Rozporządzenie Data Act (DA) wprowadza fundamentalne zmiany w sposobie traktowania danych powstających w wyniku korzystania z tzw. produktów skomunikowanych (np. inteligentnych urządzeń, pojazdów, maszyn przemysłowych) i powiązanych z nimi usług. Kluczową kategorią w tym systemie jest „użytkownik”, którego definicja przesądza o tym, kto może żądać dostępu do danych oraz w jaki sposób z nich korzystać.
Zrozumienie tego pojęcia ma ogromne znaczenie zarówno dla konsumentów, jak i przedsiębiorców – to od statusu użytkownika zależy, czy będziesz miał realny wpływ na dane generowane przez urządzenia, które wykorzystujesz w swojej działalności lub życiu codziennym.
Użytkownik w świetle Data Act – definicja i zakres
Zgodnie z art. 2 pkt 12 Data Act, użytkownikiem jest osoba fizyczna lub prawna, która:
- jest właścicielem produktu skomunikowanego, lub
- korzysta z niego na podstawie umowy, np. najmu, dzierżawy czy leasingu,
- korzysta z usług powiązanych z danym produktem.
👉 Ważne: status użytkownika nie zależy od prawa własności. Oznacza to, że nawet jeśli nie jesteś właścicielem urządzenia, ale tylko je wypożyczasz lub użytkujesz na mocy innej umowy, nadal przysługuje Ci prawo do danych, które ono generuje.
Przykład 1 – flota samochodów w leasingu
Firma TechBuild Sp. z o.o. wynajmuje w leasingu flotę samochodów dostawczych. Choć nie jest ich właścicielem, to jako użytkownik ma prawo żądać dostępu do danych o trasach, zużyciu paliwa czy stanie technicznym pojazdów. Dane te mogą być następnie przekazane serwisowi w celu optymalizacji kosztów i zwiększenia bezpieczeństwa.
Przykład 2 – współdzielone hulajnogi miejskie
Pan Adam wypożycza hulajnogę elektryczną na kilkanaście minut. Podczas jazdy urządzenie generuje dane o trasie, prędkości i stanie baterii. Choć hulajnoga należy do operatora, to Adam – jako użytkownik – ma prawo uzyskać dostęp do tych danych, np. aby udowodnić czas przejazdu w sporze z firmą lub wykorzystać je w innej aplikacji mobilności.
Użytkownik a producent czy dostawca danych
Rozporządzenie wyraźnie odróżnia użytkownika od producenta czy dostawcy danych.
- Producent/dostawca – tworzy produkt skomunikowany i kontroluje jego techniczne możliwości.
- Użytkownik – ponosi ryzyko związane z eksploatacją i czerpie bezpośrednie korzyści z używania produktu.
Dzięki tej konstrukcji użytkownik zyskuje podmiotowość prawną w obszarze danych, mimo że formalnie nie jest ich właścicielem.
Prawa użytkownika do danych
Na mocy art. 5 Data Act użytkownik:
✔ ma prawo dostępu do danych generowanych przez produkt lub usługę powiązaną,
✔ może przekazywać te dane osobom trzecim (np. serwisowi, doradcy, innej aplikacji),
✔ nie może być pozbawiony tego prawa przez producenta, który mógłby próbować ograniczać dostęp.
To oznacza, że dane nie są już wyłącznie „własnością producenta” – użytkownik staje się aktywnym uczestnikiem rynku danych.
Współużytkowanie produktu – wielu użytkowników, wiele interesów
W praktyce często zdarza się, że z jednego produktu korzysta kilka podmiotów jednocześnie – np. wielolokalowy budynek z inteligentnym systemem energetycznym albo flota współdzielonych pojazdów.
W takich sytuacjach:
- każdy użytkownik może generować inny zakres danych,
- każdy może być zainteresowany dostępem do innych informacji,
- procedury dostępu muszą być elastyczne i godzić różne interesy.
Granice dostępu – ochrona danych osobowych
Choć Data Act daje szerokie prawa użytkownikom, to nie uchyla przepisów RODO.
👉 Motyw 18 preambuły DA wskazuje, że korzystanie z praw użytkownika nie może ograniczać ochrony danych osobowych osób trzecich.
Dlatego:
- dane osobowe mogą być udostępniane użytkownikowi tylko w zakresie zgodnym z RODO,
- często konieczne będzie ich anonimizowanie lub zastosowanie dodatkowych zabezpieczeń technicznych i organizacyjnych (art. 32 RODO).
Użytkownik jako aktywny podmiot gospodarki danymi
Motyw 19 DA podkreśla, że użytkownik nie powinien być tylko pasywnym odbiorcą danych. Powinien także:
- rozpoznawać ich wartość,
- umieć je analizować i udostępniać,
- wykorzystywać je w działalności gospodarczej.
To szczególnie ważne dla MŚP, które często generują duże ilości danych, ale brakuje im zasobów technicznych i prawnych, aby w pełni z nich korzystać.
Przykład 3 – firma budowlana i maszyny przemysłowe
Przedsiębiorstwo Konstruktor S.A. wynajmuje koparki i spycharki w leasingu. Podczas pracy maszyny generują dane o liczbie roboczogodzin, poziomie zużycia paliwa i konieczności konserwacji. Jako użytkownik firma ma prawo do tych danych, co pozwala jej:
- szybciej planować przeglądy,
- obniżać koszty serwisu,
- optymalizować czas pracy.
Podsumowanie
- Użytkownikiem w rozumieniu DA jest każdy, kto korzysta z produktu skomunikowanego lub usługi powiązanej – niezależnie od tego, czy jest jego właścicielem.
- Użytkownik ma prawo dostępu do danych oraz ich dalszego udostępniania osobom trzecim.
- Ochrona danych osobowych (RODO) stanowi granicę realizacji tych praw.
- Współkorzystanie z jednego produktu przez wielu użytkowników wymaga elastycznych procedur zarządzania danymi.
- Użytkownik staje się aktywnym uczestnikiem gospodarki danymi – jego rola ma zarówno wymiar prawny, jak i gospodarczy.
Podstawa prawna
- art. 2 pkt 12, art. 5, motyw 18 i 19 preambuły – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2854 z dnia 13 grudnia 2023 r. w sprawie zasad dotyczących uczciwego dostępu do danych i korzystania z nich (Data Act)
- art. 32 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych (RODO)
Tematy porad zawartych w poradniku
- prawa użytkownika Data Act
- dostęp do danych z urządzeń IoT
- Data Act a leasing i najem
- ochrona danych osobowych w DA
🔗 Przydatne linki: