Odtwarzanie muzyki w lokalu, sklepie, hotelu, autobusie czy nawet na stronie internetowej – może wydawać się błahostką, ale dla prawa autorskiego to czynność o dużym znaczeniu. Przedsiębiorca, który zapewnia klientom dostęp do muzyki, często musi za to zapłacić. W przeciwnym razie grożą mu nie tylko roszczenia ze strony organizacji zbiorowego zarządzania (OZZ), ale także kary finansowe.
W tym poradniku wyjaśniam, kiedy odtwarzanie muzyki uznawane jest za „publiczne udostępnienie utworu”, z jakimi obowiązkami się to wiąże oraz kiedy opłat można uniknąć. Wnioski oparte są na najnowszym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w tym wyroku w sprawie Blue Air Aviation.
🔍 Co oznacza publiczne udostępnienie utworu?
Zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29/WE, twórca ma wyłączne prawo do „publicznego udostępniania” swoich utworów. Choć dyrektywa nie definiuje tego pojęcia, Trybunał Sprawiedliwości UE (TSUE) wypracował szczegółową interpretację.
Publiczne udostępnienie to każda forma umożliwienia dostępu do utworu przez odbiorców, którzy nie znajdują się w tym samym miejscu, co źródło transmisji – np. goście hotelu, pasażerowie autobusu, użytkownicy strony internetowej.
✔ To może być zarówno transmisja przez głośniki lub ekran, jak i udostępnienie za pomocą linków internetowych czy sprzętu odtwarzającego.
✔ Nie musi się z tym wiązać bezpośredni zysk – wystarczy, że odtwarzanie muzyki podnosi atrakcyjność usługi (np. zwiększa liczbę klientów w lokalu gastronomicznym).
🧩 Przykłady praktyczne
Przykład 1: Hotel z telewizorami w pokojach
Pan Andrzej prowadzi hotel w Zakopanem. W każdym pokoju zainstalowane są telewizory odbierające sygnał satelitarny. Goście mogą oglądać filmy i słuchać muzyki.
➡ TSUE uznał, że taka sytuacja stanowi publiczne udostępnienie, ponieważ hotel umożliwia dostęp do chronionych utworów swojej klienteli i świadomie korzysta z atrakcyjności tych treści w ramach swojej oferty (sprawa C-306/05, SGAE).
➡ Pan Andrzej musi podpisać umowę z organizacją zbiorowego zarządzania i odprowadzać tantiemy.
Przykład 2: Pociąg z systemem nagłośnienia
Spółka Koleje Regionalne zainstalowała w pociągach nowoczesny system nagłośnienia, ale muzyka nie jest odtwarzana – sprzęt służy wyłącznie do komunikatów o przesiadkach i opóźnieniach.
➡ TSUE w sprawie Blue Air Aviation (C-775/21 i C-826/21) orzekł, że sama instalacja sprzętu nie oznacza jeszcze publicznego udostępnienia.
➡ Dopiero rzeczywiste odtwarzanie muzyki na pokładzie czyni ją „publiczną” w sensie prawnym.
🎯 Kluczowe kryteria – kiedy płacisz?
Aby mówić o publicznym udostępnieniu, muszą zostać spełnione konkretne przesłanki:
| Kryterium | Opis |
|---|---|
| Celowe działanie użytkownika | Przedsiębiorca umożliwia dostęp do utworów – np. odtwarza muzykę w tle, oferuje dostęp do platformy streamingowej |
| Dostęp dla nieograniczonej liczby osób | Klienci, goście, pasażerowie to „publiczność” – nie prywatna grupa |
| Realny dostęp do utworu | Utwór jest odtwarzany, transmitowany lub udostępniony przez linki |
| Wpływ na atrakcyjność usługi | Muzyka zwiększa komfort, przyciąga klientów, tworzy nastrój (nawet jeśli nie generuje bezpośredniego zysku) |
❌ Co nie jest publicznym udostępnieniem – czyli kiedy tantiem nie trzeba płacić?
Nie każda sytuacja, w której klient ma potencjalny kontakt z muzyką, oznacza, że przedsiębiorca musi uiszczać opłaty. Trybunał Sprawiedliwości UE w wielu wyrokach jednoznacznie podkreślił, że sama techniczna możliwość odtworzenia utworu nie oznacza jeszcze naruszenia praw autorskich.
🔹 Jeśli nie dochodzi do rzeczywistego udostępnienia utworu publiczności, to nie mamy do czynienia z naruszeniem.
🧩 Przykłady praktyczne
Przykład 3: Gabinet dentystyczny z radiem
Gabinet dr Katarzyny wyposażony jest w radioodbiornik. W tle słychać muzykę z lokalnej stacji radiowej. Pytanie: czy dentystka musi płacić OZZ za takie tło muzyczne?
➡ Trybunał w sprawie C-135/10 (SCF) oraz C-117/15 (Reha Training) uznał, że muzyka w tle w miejscach, gdzie klienci nie przywiązują do niej wagi, nie stanowi publicznego udostępnienia.
➡ Pacjenci przychodzą do dentysty z innych powodów, a muzyka nie wpływa na atrakcyjność usługi.
📌 W takich przypadkach nie ma obowiązku zapłaty tantiem.
Przykład 4: Sklep z odtwarzaczem, który nie działa
Pani Monika prowadzi niewielki sklep odzieżowy. Wnętrze wyposażone jest w sprzęt grający, ale od dłuższego czasu nie odtwarza on żadnej muzyki – jest używany wyłącznie do ogłaszania promocji przez mikrofon.
➡ TSUE podkreślił (m.in. w sprawach YouTube/Cyando i Blue Air), że samo dostarczenie urządzenia nie oznacza publicznego udostępniania.
➡ Jeśli brak jest transmisji chronionych utworów – nie ma naruszenia, nie ma obowiązku zapłaty.
👥 Kto jest „publicznością” w rozumieniu prawa?
To kolejny kluczowy element układanki. Publiczność, o której mowa w art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29, nie oznacza pojedynczego klienta czy osoby z zamkniętej grupy. Trybunał wyjaśnił:
🔹 Publiczność to ogół społeczeństwa, a nie zamknięta grupa prywatna.
🔹 Może to być zarówno grupa gości hotelowych, pasażerów autobusu, jak i użytkowników platformy streamingowej.
🔹 Musi to być liczba znacząca – choć nie zdefiniowano jej dokładnie, oznacza to, że „dwóch-trzech znajomych w mieszkaniu” nie spełnia tego kryterium, ale już kilkunastu gości restauracji – owszem.
📌 W sprawie Blue Air Aviation TSUE uznał, że wszyscy pasażerowie samolotu lecącego do jednego miasta to już „publiczność” w rozumieniu prawa autorskiego.
🧩 Przykłady praktyczne
Przykład 5: Autobus miejski z głośnikami
Miejski przewoźnik wprowadza nowy tabor. Każdy autobus wyposażony jest w system nagłośnienia, ale wykorzystywany jest on wyłącznie do zapowiadania przystanków.
➡ TSUE w wyroku Blue Air Aviation jednoznacznie wykluczył domniemanie publicznego udostępniania na podstawie samej obecności sprzętu.
✔ NIE trzeba płacić tantiem.
Przykład 6: Klinika rehabilitacyjna z telewizorem na korytarzu
Ośrodek zdrowia zainstalował w poczekalni telewizor, który czasem emituje kanały muzyczne lub programy. Z danych kliniki wynika jednak, że pacjenci nie zwracają na niego uwagi – większość z nich korzysta ze smartfonów lub przebywa w salach zabiegowych.
➡ W sprawie Reha Training (C-117/15) Trybunał uznał, że brak znaczenia dla odbiorców i brak wpływu na decyzję o korzystaniu z usługi wyklucza uznanie za publiczne udostępnienie.
✔ NIE trzeba płacić tantiem.
⚖️ Wyroki sądowe potwierdzające wyjątki
Trybunał wielokrotnie rozstrzygał, że interpretacja pojęcia publicznego udostępnienia musi być zawężona i nie może prowadzić do automatycznego rozszerzenia ochrony praw autorskich w prawie krajowym.
🔹 C-466/12 (Svensson i in.) – państwa członkowskie nie mogą przyznawać szerszej ochrony niż wynikająca z dyrektywy 2001/29.
🔹 C-682/18 i C-683/18 (YouTube i Cyando) – samo dostarczenie urządzeń lub linków nie stanowi jeszcze publicznego udostępniania.
🔹 C-527/15 (Stichting Brein) – nie każde działanie prowadzące do potencjalnego kontaktu z utworem jest publicznym udostępnieniem.
📌 Ustawodawca krajowy nie ma prawa ustanawiać wzruszalnych domniemań dotyczących korzystania z muzyki tylko dlatego, że dane miejsce jest wyposażone w głośniki czy ekrany.
🔍 Kiedy warto udokumentować brak udostępnienia?
Jeśli twoja działalność jest potencjalnie objęta obowiązkiem opłat, ale w praktyce nie udostępniasz utworów (lub robisz to tylko okazjonalnie), warto mieć dowody:
- Regulamin lub instrukcja obsługi sprzętu określająca jego cel (np. tylko komunikaty)
- Logi techniczne, potwierdzające brak transmisji muzyki
- Oświadczenia pracowników lub klientów
- Brak umowy z nadawcami lub platformami streamingowymi
Taka dokumentacja może być pomocna w przypadku kontroli ze strony OZZ lub sporu sądowego.
Jakie są granice ochrony praw autorskich w prawie unijnym? 🇪🇺⚖️
Prawa autorskie w Unii Europejskiej są chronione na poziomie zarówno krajowym, jak i wspólnotowym. Jednak to prawo unijne ma pierwszeństwo – państwa członkowskie nie mogą przyznawać szerszej ochrony niż ta wynikająca z prawa UE, a zwłaszcza z tzw. dyrektywy 2001/29/WE.
W tej części wyjaśniam, dlaczego państwa członkowskie nie mogą samodzielnie rozszerzać pojęcia „publicznego udostępniania”, i jakie mogą być tego skutki prawne.
📜 Co mówi dyrektywa 2001/29/WE?
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/29/WE z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym:
👉 w art. 3 ust. 1 przyznaje twórcom wyłączne prawo do zezwalania lub zakazywania wszelkich form publicznego udostępniania utworów, w tym przez transmisję bezprzewodową, internetową itp.
Jednak kluczowe jest to, że ten przepis ma charakter zamknięty – państwa członkowskie nie mogą na jego podstawie tworzyć szerszych definicji ani wprowadzać domniemań, które prowadziłyby do automatycznego rozszerzenia zakresu ochrony.
⚠️ Próby rozszerzania definicji w prawie krajowym
W praktyce niektóre państwa próbowały tworzyć krajowe domniemania publicznego udostępnienia, oparte wyłącznie na fakcie zainstalowania urządzeń nagłaśniających, czy posiadania ekranów w lokalach. Przykład: obowiązek opłat od każdego autobusu wyposażonego w głośniki – nawet jeśli nie emitują one muzyki.
TSUE stanowczo sprzeciwił się takiemu podejściu w sprawie Blue Air Aviation (C-775/21 i C-826/21), podkreślając, że:
„Przyznanie uprawnionemu z prawa autorskiego szerszej ochrony w zakresie publicznego udostępniania w ramach prawa krajowego niż przyjętej w art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 prowadziłoby do stworzenia różnic prawnych i w związku z tym niepewności prawa.”
📌 Wniosek: państwa nie mogą tworzyć przepisów krajowych, które prowadzą do uznania za publiczne udostępnienie sytuacji, które nie spełniają warunków określonych w unijnym prawie.
🧩 Przykłady praktyczne
Przykład 1: Polski ustawodawca chce opłat od wszystkich autobusów
Załóżmy, że Polska wprowadza przepis nakładający obowiązek opłat na każdą firmę transportową posiadającą system nagłośnienia w pojazdach – bez względu na to, czy muzyka jest faktycznie odtwarzana.
➡ Taki przepis byłby sprzeczny z dyrektywą 2001/29 i z orzecznictwem TSUE. Można byłoby go zakwestionować jako niezgodny z prawem UE.
Przykład 2: Lokalne rozporządzenie miasta wprowadza domniemanie
Gmina wprowadza lokalny przepis, według którego każdy lokal gastronomiczny z telewizorem ma obowiązek zawrzeć umowę z OZZ.
➡ Takie rozporządzenie byłoby niewiążące i mogłoby zostać unieważnione w postępowaniu sądowym, ponieważ narusza zasadę harmonizacji prawa autorskiego w UE.
🔄 Skutki rozszerzenia ochrony – chaos prawny
Rozbieżności w definicjach między krajami członkowskimi prowadzą do:
- niepewności prawnej dla przedsiębiorców działających transgranicznie (np. sieci hoteli, linie lotnicze)
- dublowania obowiązków (np. opłaty w jednym kraju za sytuacje, które nie są opodatkowane w innym)
- ryzyka naruszeń prawa unijnego i skarg do TSUE
📌 Dlatego właśnie TSUE kładzie nacisk na jednolitą wykładnię pojęcia „publicznego udostępnienia”, opartą wyłącznie na art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29.
Jakie są obowiązki przedsiębiorców wobec OZZ – komu, kiedy i ile trzeba płacić? 💰🎼
Jeśli prowadzisz firmę, która umożliwia klientom słuchanie muzyki – np. odtwarzasz utwory w restauracji, sklepie, hotelu czy autobusie – prawdopodobnie musisz uiszczać opłaty na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (OZZ). Nie są to opłaty symboliczne – zależnie od rodzaju działalności i powierzchni lokalu, mogą wynosić od kilkuset do kilku tysięcy złotych miesięcznie.
W tej części poradnika omawiam:
- kiedy pojawia się obowiązek opłaty,
- jak wygląda procedura zawierania umowy z OZZ,
- w jaki sposób ustala się wysokość należności,
- oraz jakie są konsekwencje niepłacenia.
📌 Czym są organizacje zbiorowego zarządzania?
Organizacje zbiorowego zarządzania to instytucje, które reprezentują twórców i pobierają w ich imieniu wynagrodzenia za korzystanie z utworów. W Polsce działają m.in. takie OZZ jak:
- ZAIKS – reprezentuje autorów muzyki i tekstów,
- STOART – reprezentuje wykonawców,
- ZPAV – reprezentuje producentów fonogramów,
- SAWP – reprezentuje artystów wykonawców.
📌 Przedsiębiorca nie musi kontaktować się z każdym twórcą osobno – wystarczy zawrzeć umowę licencyjną z odpowiednim OZZ.
🗓 Kiedy powstaje obowiązek zawarcia umowy z OZZ?
Obowiązek zawarcia umowy z OZZ powstaje w momencie, gdy zaczynasz faktycznie udostępniać utwory muzyczne publicznie – np. włączasz muzykę w lokalu, udostępniasz klientom playlistę, prowadzisz streaming z radia lub telewizji.
Nie ma znaczenia:
- czy muzyka leci z radia, płyty CD, USB, Spotify czy YouTube,
- czy płacisz abonament RTV lub za licencję Spotify Business,
- czy utwory są popularne, czy nieznane.
📌 Nawet muzyka tła jest chroniona i wymaga licencji, jeśli zwiększa atrakcyjność miejsca.
💸 Ile trzeba zapłacić?
Wysokość opłat zależy od:
- rodzaju działalności (np. restauracja, siłownia, hotel),
- powierzchni lokalu,
- liczby stanowisk odtwarzania,
- sposobu odtwarzania muzyki (radio, TV, streaming, koncert na żywo).
Przykładowe stawki ZAIKS (2024):
| Rodzaj lokalu | Powierzchnia | Stawka miesięczna |
|---|---|---|
| Sklep do 50 m² | 49 zł | (radio) |
| Restauracja 100 m² | 125–200 zł | (muzyka tła) |
| Siłownia 300 m² | 300–500 zł | (muzyka + TV) |
📌 Można negocjować stawki, zwłaszcza przy kilku lokalach lub działalności sezonowej.
🧾 Jak zawrzeć umowę z OZZ?
- Zgłoś działalność – skontaktuj się z OZZ (np. ZAIKS) i złóż formularz zgłoszeniowy.
- Podaj szczegóły – wskaż metraż, sposób odtwarzania muzyki, liczbę urządzeń, rodzaj działalności.
- Otrzymasz projekt umowy licencyjnej – podpisujesz i od tego momentu możesz legalnie odtwarzać muzykę.
- OZZ wystawia comiesięczne faktury – zwykle z 14-dniowym terminem płatności.
⚖️ Co grozi za brak umowy i opłat?
Jeśli odtwarzasz muzykę publicznie bez zawarcia umowy z OZZ, grożą ci:
- Wezwania do zapłaty z naliczonym odsetkami i opłatami karnymi,
- Pozew cywilny o naruszenie praw autorskich,
- Wniosek o zabezpieczenie roszczeń (np. zakaz odtwarzania muzyki),
- W skrajnych przypadkach – postępowanie karne (gdy naruszenie jest umyślne i na dużą skalę).
🧩 Przykład: Właściciel baru w Lublinie został pozwany przez ZAIKS za odtwarzanie muzyki z YouTube’a bez umowy licencyjnej. Sąd nakazał zapłatę 12 000 zł tytułem odszkodowania oraz pokrycie kosztów procesu.
📑 Czy można podpisać jedną umowę z kilkoma OZZ?
Tak – większość OZZ zawiera między sobą porozumienia reprezentacyjne, dzięki czemu jedna umowa (np. z ZAIKS-em) może obejmować również prawa reprezentowane przez inne OZZ (STOART, ZPAV).
Warto jednak to sprawdzić przed podpisaniem – w przypadku niektórych form działalności (np. kluby fitness, transport) konieczne może być osobne rozliczanie się z kilku organizacji.
Podsumowanie
Publiczne odtwarzanie muzyki przez przedsiębiorców to temat, który z pozoru wydaje się błahy, ale ma poważne konsekwencje prawne i finansowe. Jeśli prowadzisz działalność, w której klienci mają kontakt z utworami muzycznymi – niezależnie od formy (radio, TV, YouTube, Spotify) – musisz wiedzieć, czy masz obowiązek zapłaty tantiem.
✅ Pamiętaj o kluczowych zasadach:
- Odtwarzanie muzyki w obecności klientów zazwyczaj jest uznawane za publiczne udostępnienie.
- Nie wystarczy, że masz sprzęt – liczy się, czy rzeczywiście umożliwiasz odbiór muzyki.
- „Nowa publiczność”, wpływ na atrakcyjność usługi oraz intencjonalne działanie – to trzy filary analizy prawnej.
- Opłaty są obowiązkowe, chyba że zachodzi wyraźny wyjątek (np. brak realnego kontaktu z utworem).
- TSUE podkreśla, że nie wolno rozszerzać definicji „publicznego udostępnienia” poza to, co przewiduje prawo UE.
- Nie zawarcie umowy z OZZ może skutkować wysokimi roszczeniami i kosztownym procesem sądowym.
📚 Podstawa prawna
📜 art. 3 ust. 1 – Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r.
📜 art. 6 ust. 1 – ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
📜 Wyroki TSUE:
- C-306/05 – SGAE
- C-403/08 i C-429/08 – Football Association Premier League
- C-117/15 – Reha Training
- C-160/15 – GS Media
- C-466/12 – Svensson
- C-775/21 i C-826/21 – Blue Air Aviation
- C-682/18 i C-683/18 – YouTube i Cyando
- C-527/15 – Stichting Brein
- C-135/10 – SCF
🔖 Tematy porad zawartych w poradniku
- opłaty za publiczne odtwarzanie muzyki
- tantiemy ZAIKS STOART ZPAV
- kiedy trzeba zapłacić za muzykę w firmie
- publiczne udostępnienie utworu prawo
- wyroki TSUE prawa autorskie
🌐 Przydatne źródła urzędowe
- https://www.zaiks.org.pl – ZAIKS
- https://www.stoart.org.pl – STOART
- https://zpav.pl – ZPAV
- https://eur-lex.europa.eu – tekst dyrektywy 2001/29/WE