot, który uzyskuje dane od posiadacza, ale nie jest użytkownikiem urządzenia ani producentem. Kluczowe jest, że działa w celach profesjonalnych – niezależnie od tego, czy jest dużą spółką, czy jednoosobową działalnością. Może uzyskać dane wyłącznie na podstawie zgody użytkownika, umowy z posiadaczem lub obowiązku prawnego.
Dzięki tej definicji rynek danych w UE staje się bardziej uporządkowany, a jednocześnie otwiera się przestrzeń na rozwój nowych usług i innowacji.
Podstawa prawna
- art. 2 pkt 14 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2854 z dnia 13 grudnia 2023 r. w sprawie harmonijnych przepisów dotyczących uczciwego dostępu do danych i ich wykorzystania (Data Act)
Tematy porad zawartych w poradniku
- definicja odbiorcy danych Data Act
- kto może być odbiorcą danych
- dostęp do danych na podstawie zgody lub umowy
- obowiązki i ograniczenia odbiorcy danych