Wysokość składek na ZUS bywa jednym z największych wyzwań finansowych dla osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Zwłaszcza w pierwszych latach funkcjonowania firmy każdy grosz się liczy – a koszty stałe mogą decydować o tym, czy przedsiębiorstwo przetrwa. Jednym z narzędzi, które mają pomóc w ograniczeniu tych kosztów, jest Mały ZUS Plus – czyli preferencyjna ulga w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne.
Z tego poradnika dowiesz się:
- kto i na jakich warunkach może skorzystać z Małego ZUS Plus,
- jak prawidłowo obliczyć składki,
- jakie formalności trzeba spełnić,
- w jakich sytuacjach ulga nie przysługuje oraz
- jakie są najczęstsze błędy przedsiębiorców.
Jeśli prowadzisz niewielką działalność i Twój roczny przychód nie przekroczył 120 tys. zł, ten artykuł może pomóc Ci legalnie obniżyć składki ZUS nawet o kilkaset złotych miesięcznie.
Na czym polega ulga Mały ZUS Plus?
Mały ZUS Plus to rozwiązanie wprowadzone w 2020 roku, będące rozszerzeniem wcześniejszego tzw. Małego ZUS-u. Celem było dostosowanie wysokości składek na ubezpieczenia społeczne do realnych dochodów przedsiębiorców. Zamiast opłacania ryczałtowych składek, osoby spełniające określone kryteria mogą obliczyć podstawę wymiaru składek jako połowę dochodu osiągniętego w poprzednim roku.
Ulga dotyczy składek na:
- ubezpieczenie emerytalne,
- ubezpieczenie rentowe.
Nie obejmuje:
- składki zdrowotnej (ta liczona jest niezależnie),
- składki na Fundusz Pracy.
Zgodnie z art. 18c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych:
„Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, która spełnia warunki określone w ust. 1, stanowi kwota uzależniona od dochodu z tej działalności osiągniętego w poprzednim roku kalendarzowym.”
Ulga może być stosowana maksymalnie przez 36 miesięcy w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia działalności. Po tym czasie trzeba wrócić do opłacania składek według ogólnych zasad.
Czym różni się Mały ZUS Plus od innych ulg?
| Ulga | Okres obowiązywania | Dla kogo? | Wysokość składek |
|---|---|---|---|
| Ulga na start | 6 miesięcy | Dla nowych przedsiębiorców | Brak składek ZUS |
| ZUS preferencyjny | 24 miesiące | Po uldze na start lub od razu (jeśli nie była wykorzystana) | Składki od 30% minimalnego wynagrodzenia |
| Mały ZUS Plus | 36 miesięcy z 60 | Dla małych firm z niskim dochodem | Składki od połowy dochodu |
Te ulgi nie sumują się. Można z nich korzystać tylko w określonej kolejności: najpierw ulga na start, potem preferencyjny ZUS, a dopiero potem Mały ZUS Plus.
Kto może skorzystać z Małego ZUS Plus?
Ulga Mały ZUS Plus nie jest dostępna dla każdego przedsiębiorcy – aby z niej skorzystać, trzeba spełnić konkretne warunki określone w przepisach. Ich znajomość jest kluczowa – nie tylko przy pierwszym zgłoszeniu, ale także w kolejnych latach.
Zgodnie z art. 18c ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (u.s.u.s.), prawo do skorzystania z ulgi przysługuje wyłącznie:
„…osobie prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, której roczny przychód z tej działalności w poprzednim roku kalendarzowym nie przekroczył 120 000 zł.”
To oznacza, że główne kryteria to:
1. Prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej
Ulga dotyczy wyłącznie osób, które prowadzą działalność gospodarczą samodzielnie, tj. jako osoby fizyczne – nie przysługuje wspólnikom spółek, ani osobom prowadzącym inne formy pozarolniczej działalności (np. wolne zawody na podstawie kontraktu, wspólnicy spółki jawnej, partnerskiej itd.).
2. Przychód do 120 000 zł w poprzednim roku
Limit przychodu obejmuje przychody z działalności w rozumieniu przepisów podatkowych – niezależnie od formy opodatkowania. Jeśli Twoja sprzedaż przekroczyła 120 tys. zł, nawet o złotówkę, tracisz prawo do ulgi na cały rok.
➡️ Uwaga: W przypadku prowadzenia działalności krócej niż rok, limit przelicza się proporcjonalnie:
Przykład:
Pani Natalia założyła działalność 1 maja 2024 r. W 2025 r. chce skorzystać z Małego ZUS Plus. W 2024 r. prowadziła firmę przez 245 dni. Limit przychodu wynosi:120 000 zł ÷ 365 dni × 245 dni = 80 547,95 zł
Jeśli jej przychód za 2024 r. był niższy – może ubiegać się o ulgę.
3. Prowadzenie działalności przez minimum 60 dni w poprzednim roku
Nie wystarczy zarejestrować firmy – trzeba ją realnie prowadzić przez co najmniej 60 dni kalendarzowych. Krótszy okres wyklucza możliwość skorzystania z Małego ZUS Plus w kolejnym roku.
➡️ Uwaga: Do tego limitu nie wlicza się okresów zawieszenia działalności.
Kiedy ulga nie przysługuje?
Ustawodawca w art. 18c ust. 11 u.s.u.s. przewidział konkretne sytuacje, które wykluczają możliwość skorzystania z ulgi, nawet jeśli spełnione są podstawowe warunki. Oto najważniejsze z nich:
❌ 1. Korzystanie z ulgi na start lub ZUS preferencyjnego
Nie można jednocześnie korzystać z różnych ulg. Najpierw trzeba zakończyć korzystanie z wcześniejszych preferencji (np. ulgi na start), aby móc przejść na Mały ZUS Plus. ZUS kontroluje tę kolejność.
❌ 2. Świadczenie usług na rzecz byłego pracodawcy
Jeśli wykonujesz działalność na rzecz byłego pracodawcy, który w tym lub poprzednim roku zatrudniał Cię do tych samych czynności – nie możesz skorzystać z ulgi. Chodzi o ograniczenie zjawiska pozornego samozatrudnienia.
Przykład:
Pan Michał w 2023 r. pracował na etacie jako grafik w agencji reklamowej. W 2024 r. założył działalność i wystawia faktury tej samej firmie za projektowanie graficzne. Nie może skorzystać z Małego ZUS Plus, nawet jeśli spełnia inne kryteria.
❌ 3. Działalność prowadzona krócej niż 60 dni
To wykluczenie omówiliśmy wyżej – nawet jeśli przychód nie przekroczył 120 tys. zł, zbyt krótki okres prowadzenia działalności dyskwalifikuje z ulgi.
❌ 4. Równoczesne prowadzenie innej pozarolniczej działalności w poprzednim roku
Jeśli w poprzednim roku prowadziłeś także inną działalność pozarolniczą (np. jako wspólnik spółki cywilnej lub prowadząc działalność w innym zakresie), nie możesz skorzystać z ulgi.
❌ 5. Karta podatkowa + zwolnienie z VAT
Osoby rozliczające się kartą podatkową i korzystające jednocześnie ze zwolnienia z VAT (np. do limitu 200 tys. zł obrotu) są wykluczone z ulgi, nawet jeśli formalnie ich przychody są niskie.
Przykład:
Pani Elżbieta prowadzi salon kosmetyczny, rozlicza się kartą podatkową i nie jest czynnym podatnikiem VAT. Nawet jeśli przychód był poniżej limitu – nie może skorzystać z ulgi.
❌ 6. Przekroczenie limitu 36 miesięcy z ostatnich 60
Z Małego ZUS Plus można korzystać przez maksymalnie 36 miesięcy w ciągu ostatnich 60 miesięcy prowadzenia działalności. Po tym okresie trzeba przejść na ogólne zasady.
➡️ Uwaga: Dla osób, które korzystały z ulgi w 2023 r., ustawodawca przewidział jednorazową możliwość przedłużenia ulgi o dodatkowe 12 miesięcy.
Jak obliczyć składki w ramach Małego ZUS Plus?
Wysokość składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe w ramach Małego ZUS Plus nie jest ustalana ryczałtowo (tak jak przy „pełnym” ZUS-ie), lecz zależy od połowy dochodu z poprzedniego roku. W tym celu stosuje się specjalny algorytm obliczeniowy określony w art. 18c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Krok 1: Ustal dochód z poprzedniego roku
Dochód oblicza się zgodnie z zasadami ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W przypadku działalności opodatkowanej na zasadach ogólnych (skala, podatek liniowy), dochód to:
Przychód – koszty uzyskania przychodów
Do dochodu wlicza się także zapłacone składki społeczne, jeśli zostały one zaliczone do kosztów.
➡️ Jeśli rozliczasz się:
- ryczałtem – dochód przyjmuje się jako 50% przychodu
- kartą podatkową – również 50% przychodu, ale tylko jeśli nie korzystasz ze zwolnienia z VAT (inaczej ulga nie przysługuje)
Krok 2: Przelicz dochód na dochód miesięczny
Zgodnie z art. 18c ust. 3 u.s.u.s., przeciętny miesięczny dochód ustala się według wzoru: Przeciętny miesięczny dochoˊd=(dochoˊd rocznyliczba dni prowadzenia działalnosˊci w roku)×30\text{Przeciętny miesięczny dochód} = \left( \frac{\text{dochód roczny}}{\text{liczba dni prowadzenia działalności w roku}} \right) \times 30Przeciętny miesięczny dochoˊd=(liczba dni prowadzenia działalnosˊci w rokudochoˊd roczny)×30
➡️ Jeśli działalność była zawieszona – dni zawieszenia pomijamy.
Krok 3: Oblicz podstawę wymiaru składek
Podstawę wymiaru stanowi 50% przeciętnego miesięcznego dochodu, ale musi mieścić się w granicach:
- minimum: 30% minimalnego wynagrodzenia,
- maksimum: 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia.
Na 2024 rok:
- Minimalne wynagrodzenie: 4242 zł ⇒ 30% = 1272,60 zł
- Prognozowane przeciętne wynagrodzenie: 7824 zł ⇒ 60% = 4694,40 zł
Przykład 1 – działalność opodatkowana liniowo
Pan Artur w 2023 r. prowadził działalność przez cały rok. Uzyskał:
- przychód: 98 000 zł
- koszty uzyskania przychodu: 34 000 zł
- zapłacone składki społeczne: 9500 zł (zaliczone do kosztów)
➡️ Dochód: 98 000 zł – 34 000 zł = 64 000 zł
➡️ Przeciętny miesięczny dochód: (64000365)×30=ok.5254,79zł\left( \frac{64 000}{365} \right) \times 30 = ok. 5254,79 zł(36564000)×30=ok.5254,79zł
➡️ Podstawa wymiaru składek: 50% × 5254,79 zł = 2627,40 zł
(Mieści się w przedziale: 1272,60 zł – 4694,40 zł)
Przykład 2 – działalność ryczałtowa
Pani Renata prowadziła działalność przez 305 dni w 2023 r. (od lutego do grudnia). Uzyskała przychód: 86 000 zł. Rozlicza się ryczałtem.
➡️ Dochód (50% przychodu): 43 000 zł
➡️ Przeciętny miesięczny dochód: (43000305)×30=ok.4232,79zł\left( \frac{43 000}{305} \right) \times 30 = ok. 4232,79 zł(30543000)×30=ok.4232,79zł
➡️ Podstawa wymiaru składek: 50% × 4232,79 zł = 2116,40 zł
Kiedy ZUS odrzuci Twoje wyliczenia?
ZUS ma prawo zakwestionować Twoją deklarowaną podstawę wymiaru składek, jeśli:
- nie zmieści się ona w dopuszczonym przedziale,
- nie zgłosisz jej w terminie (np. brak dokumentów za styczeń),
- nie spełniasz kryteriów przychodowych lub czasowych,
- nie potrafisz wykazać dochodu (np. przy błędach w zeznaniu rocznym).
Jak zgłosić Mały ZUS Plus i jakie są obowiązki wobec ZUS?
Aby skorzystać z Małego ZUS Plus, nie wystarczy spełniać warunki dochodowe i czasowe – trzeba jeszcze formalnie zgłosić się do ZUS i przekazać odpowiednie dane w określonym terminie. Przepisy w tym zakresie są precyzyjne i rygorystyczne.
📆 Kiedy trzeba zgłosić się do Małego ZUS Plus?
Zgodnie z art. 18c ust. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych:
„Zgłoszenia należy dokonać w styczniu danego roku kalendarzowego, w którym przedsiębiorca zamierza skorzystać z ulgi.”
Oznacza to, że:
- jeśli już prowadzisz działalność – masz czas do końca stycznia danego roku,
- jeśli dopiero zakładasz działalność – zgłoszenie musisz złożyć w ciągu 7 dni od rozpoczęcia działalności (zgodnie z art. 36 ust. 4b u.s.u.s.),
- jeśli wznawiasz działalność – również obowiązuje termin 7 dni od wznowienia.
❗ Brak zgłoszenia w terminie = brak prawa do ulgi w danym roku.
🧾 Jakie dokumenty trzeba złożyć?
1. Zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych z odpowiednim kodem tytułu:
- 05 90 – jeśli nie pobierasz renty z tytułu niezdolności do pracy,
- 05 92 – jeśli pobierasz taką rentę.
Formularz: ZUS ZUA lub ZUS ZZA – w zależności od tego, jakie ubezpieczenia Cię obejmują.
2. Deklaracja rozliczeniowa ZUS DRA z danymi za styczeń
W tej deklaracji wpisujesz:
- wyliczoną podstawę wymiaru składek,
- informację o formie opodatkowania,
- kwotę przychodu i dochodu z poprzedniego roku.
Jeśli opłacasz składki tylko za siebie (jesteś tzw. osobą prowadzącą działalność bez pracowników), dane te wykazujesz w deklaracji miesięcznej za styczeń.
📤 Co dokładnie musi zawierać informacja przekazywana do ZUS?
Zgodnie z przepisami i komentarzami praktycznymi, musisz wykazać m.in.:
- formę opodatkowania obowiązującą w poprzednim roku,
- łączny przychód z działalności w poprzednim roku,
- dochód (lub 50% przychodu – w przypadku ryczałtu lub karty podatkowej),
- podstawę wymiaru składek wyliczoną na dany rok.
ZUS może zażądać przedstawienia dokumentów potwierdzających te dane, np. PIT-36, PIT-28, ewidencję przychodów, księgę przychodów i rozchodów.
❗ Co jeśli spóźnisz się z deklaracją?
- Brak zgłoszenia w styczniu – tracisz prawo do ulgi do końca danego roku.
- Brak danych w deklaracji za styczeń – ZUS przyjmie domyślnie standardową podstawę wymiaru (czyli 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia), co może oznaczać wyższe składki.
- Błąd w wyliczeniach lub brak dokumentów – ZUS może zakwestionować ulgę wstecznie.
Praktyczna rada:
Złóż dokumenty najpóźniej do 10 lutego (jeśli rozliczasz składki za styczeń samodzielnie). To bezpieczny termin, który uwzględnia również przesunięcie składek w razie weekendu lub święta.
🧪 Przykład z praktyki:
Pan Andrzej prowadzi działalność gospodarczą od 2021 r. i w 2023 r. uzyskał przychód 97 000 zł, dochód 42 000 zł. Chce skorzystać z Małego ZUS Plus w 2024 r. Ma do tego prawo, ale…
- Nie zgłosił w styczniu kodu 05 90 ani nie złożył nowej deklaracji ZUS DRA.
- Przekazał tylko standardowe dane (bez informacji o dochodzie).
➡️ W lutym ZUS nalicza mu pełne składki – od podstawy 4694,40 zł. Próba korekty w marcu nic nie daje – termin minął.
Co się dzieje, gdy zrezygnujesz z Małego ZUS Plus albo utracisz prawo do ulgi?
Z Małego ZUS Plus można zrezygnować w trakcie roku, ale można go też utracić automatycznie, jeśli przestaniesz spełniać warunki. Każda z tych sytuacji wiąże się z określonymi konsekwencjami – zarówno w kontekście obowiązków wobec ZUS, jak i wysokości opłacanych składek.
📌 Rezygnacja z Małego ZUS Plus
Jeśli chcesz zrezygnować z ulgi i opłacać składki od wyższej podstawy – masz taką możliwość.
Zgodnie z art. 18c ust. 10 u.s.u.s.:
„Przedsiębiorca może zrezygnować z opłacania składek na zasadach określonych w niniejszym artykule, deklarując podstawę wymiaru składek zgodnie z art. 18 ust. 8.”
Czyli – wystarczy, że zadeklarujesz podstawę wymiaru wyższą niż wynikającą z art. 18c, a tym samym przechodzisz automatycznie na „pełny” ZUS.
Co ważne:
- po rezygnacji nie można wrócić do ulgi w tym samym roku,
- deklarując wyższą podstawę (np. 100% prognozowanego wynagrodzenia), z automatu tracisz prawo do ulgi,
- formalnie nie trzeba składać żadnego oświadczenia – sama zmiana podstawy w deklaracji wystarczy, ale dla bezpieczeństwa warto ją potwierdzić na piśmie.
❗ Skutki rezygnacji lub utraty prawa do ulgi
1. Wyższe składki
Od momentu rezygnacji lub utraty prawa do ulgi musisz opłacać składki:
- od co najmniej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia,
- zgodnie z art. 18 ust. 8 u.s.u.s.
W 2024 roku to minimum: 4694,40 zł podstawy.
2. Zmiana kodu tytułu ubezpieczenia
Przy Małym ZUS Plus stosuje się kody:
- 05 90 – dla przedsiębiorców,
- 05 92 – dla przedsiębiorców pobierających rentę.
