Postępowanie karne skarbowe toczy się często w cieniu klasycznego procesu karnego, jednak jego specyfika – zarówno pod względem stron postępowania, jak i procedury – czyni je wyjątkowym. Jednym z kluczowych momentów w toku takiego postępowania jest przesłuchanie – zarówno świadków, jak i oskarżonych, biegłych czy innych uczestników. Znajomość reguł i etapów tej czynności może przesądzić o powodzeniu strategii procesowej.
Poniżej przedstawiamy praktyczny przewodnik, który krok po kroku omawia, jak wygląda przesłuchanie w postępowaniu karnym skarbowym – kto zadaje pytania, w jakiej kolejności, jakie obowiązki ciążą na świadku i jakie prawa mu przysługują.
📌 Rola art. 160 k.k.s. – przepis szczególny wobec procedury karnej
Zasady przesłuchania w postępowaniu karnym skarbowym określa art. 160 Kodeksu karnego skarbowego. Jest to przepis szczególny (lex specialis) wobec ogólnej regulacji przesłuchania zawartej w art. 370 § 1 k.p.k., który obowiązuje w klasycznym postępowaniu karnym.
To, co wyróżnia przesłuchanie w sprawach karnoskarbowych, to obecność stron szczególnych – takich jak interwenient oraz podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej – które nie występują w zwykłym postępowaniu karnym.
W przepisie posłużono się pojęciem „osoba przesłuchiwana” – co oznacza, że regulacje te dotyczą nie tylko świadka, ale także oskarżonego, biegłego i każdego innego uczestnika, który składa zeznania.
📌 Kolejność zadawania pytań – kto pierwszy, kto ostatni?
Kolejność zadawania pytań przez uczestników procesu została precyzyjnie określona i bazuje na rozwiązaniach przyjętych w procedurze karnej. Najpierw pytania mogą zadawać strony czynne – oskarżyciel publiczny oraz interwenient. Potem głos mają ich przedstawiciele, a następnie strony bierne, ich obrońcy i pełnomocnicy.
Ostatecznie pytania może zadawać skład orzekający – z zastrzeżeniem, że sędziowie mają prawo wtrącić się z pytaniami na każdym etapie przesłuchania, nie tylko na końcu.
Szczegółowa kolejność wygląda następująco:
- Oskarżyciel publiczny
- Interwenient
- Pełnomocnik interwenienta
- Biegły
- Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej
- Pełnomocnik podmiotu pociągniętego do odp. posiłkowej
- Obrońca
- Oskarżony
- Członkowie składu orzekającego (na końcu i w każdym momencie)
⚠️ Ważne: Przewodniczący może uchylać pytania, jeśli są sugestywne, nieistotne lub niestosowne – a na jego decyzję przysługuje odwołanie do całego składu orzekającego, chyba że sąd orzeka jednoosobowo.
🧩 Przykład praktyczny
Pan Marek, właściciel firmy zajmującej się importem elektroniki, został wezwany jako świadek w sprawie dotyczącej nieprawidłowości celnych po stronie jego kontrahenta. Na rozprawie stawił się także oskarżyciel publiczny, interwenient reprezentujący Skarb Państwa oraz pełnomocnik podmiotu, któremu grozi odpowiedzialność posiłkowa. Po odebraniu danych osobowych oraz złożeniu przyrzeczenia, Marek wygłosił swobodną wypowiedź. Dopiero potem przeszedł do odpowiadania na pytania – w pierwszej kolejności odpowiadał na pytania prokuratora, następnie interwenienta, a dopiero potem strony przeciwnej i jej pełnomocników.
🎬 Krok 1: Dopuszczenie dowodu z przesłuchania
Każde przesłuchanie w postępowaniu karnym skarbowym musi być poprzedzone formalnym dopuszczeniem dowodu przez sąd. Najczęściej chodzi o przesłuchanie świadka, ale może to być również oskarżony, biegły czy inny uczestnik.
W tym momencie sąd podejmuje decyzję, czy dany dowód – np. zeznania konkretnej osoby – może zostać przeprowadzony w toku rozprawy. To nie jest etap przesłuchania sensu stricto, ale warunek konieczny, aby do niego w ogóle mogło dojść.
🧩 Przykład praktyczny
W sprawie prowadzonej przeciwko spółce OmegaTech, oskarżonej o zatajenie dochodów z eksportu części maszyn, sąd dopuścił dowód z przesłuchania księgowej firmy – pani Ilony. Decyzja zapadła na wniosek oskarżyciela publicznego, który wykazał, że świadek może posiadać istotne informacje związane z dokumentacją finansową.
📜 Krok 2: Uprzedzenie o odpowiedzialności karnej i odebranie przyrzeczenia
Zanim świadek zacznie zeznawać, sąd musi go poinformować o przysługujących mu prawach i obowiązkach – w tym o:
- prawie do odmowy zeznań (np. wobec bliskich),
- zakazie składania fałszywych zeznań,
- odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.
Następnie świadek składa przyrzeczenie, że będzie mówił prawdę i nie zataja niczego. Można jednak od tej czynności odstąpić – zgodnie z art. 187 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s.
Podobna procedura dotyczy biegłego.
🧩 Przykład praktyczny
Pan Robert, ekspert ds. międzynarodowej rachunkowości, został wezwany jako biegły. Po zajęciu miejsca został pouczony o obowiązku rzetelnej wypowiedzi i o odpowiedzialności karnej za fałszywe opinie. Złożył też przyrzeczenie, że wypowie się zgodnie ze swoją wiedzą specjalistyczną, a nie w interesie którejkolwiek ze stron.
🧾 Krok 3: Odebranie danych osobowych
Po formalnościach przyszedł czas na sprawdzenie tożsamości świadka. Przewodniczący sądu pyta osobę przesłuchiwaną o:
- imię i nazwisko,
- wiek,
- wykonywany zawód,
- karalność za składanie fałszywych zeznań,
- stosunek do stron postępowania.
Cel tej czynności jest oczywisty – umożliwić ocenę wiarygodności osoby przesłuchiwanej oraz zweryfikować ewentualny konflikt interesów.
💬 Krok 4: Faza swobodnej wypowiedzi
To kluczowy moment przesłuchania. Osoba przesłuchiwana – najczęściej świadek – ma prawo wypowiedzieć się bez przerywania, przedstawiając swoją wersję wydarzeń związaną z przedmiotem postępowania.
Jednak uwaga! To nie oznacza, że może mówić wszystko – swobodna wypowiedź nie jest „dowolną” wypowiedzią.
Co to oznacza w praktyce?
- Swobodna wypowiedź ma dotyczyć wiadomości posiadanych przez świadka w sprawie, a nie jego ocen, domysłów czy komentarzy nieistotnych z punktu widzenia tezy dowodowej.
- Jeśli świadek zacznie odbiegać od tematu, przewodniczący może interweniować – zgodnie z art. 171 § 1 k.p.k.
⚠️ Ograniczenie swobodnej wypowiedzi jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy świadek nie jest w stanie wypowiedzieć się zgodnie ze swoją wolą – np. z powodu presji, stresu, stanu zdrowia.
🧩 Przykład praktyczny
Pani Beata, była pracownica firmy logistycznej, została wezwana na świadka w sprawie przemytu paliwa. W trakcie swobodnej wypowiedzi zaczęła opowiadać o polityce kadrowej firmy i relacjach z przełożonymi, co nie miało żadnego związku z tematem postępowania. Przewodniczący składu orzekającego przerwał jej wypowiedź i zwrócił uwagę, że należy skupić się wyłącznie na zdarzeniach mających znaczenie dla sprawy.
🧭 Krok 5: Faza zadawania pytań przez strony
Po zakończeniu swobodnej wypowiedzi osoby przesłuchiwanej, przechodzi się do fazy pytań. Tutaj najważniejsze znaczenie ma kolejność, która wynika wprost z art. 160 k.k.s. oraz art. 370 k.p.k.
Członkowie składu orzekającego mogą zadawać pytania na końcu, ale również na każdym etapie – jeśli uznają to za konieczne dla wyjaśnienia sprawy.
📋 Kolejność zadawania pytań:
- Strona, która zgłosiła świadka (zazwyczaj oskarżyciel publiczny)
- Interwenient
- Pełnomocnik interwenienta
- Biegły
- Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej
- Pełnomocnik tego podmiotu
- Obrońca
- Oskarżony
- Członkowie składu orzekającego (na końcu i/lub w trakcie)
📌 Uwaga: Przewodniczący może uchylać pytania, które:
- sugerują odpowiedź,
- są nieistotne,
- są niestosowne.
⚖️ Krok 6: Pytania oskarżyciela publicznego
To on z reguły inicjuje postępowanie i jako pierwszy zadaje pytania. Może to być prokurator lub przedstawiciel organu skarbowego (np. urzędu celno-skarbowego).
Oskarżyciel pyta głównie o okoliczności obciążające oskarżonego, zgodne z jego tezą dowodową. Ma przy tym obowiązek unikać nacisku na świadka lub sugerowania odpowiedzi.
🧩 Przykład praktyczny
W sprawie dotyczącej wyłudzenia zwrotu VAT, prokurator zapytał świadka – byłego pracownika biura rachunkowego – o to, kto faktycznie wystawiał dokumenty i jakie były ich źródła. Unikał form sugerujących odpowiedź, jak „czy nie uważa pan, że…”.
🏢 Krok 7: Czy w postępowaniu bierze udział interwenient?
Jeśli w sprawie występuje interwenient (np. organ podatkowy działający jako strona wspierająca oskarżenie), kolejny w kolejce do zadawania pytań jest właśnie on.
🧾 Krok 8: Pytania interwenienta
Interwenient zadaje pytania, które mają wesprzeć oskarżyciela, ale nie jest zobowiązany powielać jego argumentacji. Może mieć własną strategię procesową, np. zmierzającą do wykazania interesu fiskalnego Skarbu Państwa.
🎓 Krok 9: Pytania pełnomocnika interwenienta
Jeśli interwenient działa przez pełnomocnika (np. radcę prawnego reprezentującego KAS), ten zadaje pytania dopiero po stronie, którą reprezentuje. Czyli po pytaniach samego interwenienta.
🔬 Krok 10: Pytania biegłego
Choć biegły zazwyczaj nie jest stroną, może zadawać pytania dotyczące treści zeznań mających wpływ na opinię, którą sporządza lub już przedstawił. Pytania te mają charakter uzupełniający i techniczny.
🧍♂️ Krok 11: Pytania podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej
W postępowaniach karnoskarbowych nierzadko bierze udział podmiot, który nie jest oskarżonym, ale może ponieść odpowiedzialność finansową (np. spółka za czyn osoby fizycznej). On także ma prawo do zadawania pytań świadkom.
👨⚖️ Krok 12: Pytania pełnomocnika podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo
Tak jak u interwenienta – pełnomocnik tej strony zadaje pytania po stronie, którą reprezentuje.
🛡️ Krok 13: Pytania obrońcy
Obrońca działa na rzecz oskarżonego i zadaje pytania dopiero po stronie przeciwnej (czyli po oskarżycielu, interweniencie i ich przedstawicielach). Celem jest wykazanie sprzeczności lub podważenie wiarygodności zeznań.
👤 Krok 14: Pytania oskarżonego
Oskarżony może zadawać pytania osobiście, nawet jeśli ma obrońcę. Może dopytać świadka o szczegóły, których nie poruszył adwokat lub które uzna za kluczowe dla swojej obrony.
⚖️ Krok 15: Pytania członków składu orzekającego
Sędziowie mają szczególną rolę – mogą zadawać pytania na końcu, ale również w dowolnym momencie przesłuchania, jeśli uznają, że pojawiły się niejasności lub wymagające wyjaśnienia okoliczności.
🧩 Przykład praktyczny
W sprawie przeciwko zarządowi spółki transportowej oskarżonej o fałszowanie dokumentacji celnej, po pytaniach oskarżyciela, interwenienta i obrońcy, sąd zadał pytania dotyczące terminów przesyłek i ich zgodności z fakturami, ponieważ uznał, że dotychczasowe pytania nie wyjaśniły tej kwestii wystarczająco jasno.
🔚 Krok 16: Zakończenie przesłuchania
Przesłuchanie kończy się w momencie, gdy żadna ze stron ani skład orzekający nie mają więcej pytań do osoby przesłuchiwanej.
Wówczas:
- przewodniczący ogłasza zakończenie czynności,
- sporządzany jest protokół przesłuchania (jeśli czynność odbywała się poza rozprawą – np. w fazie przygotowawczej – lub jeśli wymaga tego procedura),
- osoba przesłuchiwana może zostać zwolniona z obecności w dalszej części rozprawy – zależnie od decyzji sądu.
📌 Podsumowanie
Przesłuchanie w postępowaniu karnym skarbowym różni się od klasycznego procesu karnego strukturą stron, kolejnością pytań oraz specyfiką uczestników (interwenient, podmiot odpowiedzialny posiłkowo). Aby wziąć w nim skutecznie udział – jako strona, świadek czy pełnomocnik – trzeba znać 16 kluczowych etapów:
- Dopuszczenie dowodu z przesłuchania
- Uprzedzenie o odpowiedzialności karnej i odebranie przyrzeczenia
- Ustalenie danych osobowych
- Swobodna wypowiedź osoby przesłuchiwanej
- Zadawanie pytań – w określonej kolejności:
- oskarżyciel publiczny
- interwenient
- pełnomocnik interwenienta
- biegły
- podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej
- pełnomocnik tego podmiotu
- obrońca
- oskarżony
- sąd (na końcu lub w każdej chwili)
- Zakończenie przesłuchania
🔍 Znajomość tych zasad pozwala nie tylko skutecznie działać w obronie swoich interesów, ale również unikać proceduralnych pułapek, które mogą zaszkodzić stronie lub świadkowi.
📚 Podstawa prawna
- art. 160 § 1–2 – Kodeks karny skarbowy
- art. 113 § 1 – Kodeks karny skarbowy
- art. 370 § 1–4 – Kodeks postępowania karnego
- art. 171 § 1 – Kodeks postępowania karnego
- art. 187 § 1 – Kodeks postępowania karnego
- art. 373 – Kodeks postępowania karnego
🔖 Tematy porad zawartych w poradniku
- przesłuchanie w postępowaniu karnym skarbowym
- kolejność zadawania pytań w procesie
- prawa i obowiązki świadka w sprawie skarbowej
- udział interwenienta w przesłuchaniu
- odpowiedzialność posiłkowa a proces karny skarbowy