Wprowadzenie nowych regulacji w polskim postępowaniu cywilnym dotyczących przesłuchiwania świadków na piśmie znacząco zmieniło zasady gry w sądzie. Coraz częściej sądy decydują się na taką formę przeprowadzania dowodu, co ma istotne konsekwencje dla wszystkich stron procesu – zwłaszcza przedsiębiorców, którzy często są uczestnikami sporów cywilnych. Dowiedz się, jakie zagrożenia i ryzyka wiążą się z pisemnymi zeznaniami świadków, w jaki sposób skutecznie sprzeciwić się tej formie dowodu i na co możesz się powołać, aby zwiększyć swoje szanse na tradycyjne przesłuchanie ustne.
Dlaczego temat jest ważny dla przedsiębiorców?
Decyzja sądu o przesłuchaniu świadka na piśmie może znacząco wpłynąć na wynik sprawy – zarówno w kwestii możliwości wykazania swoich racji, jak i skutecznej obrony przed nieprawdziwymi twierdzeniami drugiej strony. Przesłuchanie na piśmie nie daje tych samych narzędzi do weryfikacji wiarygodności świadka, co przesłuchanie ustne. Brak możliwości natychmiastowego dopytania świadka, ograniczona kontrola nad przebiegiem dowodu, a także ryzyko wpływania przez stronę przeciwną na treść zeznań – to tylko niektóre z potencjalnych zagrożeń. Znając mechanizmy prawne, możesz skutecznie domagać się przesłuchania w tradycyjnej formie, chroniąc w ten sposób swoje interesy w sądzie.
Przesłuchanie świadka na piśmie – co mówi prawo?
Podstawy prawne
Zgodnie z art. 271¹ Kodeksu postępowania cywilnego:
„Świadek składa zeznanie na piśmie, jeżeli sąd tak postanowi. W takim przypadku świadek składa przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia. Świadek jest obowiązany złożyć tekst zeznania w sądzie w terminie wyznaczonym przez sąd.”
[art. 271¹ Kodeks postępowania cywilnego]
Sąd nie ma obowiązku uzasadniać swojej decyzji o wyborze tej formy dowodu. Uregulowanie to obowiązuje we wszystkich sprawach rozpoznawanych według przepisów o procesie, a także – na mocy art. 13 § 2 k.p.c. – w innych rodzajach postępowań cywilnych.
Wady dowodu z pisemnych zeznań
Najważniejsze problemy praktyczne:
- Brak weryfikacji wiarygodności świadka: Sędzia nie ma możliwości obserwacji zachowania świadka podczas składania zeznań, co utrudnia ocenę jego prawdomówności.
- Brak możliwości zadawania pytań uzupełniających: W przypadku nowych okoliczności, które pojawiają się w treści zeznań, nie można natychmiast dopytać świadka.
- Ryzyko wpływania na treść zeznań: Świadek może otrzymać gotowy tekst od strony, z którą jest powiązany, lub od jej pełnomocnika.
- Ograniczone prawo do konfrontacji świadków: Zeznania składane na piśmie mogą być przygotowywane przez kilku świadków wspólnie, co zaburza zasadę indywidualności dowodów.
Kiedy i jak można sprzeciwić się przesłuchaniu świadka na piśmie?
Najważniejsze argumenty na rzecz przesłuchania ustnego:
- Obawa o wpływ strony na świadka: Jeśli świadek jest pracownikiem, członkiem rodziny lub w inny sposób powiązany z drugą stroną sporu, istnieje realne ryzyko, że jego zeznania nie będą obiektywne.
- Zakres sprawy wymaga dopytania świadka: Jeśli zeznania mają dotyczyć szerokiego i złożonego zakresu faktów, które mogą wymagać doprecyzowania, tradycyjne przesłuchanie jest konieczne.
- Potrzeba szybkiego reagowania na niejasności: Przesłuchanie ustne pozwala na natychmiastowe zadanie pytań uzupełniających, co może być kluczowe przy skomplikowanych stanach faktycznych.
Jak zgłosić sprzeciw?
- Na etapie wniosku dowodowego: Już w swoim pierwszym piśmie procesowym możesz wskazać, że przesłuchanie świadków powinno odbyć się w formie ustnej z powodu wskazanych wyżej okoliczności.
- Po wydaniu postanowienia przez sąd: Jeśli sąd postanowił już o przesłuchaniu na piśmie, możesz – powołując się na art. 240 § 1 k.p.c. – wnieść o zmianę tej decyzji i przeprowadzenie dowodu w formie ustnej.
Przykład 1 – sprzeciw skuteczny
Pani Anna, prowadząca firmę budowlaną w Toruniu, została pozwana przez inwestora o nienależyte wykonanie umowy. Sąd postanowił, że świadkowie z ramienia firmy mają złożyć zeznania na piśmie. Pani Anna wskazała jednak, że świadek – główny inżynier – jest pracownikiem spółki i może znajdować się pod wpływem zarządu inwestora. Wskazała też na potrzebę zadania szeregu pytań dotyczących szczegółów technicznych prac budowlanych. Sąd przychylił się do wniosku i nakazał przesłuchanie świadka w tradycyjnej formie.
Przykład 2 – sprzeciw nieskuteczny
Pan Krzysztof, właściciel hurtowni w Szczecinie, sprzeciwił się przesłuchaniu na piśmie, argumentując jedynie ogólną nieufność wobec tej formy dowodu. Sąd uznał, że świadek – niezależny przewoźnik – nie jest powiązany z żadną ze stron, a zakres jego zeznań dotyczy wyłącznie jednego, prostego faktu (terminu dostawy). W tym przypadku sąd nie uwzględnił sprzeciwu i przeprowadził dowód na piśmie.
Skuteczne działania po wydaniu postanowienia o przesłuchaniu na piśmie
Jeżeli sąd nie uwzględni Twojego sprzeciwu, masz jeszcze kilka możliwości:
- Wniosek o dodatkowe przesłuchanie świadka: Na podstawie art. 241 k.p.c. możesz żądać powtórzenia lub uzupełnienia postępowania dowodowego, jeśli zeznania na piśmie okażą się niejasne, sprzeczne lub niewystarczające do wyjaśnienia sprawy.
- Wniosek o konfrontację świadków: Gdy kilku świadków złoży sprzeczne zeznania, na podstawie art. 272 k.p.c. możesz żądać ich konfrontacji na rozprawie ustnej.
- Powołanie się na naruszenie prawa do obrony: W skrajnych przypadkach możesz argumentować, że ograniczenie możliwości zadawania pytań narusza Twoje prawo do obrony.
Wzory pism procesowych – jak skutecznie sformułować sprzeciw i wniosek o zmianę postanowienia
1. Wzór sprzeciwu wobec przesłuchania świadka na piśmie
Sąd Rejonowy w …
Wydział Cywilny
sygn. akt: [nr sprawy]
Powód: [imię i nazwisko / nazwa firmy]
Pozwany: [imię i nazwisko / nazwa firmy]
Sprzeciw wobec przesłuchania świadka w formie pisemnej
Działając w imieniu własnym / jako pełnomocnik strony, wnoszę sprzeciw wobec przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka [imię, nazwisko, adres] w formie pisemnej na podstawie art. 271¹ k.p.c.
Uzasadnienie:
- Świadek [imię, nazwisko] jest [np. pracownikiem, członkiem rodziny strony przeciwnej], co rodzi uzasadnioną obawę o wpływ strony na treść jego zeznań. Przesłuchanie w formie pisemnej uniemożliwia weryfikację wiarygodności świadka.
- Zakres sprawy jest szeroki, wymaga zadania pytań uzupełniających dotyczących [tu wymienić konkretne zagadnienia], czego nie da się osiągnąć w drodze pisemnej.
- Zgodnie z zasadą bezpośredniości dowodu i prawem do rzetelnego procesu wnoszę o przeprowadzenie przesłuchania świadka w formie ustnej na rozprawie.
Podpis
2. Wzór wniosku o zmianę postanowienia dowodowego
Sąd Rejonowy w …
Wydział Cywilny
sygn. akt: [nr sprawy]
Powód: [imię i nazwisko / nazwa firmy]
Pozwany: [imię i nazwisko / nazwa firmy]
Wniosek o zmianę postanowienia dowodowego
Na podstawie art. 240 § 1 k.p.c. wnoszę o zmianę postanowienia z dnia [data postanowienia] w zakresie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka [imię, nazwisko] w formie pisemnej poprzez dopuszczenie przesłuchania świadka w formie ustnej na rozprawie.
Uzasadnienie:
W świetle okoliczności sprawy istnieje konieczność dopytania świadka oraz weryfikacji jego wiarygodności. Pisemna forma zeznań nie gwarantuje realizacji prawa do obrony oraz bezpośredniego kontaktu z sądem.
Podpis
Praktyczne wskazówki dla przedsiębiorcy – jak zwiększyć skuteczność sprzeciwu?
- Zbieraj informacje o świadkach – już na etapie wyboru świadków ustal, czy istnieją powiązania z przeciwnikiem procesowym, które mogą być argumentem za przesłuchaniem ustnym.
- Dokładnie opisuj, jakie kwestie wymagają dopytania – w uzasadnieniu sprzeciwu czy wniosku o zmianę postanowienia, wskazuj konkretne zagadnienia, które nie mogą być wyjaśnione na piśmie (np. ocena techniczna, niuanse relacji biznesowych, szczegóły przebiegu zdarzenia).
- Odwołuj się do zasady bezpośredniości i prawa do obrony – argumentując, że pisemna forma uniemożliwia właściwą ocenę świadka i ogranicza prawo do zadawania pytań.
- Monitoruj postanowienia sądu i reaguj na nie – niezwłocznie po otrzymaniu informacji o decyzji sądu zgłaszaj sprzeciw lub wniosek o zmianę postanowienia, najlepiej w terminie 7 dni od doręczenia decyzji.
- Powołuj się na przykłady orzecznictwa i argumentację prawną – cytuj fragmenty orzeczeń, komentarzy i ustaw, które podkreślają znaczenie bezpośredniego przesłuchania świadków.
Przykład 3 – sprzeciw z sukcesem dzięki odpowiedniej argumentacji
Firma transportowa z Łodzi została pozwana przez kontrahenta. Sąd zdecydował o przesłuchaniu kluczowego świadka – kierownika logistyki – na piśmie. Pełnomocnik firmy przedstawił dowody na powiązania osobiste świadka z drugą stroną i szczegółowo opisał kwestie wymagające dopytania (np. szczegóły dotyczące miejsca i czasu załadunku oraz rozbieżności w dokumentacji). Dzięki temu sąd zgodził się na przesłuchanie ustne na rozprawie.
Szczegółowa analiza podstaw prawnych
Poniżej przytaczam kluczowe przepisy, które musisz znać, walcząc o tradycyjne przesłuchanie świadka:
- Art. 271¹ Kodeks postępowania cywilnego: świadek składa zeznanie na piśmie, jeżeli sąd tak postanowi.
- Art. 240 § 1 Kodeks postępowania cywilnego: sąd nie jest związany swoim postanowieniem dowodowym i może je uchylić lub zmienić.
- Art. 241 Kodeks postępowania cywilnego: sąd orzekający może zarządzić powtórzenie lub uzupełnienie postępowania dowodowego.
- Art. 272 Kodeks postępowania cywilnego: świadkowie, których zeznania są ze sobą sprzeczne, mogą być konfrontowani.
- Art. 233 § 1 i 2 Kodeksu karnego: odpowiedzialność karna za fałszywe zeznania – obejmuje także zeznania składane na piśmie.
Podsumowanie – kluczowe wnioski
- Masz prawo sprzeciwić się przesłuchaniu świadka na piśmie – zarówno na etapie zgłaszania dowodu, jak i po wydaniu postanowienia przez sąd.
- Argumentuj sprzeciw w sposób konkretny – powołuj się na powiązania świadka, zakres sprawy i potrzebę zadawania pytań.
- Składaj odpowiednie wnioski procesowe i monitoruj przebieg sprawy – nie czekaj, aż dowód zostanie przeprowadzony!
- Znajomość przepisów to podstawa – powołuj się na konkretne artykuły kodeksu i orzecznictwo.
Podstawa prawna
- art. 271¹, art. 240 § 1, art. 241, art. 272, art. 267, art. 266 § 2 – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 233 § 1 i 2 – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
- § 113a rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych
Tematy porad zawartych w poradniku
- sprzeciw wobec przesłuchania świadka na piśmie
- przesłuchanie świadka w sądzie 2025
- dowód z zeznań świadka postępowanie cywilne
- skuteczny sprzeciw dowodowy