Po rezygnacji lub utracie prawa do ulgi – powinieneś zmienić kod na:
- 05 10 – pełny ZUS,
- 05 12 – pełny ZUS + renta.
ZUS w praktyce nie wymaga tej zmiany automatycznie, ale jej dokonanie zwiększa przejrzystość danych i pozwala uniknąć nieporozumień.
3. Wpływ na podstawę zasiłków
Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego, macierzyńskiego czy opiekuńczego zależy od podstawy składek. Co ważne:
- jeśli korzystasz z Małego ZUS Plus, zasiłki będą liczone od niższej podstawy, co oznacza niższe świadczenia,
- jeśli zrezygnujesz i zaczniesz płacić wyższe składki – dopiero po pełnym miesiącu opłacania składek od nowej, wyższej podstawy, zasiłek zacznie być naliczany od tej wyższej kwoty.
🔁 Czy można wrócić do ulgi w tym samym roku?
Nie. Zgodnie z przepisami, raz zrezygnowawszy z ulgi (przez zadeklarowanie wyższej podstawy), nie możesz z niej skorzystać ponownie do końca roku kalendarzowego.
➡️ Dopiero od stycznia kolejnego roku (jeśli znów spełniasz warunki) możesz się ponownie zgłosić.
Przykład – utrata prawa do ulgi w trakcie roku
Pani Alicja w styczniu 2024 r. zgłosiła się do Małego ZUS Plus – jej podstawa składek wynosiła 2120 zł.
W marcu otrzymała duże zamówienie i do końca kwietnia przekroczyła 120 000 zł przychodu w 2024 roku (nie obowiązuje limit z bieżącego roku, ale przyszły może być już problematyczny).
W maju postanowiła dobrowolnie zrezygnować z ulgi i zadeklarowała podstawę: 6000 zł.
➡️ Od maja opłaca składki od pełnej podstawy. Nie może wrócić do ulgi do końca 2024 r.
➡️ W deklaracji rozliczeniowej za maj powinna zmienić kod tytułu ubezpieczenia na 05 10.
Podsumowanie – co musisz wiedzieć o Małym ZUS Plus?
Mały ZUS Plus to bardzo korzystna ulga dla drobnych przedsiębiorców, którzy osiągają relatywnie niewielkie dochody. Pozwala ona znacznie obniżyć składki na ubezpieczenia społeczne – w niektórych przypadkach nawet o kilkaset złotych miesięcznie. Jednak by z niej skorzystać, trzeba dokładnie znać zasady i terminy, a także zadbać o formalności.
✅ Najważniejsze wnioski:
- Możesz skorzystać z ulgi, jeśli:
- prowadziłeś działalność przez co najmniej 60 dni w poprzednim roku,
- Twój przychód nie przekroczył 120 000 zł (proporcjonalnie, jeśli działalność trwała krócej),
- nie świadczysz usług dla byłego pracodawcy,
- nie korzystałeś z karty podatkowej i zwolnienia z VAT,
- nie korzystałeś już z ulgi przez 36 miesięcy z ostatnich 60.
- Zgłoś się w styczniu lub w ciągu 7 dni od rozpoczęcia działalności – w przeciwnym razie stracisz prawo do ulgi na dany rok.
- Pamiętaj o deklaracji ZUS DRA z informacją o przychodach, dochodzie i podstawie wymiaru składek – najlepiej do 10 lutego.
- Podstawa wymiaru składek to połowa dochodu z poprzedniego roku, ale nie może być niższa niż 30% minimalnego wynagrodzenia i wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia.
- Z ulgi możesz korzystać maksymalnie przez 36 miesięcy, potem musisz przejść na „pełny” ZUS.
- Rezygnacja z ulgi jest możliwa, ale oznacza wyłączenie z preferencji do końca roku.
- Niższe składki to także niższe zasiłki, m.in. chorobowy czy macierzyński – warto to uwzględnić przy planowaniu budżetu.
Podstawa prawna
Poniżej znajdziesz zestawienie najważniejszych przepisów, które regulują zasady korzystania z Małego ZUS Plus:
- Art. 18c ust. 1–12 – ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2024 r. poz. 497, z późn. zm.)
- Art. 18 ust. 8 i 9 – j.w.
- Art. 36 ust. 4b – j.w.
- Art. 22 – ustawa z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2023 r. poz. 221)
- Art. 2 pkt 22 – ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2023 r. poz. 1570)
- Art. 48a i 49 – j.w., w zakresie wpływu na zasiłki
- Art. 112a – ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych – w kontekście przedłużenia ulgi w 2023 r.
