Wielu pracodawców zadaje sobie dziś pytanie: czy mogę legalnie przeprowadzać kontrolę trzeźwości pracowników? Odpowiedź brzmi: tak, ale pod pewnymi warunkami. Nowelizacje przepisów oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia z lutego 2023 r. wprowadziły jasne zasady, których należy przestrzegać, by kontrola była legalna, skuteczna i nie naruszała praw pracownika.
W tym poradniku wyjaśniamy, kiedy i jak można przeprowadzać kontrolę trzeźwości, jak powinna wyglądać dokumentacja oraz jak zabezpieczyć się przed zarzutami ze strony pracownika lub inspekcji pracy. 🧑🔧
🔍 Kiedy można przeprowadzić kontrolę trzeźwości pracownika?
Pracodawca może przeprowadzić kontrolę trzeźwości w dwóch przypadkach:
- Na podstawie uzasadnionego podejrzenia, że pracownik:
- stawił się do pracy po użyciu alkoholu, lub
- spożywał alkohol w pracy.
- Prewencyjnie, jeśli takie kontrole zostały wprowadzone w przepisach wewnętrznych, takich jak:
- regulamin pracy,
- układ zbiorowy pracy,
- obwieszczenie pracodawcy (gdy regulamin nie jest wymagany).
📄 WAŻNE: Brak uregulowania kontroli prewencyjnej w aktach wewnętrznych oznacza, że nie można jej przeprowadzać – wyjątkiem są kontrole na podstawie uzasadnionego podejrzenia.
🎯 Cel kontroli trzeźwości
Celem kontroli jest stwierdzenie:
- braku obecności alkoholu w organizmie pracownika,
- albo jego obecności w zakresie oznaczającym:
- stan po użyciu alkoholu (0,2‰–0,5‰ we krwi lub 0,1–0,25 mg/l w wydychanym powietrzu),
- stan nietrzeźwości (powyżej 0,5‰ lub powyżej 0,25 mg/l).
📌 Wszelkie wyniki poniżej tych progów oznaczają brak obecności alkoholu.
🛡️ Jak wprowadzić prewencyjne kontrole trzeźwości?
Aby kontrola była zgodna z prawem, trzeba ją opisać w przepisach wewnętrznych. Muszą one jasno wskazywać:
- Grupy pracowników objęte kontrolą – np. dział transportu, produkcji, ochrony. Nie ma katalogu ustawowego – wybór należy do pracodawcy.
- Sposób, czas i częstotliwość kontroli – np. codziennie przed rozpoczęciem pracy, losowo, rotacyjnie.
- Rodzaj urządzenia używanego do kontroli – tylko urządzenia posiadające ważny dokument kalibracji lub wzorcowania.
📌 Pracodawca nie może kontrolować innych pracowników niż wskazani w przepisach wewnętrznych.
🧩 Przykład praktyczny
🧑🔧 Firma produkcyjna z Kalisza wprowadziła w regulaminie pracy kontrolę trzeźwości dla pracowników działu transportu i magazynu. Codziennie rano kierownicy zmian przeprowadzają losowe badania alkomatem elektrochemicznym. Pracownik, który dwukrotnie uzyska wynik 0,00 mg/l, przystępuje do pracy. Jeśli wynik jest dodatni – zostaje odsunięty.
🔍 Kontrola trzeźwości na podstawie podejrzenia
Jeśli pracodawca nie wprowadził kontroli prewencyjnej, nadal może przeprowadzić badanie w przypadku podejrzenia, że pracownik:
- przyszedł do pracy po spożyciu alkoholu,
- pił alkohol w trakcie pracy.
🔎 Przesłanki uzasadniające takie podejrzenie to m.in.:
- chwiejny chód,
- niewyraźna mowa,
- wyczuwalna woń alkoholu,
- nieracjonalne zachowanie.
⚖️ W takich przypadkach kontrola może dotyczyć każdego pracownika, niezależnie od działu czy stanowiska.
🧩 Przykład praktyczny
🏢 W warszawskiej firmie informatycznej jeden z programistów podczas zebrania zaczął się zataczać i agresywnie gestykulować. Kierownik zespołu wezwał dział HR, który – mimo braku regulaminowej kontroli – przeprowadził badanie alkomatem. Wynik: 0,28 mg/l. Pracownik został odsunięty od pracy.
⚙️ Obowiązki pracodawcy podczas przeprowadzania kontroli
Bez względu na rodzaj kontroli (prewencyjna czy na podejrzenie), należy przestrzegać przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z 16 lutego 2023 r. (Dz.U. poz. 317). Dotyczą one:
- metod przeprowadzania badania,
- wymogów sprzętowych,
- zachowania kolejności pomiarów,
- dokumentacji wyników.
W kolejnej części omówimy szczegółowo:
- jak przeprowadzić badanie krok po kroku,
- jakie urządzenia są dozwolone,
- co zrobić przy wyniku dodatnim lub ujemnym,
- i jak przechowywać dane.
🧪 Jak przeprowadzić kontrolę trzeźwości pracownika – krok po kroku
✅ Dozwolone metody badania
Kontrola trzeźwości może być przeprowadzona wyłącznie metodą niewymagającą badań laboratoryjnych, a więc przy użyciu urządzeń elektronicznych:
- analizator wydechu (alkomat) – wykorzystujący metodę spektrometrii w podczerwieni lub utleniania elektrochemicznego,
- alkomat bez cyfrowej prezentacji wyniku lub bez ustnika – o ile producent dopuszcza taką formę badania.
📌 Urządzenie musi mieć ważny dokument kalibracji lub wzorcowania.
🕒 Przygotowanie do badania
Aby wynik był wiarygodny, badanie nie może być przeprowadzane wcześniej niż 15 minut po:
- spożyciu alkoholu,
- paleniu papierosów tradycyjnych, elektronicznych lub nowatorskich,
- użyciu tytoniu bezdymnego.
💡 Ustnik musi być wymieniany za każdym razem i otwierany w obecności pracownika.
🔁 Kolejność pomiarów i interpretacja wyników
📍 1. Pierwszy pomiar
- Jeśli używany jest alkomat z metodą spektrometrii w podczerwieni:
- wynik > 0,00 mg/dm³ → natychmiastowy drugi pomiar.
- Jeśli używany jest alkomat elektrochemiczny:
- wynik > 0,00 mg/dm³ → drugi pomiar po 15 minutach.
📍 2. Drugi pomiar
- Jeśli wynik nadal > 0,00 mg/dm³, pracownik może żądać:
- dodatkowej weryfikacji alkomatem na spektrometrię w podczerwieni (dwa kolejne pomiary).
📍 3. Trzeci pomiar
- Jeżeli:
- pomiar ≥ 0,10 mg/dm³,
- pomiar = 0,00 mg/dm³,
- to należy niezwłocznie wykonać trzeci pomiar tym samym urządzeniem.
- Wynik 0,00 mg/dm³ → oznacza brak stanu po użyciu alkoholu.
🔄 Gdy użyto alkomatu bez ustnika lub wyświetlacza
Jeżeli pierwszy test z alkomatem bez cyfrowego wyniku lub ustnika wykaże obecność alkoholu, należy niezwłocznie przeprowadzić drugi pomiar:
- alkomatem z ustnikiem,
- metodą spektrometrii w podczerwieni lub elektrochemiczną.
🧩 Przykład praktyczny
🧑🔧 W firmie logistycznej w Lublinie użyto alkomatu bez ustnika podczas rutynowej kontroli. Urządzenie zasygnalizowało obecność alkoholu. Drugi test, wykonany certyfikowanym analizatorem wydechu z ustnikiem po 15 minutach, potwierdził 0,12 mg/l. Pracownik został odsunięty i skierowany na badanie krwi przez Policję.
📁 Dokumentowanie wyników kontroli
❌ Wynik negatywny – brak obowiązku dokumentowania
Jeśli wynik testu trzeźwości to 0,00 mg/dm³, nie ma obowiązku:
- sporządzania protokołu,
- przechowywania danych osobowych,
- wpisywania informacji do akt osobowych.
📌 Wynik negatywny = brak śladu w dokumentacji.
✅ Wynik pozytywny – dokumentacja obowiązkowa
W przypadku uzyskania wyniku dodatniego, należy:
- sporządzić dokument (np. protokół),
- zawrzeć w nim:
- datę i godzinę badania,
- wynik pomiaru,
- przechowywać go w części E akt osobowych.
⚖️ Kiedy można wezwać Policję?
Policja może przeprowadzić badanie:
- na wezwanie pracodawcy, gdy wynik testu jest dodatni,
- na żądanie pracownika, jeśli nie zgadza się z wynikiem,
- metodą laboratoryjną (badanie krwi lub moczu).
🧩 Przykład praktyczny
🏢 Pracownik w firmie budowlanej z Gdańska odmówił uznania wyniku z alkomatu. Pracodawca, aby uniknąć zarzutu naruszenia praw, wezwał Policję, która potwierdziła nietrzeźwość. Dzięki protokołowi i współpracy z organami publicznymi, firma uniknęła sporu sądowego.
✅ Podsumowanie
Kontrola trzeźwości to delikatne, ale niezbędne narzędzie w zapewnianiu bezpieczeństwa w miejscu pracy. Pracodawca może ją legalnie stosować, pod warunkiem przestrzegania przepisów prawa oraz właściwej dokumentacji.
Najważniejsze zasady:
- zawsze stosuj urządzenia zgodne z normami,
- przy prewencji – opisz szczegóły w regulaminie pracy,
- przy podejrzeniu – kieruj się rozsądnymi przesłankami,
- pamiętaj o ochronie danych osobowych,
- nie dokumentuj wyników negatywnych.
📣 W razie wątpliwości, warto konsultować się z prawnikiem lub specjalistą BHP, aby uniknąć zarzutów naruszenia dóbr osobistych pracowników.
📚 Podstawa prawna
- art. 22³ § 1–5 – Kodeks pracy
- § 1–12 – Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 lutego 2023 r. w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika (Dz.U. 2023 poz. 317)
🔖 Tematy porad zawartych w poradniku
- kontrola trzeźwości w pracy 2024
- badanie alkomatem pracownika
- regulamin pracy a trzeźwość
- protokół badania trzeźwości
- alkomat w firmie jak stosować