Postępowanie egzekucyjne to jedno z kluczowych narzędzi służących dochodzeniu roszczeń – zwłaszcza w obrocie gospodarczym. Często jednak przedsiębiorcy i osoby prywatne zadają sobie pytanie: ile to właściwie kosztuje? Czy wszystkie opłaty są obowiązkowe? I kto ponosi ostatecznie koszty działań komornika?
Koszty komornicze, choć uregulowane ustawowo, budzą wiele wątpliwości i sporów w praktyce. Dotyczą zarówno opłat komorniczych, jak i dodatkowych wydatków niezbędnych do przeprowadzenia egzekucji. Ich wysokość, sposób naliczania i zasady zwrotu są precyzyjnie ujęte w przepisach, ale interpretacja tych przepisów wymaga praktycznego podejścia.
W tym poradniku kompleksowo wyjaśniamy:
- jakie są rodzaje kosztów komorniczych i z czego wynikają,
- kto je ponosi – wierzyciel czy dłużnik,
- jak wygląda mechanizm zaliczek i rozliczeń,
- ile wynoszą opłaty egzekucyjne i kiedy można ich uniknąć lub obniżyć,
- czy i kiedy koszty komornicze ulegą przedawnieniu.
Część 1: Czym są koszty komornicze i jakie są ich rodzaje?
Co to są koszty komornicze?
Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych (u.k.k.), koszty komornicze dzielą się na:
- wydatki komornicze, czyli rzeczywiste koszty poniesione przez komornika w toku postępowania,
- opłaty komornicze, czyli ustawowe należności za dokonanie konkretnych czynności.
Koszty te mają kluczowe znaczenie – to z nich finansowana jest działalność komorników oraz funkcjonowanie całego systemu egzekucyjnego.
Wydatki komornicze – przykłady
Ustawodawca wprowadził zamknięty katalog wydatków, które można obciążyć stronie postępowania. Zawiera go art. 6 u.k.k. i są to m.in.:
- należności biegłych i tłumaczy,
- koszty ogłoszeń,
- koszty transportu specjalistycznego,
- zryczałtowane koszty przejazdu komornika,
- koszty doręczeń korespondencji (z pewnymi wyjątkami),
- opłaty sądowe od wniosków wieczystoksięgowych,
- koszty działań poza rewirem komorniczym.
Zasady pokrywania wydatków
Strona wnioskująca o dokonanie czynności przez komornika (zazwyczaj wierzyciel) musi wpłacić zaliczkę na pokrycie związanych z tym kosztów. Komornik nie może wykonać czynności bez uprzedniego wezwania do zapłaty zaliczki – wynika to z art. 7 u.k.k..
Zaliczka musi być precyzyjnie określona: wysokość, cel, termin zapłaty i konsekwencje braku uiszczenia. Jej niewpłacenie może skutkować:
- niepodjęciem czynności,
- a nawet umorzeniem postępowania egzekucyjnego z winy wierzyciela (art. 824 § 1 pkt 4 k.p.c.).
Zwrot i rozliczenie zaliczki
Zaliczka musi być rozliczona:
- do miesiąca od poniesienia wydatków,
- lub w terminie 3 miesięcy, jeśli czynność nie została wykonana (art. 16 u.k.k.).
Niewykorzystana część musi zostać zwrócona, chyba że jej wysokość nie przekracza 60 zł, a istnieje realne ryzyko dalszych wydatków.
Przykład 1: Egzekucja przeciwko spółce z małej miejscowości
Pani Elżbieta, prowadząca sklep internetowy, skierowała do komornika wniosek o egzekucję zaległych 14 000 zł od spółki „Nova-Tech” z Sulejówka. Komornik wezwał ją do zapłaty zaliczki 250 zł na pokrycie kosztów korespondencji, uzyskania danych dłużnika z ZUS i CEIDG oraz ewentualnego dojazdu poza rewir. Po miesiącu okazało się, że dłużnik wpłacił całość zobowiązania bez potrzeby podejmowania czynności terenowych. Komornik, po rozliczeniu wydatków na poziomie 110 zł, zwrócił pani Elżbiecie pozostałą część zaliczki.
Kto ponosi koszty komornicze?
Zasadniczo, koszty komornicze ponosi dłużnik, ale nie zawsze. Ostateczne obciążenie kosztami wynika z art. 770 k.p.c., zgodnie z którym:
„Dłużnik zwraca wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji”.
