Prowadząc sprawę cywilną, wiele osób zakłada, że każdy zgłoszony przez nich dowód zostanie automatycznie przeprowadzony przez sąd. Tymczasem przepisy Kodeksu postępowania cywilnego przewidują szereg sytuacji, w których sąd może – a nawet powinien – dowód pominąć. W artykule wyjaśniamy, kiedy i dlaczego sąd może tak postąpić oraz jak unikać błędów, które mogą prowadzić do nieuwzględnienia kluczowych wniosków dowodowych.
🔍 Analiza prawna: Czym jest pominięcie dowodu?
Pominięcie dowodu to decyzja sądu o nieprzeprowadzaniu określonego środka dowodowego, mimo że został on formalnie zgłoszony przez stronę postępowania. Od 7 listopada 2019 r. kwestie te reguluje art. 235² Kodeksu postępowania cywilnego, który wprowadził jasne kryteria, kiedy sąd może odmówić przeprowadzenia dowodu.
Warto przy tym odróżnić oddalenie dowodu (czyli rozstrzygnięcie negatywne na etapie oceny zasadności) od pominięcia dowodu, które może nastąpić również wobec dowodów już formalnie dopuszczonych.
🧩 Przykłady praktyczne: Kiedy sąd może pominąć dowód?
1. Dowód sprzeczny z przepisami 📜
Sąd może pominąć dowód, którego przeprowadzenie wyraźnie wykluczają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, np.:
- art. 11 k.p.c. – zakaz podważania prawomocnych ustaleń sądowych,
- art. 246 k.p.c. – ograniczenia w dowodzeniu przy użyciu zeznań świadków, gdy wymagany jest dokument,
- art. 247 k.p.c. – wyłączenia w dowodzeniu przeciwko dokumentowi prywatnemu,
- art. 261 k.p.c. – ograniczenia przy przesłuchaniu świadków.
👉 Przykład: W sprawie o zapłatę, powód zgłasza dowód z zeznań świadka na okoliczność zawarcia umowy, mimo że zgodnie z przepisami wymagane było przedstawienie umowy w formie pisemnej. Sąd ma pełne prawo taki dowód pominąć.
2. Dowód nieistotny lub zbędny
Sąd nie przeprowadza dowodu, jeżeli dotyczy faktu:
- bezspornego,
- nieistotnego dla rozstrzygnięcia sprawy,
- już wykazanego przez stronę (art. 227, 229, 230 k.p.c.).
👉 Przykład: Pozwany w sprawie o eksmisję wnosi o przesłuchanie świadków na okoliczność, że rzeczywiście mieszkał w lokalu – czego sam nie kwestionował. Sąd pominie dowód jako zbędny.
3. Dowód nieprzydatny lub niemożliwy do przeprowadzenia
Dowód może zostać pominięty, jeśli:
- nie nadaje się do wykazania danego faktu, np. opinia biegłego w sprawie wymagającej dokumentacji księgowej, której nie dostarczono,
- jest obiektywnie niemożliwy do przeprowadzenia, np. zmarł świadek, dokument został zniszczony.
👉 Przykład: Strona domaga się przeprowadzenia dowodu z oględzin uszkodzonego mienia, które zostało zutylizowane przed rozprawą. Dowód zostanie pominięty z powodu niemożliwości technicznej jego wykonania.
4. Dowód opóźniający postępowanie
Sąd pominie dowód, jeżeli jego jedynym celem jest przedłużenie postępowania – np. zgłaszanie licznych świadków w sprawie, gdzie kluczowe fakty zostały już ustalone.
👉 Przykład: W trwającym dwa lata procesie strona zgłasza 15 nowych świadków bez wskazania ich znaczenia dla sprawy. Wniosek może zostać uznany za obstrukcyjny.
5. Błędy formalne wniosku dowodowego
Dowód może zostać pominięty, jeśli wniosek dowodowy:
- nie spełnia wymogów formalnych określonych w art. 235¹ k.p.c., np. nie wskazuje faktu, który ma zostać wykazany dowodem,
- a strona mimo wezwania nie uzupełni braków formalnych.
⚖️ Wyroki sądowe: Jak orzecznictwo interpretuje przepisy?
W praktyce sądy często sięgają po art. 235² k.p.c. dla zapewnienia sprawności postępowania, szczególnie gdy strona przeciąga sprawę przez nadmiarowe lub nietrafione wnioski dowodowe. W orzecznictwie sądów apelacyjnych pojawia się także wskazanie, że pominięcie dowodu musi być zawsze uzasadnione i zgodne z zasadą kontradyktoryjności – tzn. sąd nie może tego zrobić arbitralnie, bez odniesienia się do argumentów stron.
⚠️ Ważne: Terminowość ma znaczenie
Zgodnie z art. 205¹² k.p.c., jeżeli wyznaczono posiedzenie przygotowawcze, strona może zgłaszać dowody tylko do chwili zatwierdzenia planu rozprawy, chyba że późniejsze zgłoszenie było obiektywnie niemożliwe.
W pozostałych przypadkach dowody można składać aż do zamknięcia rozprawy, ale z ryzykiem negatywnych skutków za zwłokę.
💡 Podsumowanie i wskazówki
- Dokładnie uzasadniaj każdy wniosek dowodowy – wskaż, co ma wykazać i dlaczego jest istotny.
- Zachowuj terminy – nie zostawiaj zgłaszania dowodów na ostatnią chwilę.
- Unikaj nadmiarowych wniosków – sąd może je uznać za próbę przewlekania postępowania.
- Sprawdzaj, czy dowód jest możliwy do przeprowadzenia – brak możliwości może oznaczać jego pominięcie.
- Dbaj o formę wniosku dowodowego – nieprawidłowo sformułowany wniosek może zostać bez rozpoznania.
📚 Podstawa prawna
- art. 205¹², art. 227, art. 229, art. 230, art. 235¹, art. 235² – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 11, art. 246, art. 247, art. 259, art. 261, art. 302 § 1, art. 398¹³ § 2 – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego