Prawo autorskie otacza szczególną ochroną osoby, które tworzą utwory – zarówno w działalności zawodowej, jak i w codziennym życiu. W praktyce przedsiębiorców, freelancerów czy pracowników kreatywnych rozumienie, kto jest twórcą w świetle polskiego prawa, jest kluczowe nie tylko dla dochodzenia własnych praw, ale również przy rozliczeniach z kontrahentami, podpisywaniu umów i rozstrzyganiu sporów.
W tym poradniku dowiesz się:
- kto może być uznany za twórcę utworu,
- jakie są zasady nabywania praw autorskich przez twórcę,
- kiedy prawo autorskie powstaje pierwotnie na rzecz innego podmiotu,
- jakie problemy rodzi niekonsekwencja ustawodawcy w zakresie używania pojęcia „twórca”,
- jakie praktyczne znaczenie mają powyższe kwestie w działalności gospodarczej.
Kto to jest twórca? Definicja praktyczna i prawna
Choć polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie zawiera precyzyjnej, legalnej definicji pojęcia „twórca”, to właśnie ta osoba jest centralną postacią systemu ochrony praw autorskich. W praktyce przyjmuje się, że twórcą jest osoba, która własną działalnością intelektualną doprowadziła do powstania utworu – rozumianego jako rezultat pracy spełniający ustawowe przesłanki ochrony autorskiej.
👉 Pamiętaj: Twórcą może być wyłącznie osoba fizyczna – niezależnie od jej wieku, wykształcenia, obywatelstwa, a nawet zamiaru czy świadomości tworzenia. Liczy się sam fakt stworzenia utworu.
Z praktycznego punktu widzenia:
- To, że ktoś zainspirował Cię do napisania książki lub podsunął temat, nie czyni go współtwórcą.
- Jeśli samodzielnie wymyśliłeś logo firmy, nawet bez wiedzy graficznej, przysługuje Ci status twórcy.
Zasada twórcy – kto pierwotnie nabywa prawa autorskie?
Kluczowym przepisem jest tu art. 8 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
„Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej.”
Ta zasada określana jest mianem zasady twórcy i oznacza, że:
- To właśnie twórca (a nie zleceniodawca, pracodawca czy wydawca) zawsze pierwotnie nabywa prawa autorskie do utworu.
- Wyjątki od tej reguły mogą być ustanowione tylko wyraźnie przez ustawę – nie można ich domniemywać ani rozszerzać.
Przykład 1 – Przedsiębiorca i grafik komputerowy
Wyobraź sobie, że pani Anna prowadzi sklep internetowy i zleca wykonanie logo grafikowi z firmy Creativio z Wrocławia. Nawet jeśli umowa nie zawiera klauzuli przenoszącej prawa autorskie, to grafik – jako twórca – pozostaje właścicielem praw autorskich do logo. Pani Anna może korzystać z logo tylko w zakresie, na jaki pozwala umowa lub prawo. To często powód konfliktów w praktyce gospodarczej! ✔
Wyjątki od zasady twórcy – kiedy prawa autorskie powstają na rzecz innego podmiotu?
Polska ustawa przewiduje dwa istotne wyjątki od zasady, że prawa autorskie przysługują pierwotnie twórcy:
- Utwory zbiorowe – np. encyklopedie, słowniki:
- W przypadku utworu zbiorowego prawa autorskie do całości powstają na rzecz wydawcy lub producenta (art. 11 pr. aut.).
- Programy komputerowe stworzone w ramach pracy na etacie:
- Jeśli programista zatrudniony na umowę o pracę stworzy program w ramach swoich obowiązków służbowych, prawa autorskie majątkowe przysługują pracodawcy (art. 74 ust. 3 pr. aut.).
Wszystkie inne przypadki podlegają zasadzie twórcy – czyli prawo powstaje pierwotnie zawsze na rzecz osoby, która rzeczywiście utwór stworzyła.
Przykład 2 – Programista na etacie
Pan Marek pracuje w firmie IT jako programista. Tworzy aplikację mobilną, która staje się hitem na rynku. Nawet jeśli nie podpisuje żadnej dodatkowej umowy, prawa autorskie majątkowe do aplikacji automatycznie nabywa jego pracodawca. Pan Marek pozostaje autorem (twórcą), ale nie dysponuje prawem do rozporządzania utworem – chyba że co innego ustalono w umowie.
Problem niekonsekwencji – kiedy „twórca” nie znaczy twórca
Prawo autorskie w Polsce posługuje się pojęciem „twórca” w kilku różnych znaczeniach, co bywa źródłem nieporozumień:
- Czasami „twórca” to wyłącznie osoba, która rzeczywiście stworzyła utwór (np. art. 8, art. 16 ustawy).
- Niekiedy ten termin odnosi się także do osób posiadających majątkowe prawa autorskie, niezależnie od tego, jak je nabyły (np. przez dziedziczenie, cesję – art. 43, art. 67 ustawy).
- Ustawa używa też terminu „autor”, który zwykle jest synonimem „twórcy”.
Konsekwencja? Przedsiębiorca czy menedżer musi zawsze czytać ustawę w kontekście konkretnego przepisu i sprawdzać, czy chodzi o faktycznego twórcę, czy o obecnego posiadacza praw.
Jak ustalić, kto jest twórcą? Wskazówki praktyczne
Aby prawidłowo ustalić, kto jest twórcą danego utworu, należy:
- zidentyfikować osobę, która wniosła twórczy i indywidualny wkład intelektualny w powstanie dzieła,
- upewnić się, że utwór spełnia warunki określone w art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (czyli jest przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze).
Nie mają znaczenia:
- wiek, obywatelstwo, stan umysłowy twórcy,
- stopień wykształcenia, kwalifikacje zawodowe,
- zamiar stworzenia dzieła czy świadomość twórczości,
- okoliczności powstania utworu (czy powstał w ramach hobby, pracy zawodowej, czy przez przypadek).
Ważny jest skutek – rezultat intelektualnej działalności, który można uznać za utwór w rozumieniu ustawy.
Przykład 3 – Współtwórcy w praktyce
Wyobraź sobie, że firma konsultingowa zamawia u dwóch ekspertów przygotowanie raportu branżowego. Jeden z nich analizuje dane, drugi pisze tekst i przygotowuje ilustracje. Jeśli wkład obu osób jest twórczy i indywidualny, obaj są współtwórcami raportu – nawet jeśli jeden wykonał część analityczną, a drugi część graficzną.
- Jeśli jednak jedna osoba wykonała tylko żmudną, powtarzalną pracę techniczną (np. przepisała tekst lub wykonała wykresy według dokładnej instrukcji), nie przysługuje jej status współtwórcy.
Najczęstsze błędy i spory w praktyce gospodarczej
Błąd 1: Zamawiający utwór (np. logo, tekst na stronę www, aplikację) zakłada, że automatycznie nabywa prawa autorskie.
Błąd 2: Zleceniodawca nie zawiera w umowie klauzuli o przeniesieniu autorskich praw majątkowych i korzysta z utworu ponad zakres udzielonej licencji.
Błąd 3: Pracodawca nie wie, że tylko w przypadku programów komputerowych tworzonych przez pracowników na etacie prawa autorskie przechodzą automatycznie na firmę – w innych sytuacjach trzeba zawrzeć odpowiednią umowę.
Co zrobić, by uniknąć problemów?
- Zawsze precyzuj w umowie, kto i na jakich zasadach nabywa prawa autorskie majątkowe do utworu.
- Jeśli chcesz, by firma nabyła pełnię praw do dzieła, dodaj do umowy klauzulę przeniesienia praw autorskich (z podaniem pól eksploatacji).
- Pamiętaj, że prawa osobiste (np. prawo do autorstwa) są niezbywalne i zawsze przysługują twórcy.
- W przypadku pracowników, którzy tworzą utwory inne niż programy komputerowe – należy zawrzeć odrębną umowę przenoszącą prawa.
Podsumowanie
- Twórcą jest zawsze osoba fizyczna, która wniosła twórczy wkład w powstanie utworu.
- Prawo autorskie przysługuje pierwotnie twórcy, chyba że ustawa przewiduje wyraźny wyjątek (utwory zbiorowe, programy komputerowe pracownicze).
- Przedsiębiorcy powinni szczególnie uważać przy podpisywaniu umów dotyczących utworów – by jasno określić, kto nabywa prawa i na jakich zasadach.
- Prawidłowe rozumienie pojęcia „twórca” pomaga unikać kosztownych sporów i nieporozumień biznesowych.
Podstawa prawna
- art. 1 ust. 1, art. 8 ust. 1, art. 11, art. 16, art. 43, art. 67, art. 74 ust. 3 – Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2014 r., II CSK 281/13
Tematy porad zawartych w poradniku
- kto jest twórcą utworu według prawa autorskiego
- nabywanie praw autorskich przez twórcę
- umowy o przeniesienie praw autorskich 2025
- wyjątki od zasady twórcy prawo autorskie
- rozstrzyganie sporów o autorstwo