Komornik ustala te koszty w postanowieniu, które staje się wykonalne bez klauzuli wykonalności (art. 770¹ k.p.c.).
Opłaty egzekucyjne – kiedy, ile i kto płaci?
Czym są opłaty egzekucyjne?
Opłaty komornicze dzielą się – zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy o kosztach komorniczych – na:
- opłaty egzekucyjne (za przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego lub zabezpieczającego),
- oraz opłaty nieegzekucyjne (np. za doręczanie korespondencji, sporządzenie spisu inwentarza).
W niniejszym poradniku skupiamy się na tych pierwszych, bo to one najczęściej budzą wątpliwości.
Charakter publicznoprawny opłat
Zgodnie z art. 149 ustawy o komornikach sądowych, opłaty egzekucyjne są niepodatkową należnością budżetową o charakterze publicznoprawnym. Oznacza to, że:
- mają charakter obowiązkowy i niezależny od woli stron,
- komornik nie może ich umorzyć ani pominąć, jeżeli wynikają z ustawy.
Jak naliczane są opłaty egzekucyjne?
Zgodnie z przepisami ustawy o kosztach komorniczych, wysokość opłaty egzekucyjnej zależy od:
- wartości dochodzonego świadczenia (tzw. opłata stosunkowa),
- lub od konkretnej czynności (tzw. opłata stała).
✅ Opłaty stosunkowe – podstawowe stawki
W przypadku egzekucji świadczeń pieniężnych (art. 27 u.k.k.):
- 10% – podstawowa stawka, gdy dłużnik nie reaguje na wezwania i nie dokonuje wpłaty w terminie;
- 3% – jeżeli dłużnik zapłaci należność w ciągu 1 miesiąca od doręczenia zawiadomienia o wszczęciu egzekucji;
- 5% – w przypadku umorzenia postępowania na wniosek wierzyciela (np. w wyniku ugody), jeśli nie doszło do wcześniejszej spłaty lub ugody w terminie.
✅ Opłaty minimalne i maksymalne
- Minimalna opłata egzekucyjna wynosi:
- 150 zł – jeśli dłużnik zapłaci w ciągu 1 miesiąca od zawiadomienia,
- 200 zł – jeśli zapłata nastąpi po miesiącu, bez potrzeby stosowania przymusu,
- 300 zł – w każdym innym przypadku (gdy komornik podejmuje działania),
- Maksymalna opłata stosunkowa – 50 000 zł za każdą formę egzekucji.
Co ważne: opłatę egzekucyjną zaokrągla się w górę do pełnego złotego, a jej podstawę stanowi wartość wyegzekwowanego świadczenia – bez kosztów komorniczych i zastępstwa procesowego.
Przykład 2: Dłużnik wpłaca po zawiadomieniu
Pan Wojciech zalegał z opłatą za dostawę towarów na kwotę 22 500 zł. Po wszczęciu egzekucji komornik doręczył mu zawiadomienie 5 marca. Dłużnik zapłacił całość należności 27 marca, przelewając środki na konto komornika. W związku z terminową spłatą, opłata egzekucyjna została ustalona na 3% wartości świadczenia, czyli 675 zł.
Kiedy wierzyciel ponosi koszty egzekucyjne?
Choć podstawową zasadą jest, że to dłużnik ponosi koszty postępowania, ustawa przewiduje dwa wyjątki, w których komornik może obciążyć kosztami wierzyciela:
1. Oczywiście niecelowe wszczęcie egzekucji (art. 30 u.k.k.)
Jeśli wierzyciel złożył wniosek egzekucyjny:
- mimo że dłużnik nie żył już w momencie jego złożenia,
- lub wobec dłużnika ogłoszono upadłość, co można było łatwo sprawdzić,
komornik może nałożyć na wierzyciela opłatę 10% wartości świadczenia (z zastrzeżeniem kwot minimalnych i maksymalnych).
2. Wskazanie niewłaściwej osoby jako dłużnika
Jeśli wierzyciel błędnie wskazał w egzekucji osobę, która nie była stroną zobowiązania, ponosi konsekwencje tego błędu – także w postaci opłaty.
Opłata za poszukiwanie majątku
To jedna z częstszych opłat ponoszonych z góry przez wierzyciela.
- Wysokość: 100 zł (art. 44 u.k.k.).
- Cel: uzyskanie informacji o majątku dłużnika (poza standardowymi zapytaniami do ZUS, US czy banków).
- Obciążenie końcowe: co do zasady, opłatę ponosi dłużnik – ale jej brak uniemożliwia działania komornika.
Przykład 3: Oczywiście niecelowa egzekucja
Spółka „EkoTrans” złożyła wniosek o egzekucję wobec dłużnika, który – jak się później okazało – zmarł miesiąc wcześniej. Komornik, po weryfikacji danych, umorzył postępowanie i obciążył spółkę opłatą 10% od łącznej kwoty roszczenia (w tym przypadku 8 000 zł). Spółka próbowała się bronić, że nie miała wiedzy o zgonie dłużnika, ale Sąd Rejonowy utrzymał postanowienie komornika – podkreślając, że nie dokonano żadnej weryfikacji danych w ogólnodostępnych źródłach.
Zwolnienie z kosztów komorniczych, obniżenie opłaty i problematyka przedawnienia
Czy można nie zapłacić komornikowi? Zwolnienie z kosztów
Ustawodawca przewidział sytuacje, w których strona postępowania może zostać zwolniona z obowiązku ponoszenia kosztów komorniczych – częściowo lub w całości.
Zgodnie z art. 45 ustawy o kosztach komorniczych (u.k.k.):
„Zwolnienie od kosztów komorniczych może być przyznane stronie na mocy postanowienia sądu, bądź wynikać z rozciągnięcia na koszty komornicze zwolnienia z kosztów sądowych przyznanego w postępowaniu rozpoznawczym.”
Zwolnienie to dotyczy zarówno:
- wydatków (np. zaliczek na przejazdy czy ogłoszenia),
- jak i opłat egzekucyjnych.
Koszty te w takiej sytuacji pokrywa Skarb Państwa, za pośrednictwem sądu rejonowego przy którym działa komornik (art. 46 ust. 1 u.k.k.).
Kiedy sąd udzieli zwolnienia?
Zazwyczaj w sytuacji, gdy strona wykaże:
- brak możliwości pokrycia kosztów bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i rodziny,
- oraz że roszczenie dochodzone w egzekucji nie jest oczywiście bezzasadne.
Zwolnienia tego można żądać na podstawie formularza wniosku o zwolnienie z kosztów, dołączając dokumenty potwierdzające sytuację materialną i życiową (np. decyzje o zasiłkach, PIT, rachunki).
Obniżenie opłaty egzekucyjnej – ulga w wyjątkowych przypadkach
Osoby, które nie zostały zwolnione z kosztów, mogą skorzystać z innej formy pomocy – obniżenia wysokości opłaty egzekucyjnej.
Zgodnie z art. 48 u.k.k.:
„Dłużnik może złożyć wniosek o obniżenie opłaty egzekucyjnej, jeżeli przemawiają za tym szczególne okoliczności odnoszące się do sytuacji majątkowej dłużnika oraz wysokości jego dochodów, a także nakładu pracy komornika.”
Najważniejsze zasady:
- Wniosek należy złożyć w terminie 7 dni od doręczenia postanowienia o pobraniu opłaty.
- Opłata nie może zostać obniżona poniżej 1/3 należnej kwoty, ani poniżej 200 zł.
- W wyjątkowych sytuacjach z wnioskiem o obniżenie może wystąpić również wierzyciel, jeżeli to on został obciążony opłatą (np. na podstawie art. 29 lub 30 u.k.k.).
Przykład 4: Wniosek o obniżenie opłaty egzekucyjnej
Pan Roman, emeryt, został obciążony opłatą egzekucyjną w wysokości 2 600 zł w sprawie o egzekucję długu, który został częściowo spłacony. Komornik ustalił opłatę na podstawie wartości roszczenia pozostałego do wyegzekwowania. Pan Roman złożył wniosek o obniżenie, wskazując, że jego emerytura wynosi 1 580 zł netto, a ponosi wysokie koszty leczenia. Dołączył faktury oraz zaświadczenie lekarskie. Komornik, uwzględniając niski dochód i niewielki nakład pracy (egzekucja z emerytury), obniżył opłatę do 900 zł.
Przyjrzyjmy się teraz jak mogą wyglądać opłaty egzekucyjne w zależności od zachowania dłużnika, dla egzekucji długu w wysokości 10 000 złotych:
Przedawnienie kosztów komorniczych – czy w ogóle następuje?
To jeden z najbardziej kontrowersyjnych tematów w praktyce komorniczej. Czy roszczenia z tytułu opłat egzekucyjnych mogą się przedawnić?
Brak przepisów o przedawnieniu
Ustawy:
- o kosztach komorniczych (u.k.k.),
- i o komornikach sądowych (u.k.s.),
nie zawierają żadnego przepisu dotyczącego terminu przedawnienia opłat egzekucyjnych.
W przeszłości uznawano, że należy stosować przepisy o przedawnieniu kosztów sądowych. Tak uznał m.in. Sąd Najwyższy w uchwale z 11.09.2020 r., III CZP 84/19. Jednak to stanowisko było mocno krytykowane przez doktrynę.
Co mówi aktualna praktyka?
Coraz więcej przedstawicieli doktryny (np. prof. A. Marciniak czy dr hab. G. Wolak) wskazuje, że:
- opłaty egzekucyjne nie ulegają przedawnieniu,
- ponieważ postępowanie egzekucyjne w zakresie kosztów trwa aż do ich faktycznego wyegzekwowania,
- a także dlatego, że system egzekucji jest w całości finansowany z tych opłat – co uzasadnia ich trwały charakter.
Taki pogląd podziela również wielu praktyków – także komorników i sędziów.
Podsumowanie: Kluczowe informacje o kosztach komorniczych
Koszty komornicze to temat, który często budzi emocje – zarówno wśród wierzycieli, jak i dłużników. Zrozumienie ich struktury i zasad ponoszenia pozwala uniknąć nieporozumień i kosztownych błędów.
🔹 Co warto zapamiętać?
- Koszty komornicze to:
- wydatki (rzeczywiste koszty działań komornika),
- oraz opłaty komornicze (ustawowo określone należności).
- Zaliczki są obowiązkowe przed wykonaniem wielu czynności – brak wpłaty może skutkować umorzeniem postępowania.
- Opłaty egzekucyjne wynoszą zwykle:
- 10% wartości świadczenia,
- 3% przy szybkiej spłacie,
- od 150 do 50 000 zł – z wyjątkami dotyczącymi nieruchomości.
- Nie zawsze dłużnik płaci – w przypadku oczywiście niecelowej egzekucji lub błędnego wskazania dłużnika, kosztami może być obciążony wierzyciel.
- Zwolnienie z kosztów jest możliwe – na wniosek lub z mocy prawa, a opłaty można obniżyć, jeżeli sytuacja życiowa tego wymaga.
- Opłaty egzekucyjne prawdopodobnie nie ulegają przedawnieniu – brak przepisów, stanowisko doktryny oraz fakt, że postępowanie nie zostaje formalnie zakończone do momentu uiszczenia opłaty.
✅ Checklista dla wierzyciela
🔲 Zawsze dołącz wniosek o egzekucję zgodny z przepisami.
🔲 Sprawdź, czy dłużnik nie zmarł lub nie ogłosił upadłości (CEIDG, KRS, KRZ).
🔲 Przygotuj środki na zaliczki – w przeciwnym razie komornik może wstrzymać czynności.
🔲 Jeśli egzekucja okaże się nieskuteczna, możesz zostać obciążony kosztami – pamiętaj o ryzyku z art. 29 i 30 u.k.k.
🔲 Pamiętaj: opłata za poszukiwanie majątku (100 zł) to warunek niektórych działań komornika.
✅ Checklista dla dłużnika
🔲 Po otrzymaniu zawiadomienia o egzekucji, działaj szybko – spłata w ciągu miesiąca może zmniejszyć opłatę do 3% lub 150 zł.
🔲 Jeżeli nie stać Cię na opłatę – złóż wniosek o jej obniżenie (w ciągu 7 dni).
🔲 W trudnej sytuacji życiowej rozważ wniosek o zwolnienie z kosztów komorniczych – załącz dokumenty potwierdzające dochody i wydatki.
🔲 Masz prawo do skargi na czynności komornika – jeśli uważasz, że koszty są zawyżone lub nieuzasadnione.
📚 Podstawa prawna
- art. 2, 5–7, 9, 16, 18–31, 44–46, 48 – ustawa z 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych
- art. 149–150 – ustawa z 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych
- art. 770, 770¹, 824 § 1 pkt 4 – ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego