Zajęcie majątku przez komornika w toku egzekucji wobec jednego z małżonków może być dramatycznym zaskoczeniem dla drugiego, który niekoniecznie odpowiada za ten dług. W praktyce często dochodzi do zajęcia składników majątkowych, które w rzeczywistości należą do majątku osobistego małżonka dłużnika – a nie do wspólnego lub osobistego majątku samego dłużnika. W takich sytuacjach z pomocą przychodzi powództwo o zwolnienie od egzekucji, uregulowane w art. 841 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego.
Dzięki temu poradnikowi dowiesz się:
- kiedy małżonek dłużnika może wytoczyć powództwo ekscydencyjne,
- jakie są różnice w sytuacji prawnej, gdy został wobec niego nadany tytuł wykonawczy i gdy nie,
- oraz jak bronić swoich praw przed komornikiem i sądem.
🧾 Kiedy można skorzystać z powództwa o zwolnienie od egzekucji?
Zgodnie z art. 841 § 1 k.p.c.:
„Osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa.”
W praktyce takim „osobą trzecią” może być właśnie małżonek dłużnika – ale tylko wtedy, gdy nie jest stroną postępowania egzekucyjnego, czyli nie został wobec niego wystawiony tytuł wykonawczy.
🧩 Dwa scenariusze sytuacji prawnej małżonka dłużnika
🟢 Sytuacja 1: Brak klauzuli wykonalności wobec małżonka dłużnika
To sytuacja najprostsza – komornik prowadzi egzekucję przeciwko jednemu z małżonków, ale zajmuje również majątek, który należy do majątku wspólnego lub osobistego drugiego małżonka, bez wydania przeciwko niemu tytułu wykonawczego.
Wówczas ten drugi małżonek ma jasne podstawy, aby złożyć powództwo ekscydencyjne (czyli o zwolnienie od egzekucji) – powołując się na swoje prawo własności.
🔧 Przykład praktyczny:
Pani Marta i pan Daniel są małżeństwem. Daniel zaciągnął kredyt bez wiedzy Marty i przestał go spłacać. Komornik prowadzi egzekucję z konta bankowego, na które wpływa wynagrodzenie Marty. Nie wystawiono przeciwko niej żadnego tytułu wykonawczego. Marta może więc wytoczyć powództwo na podstawie art. 841 § 1 k.p.c., wskazując, że środki na zajętym koncie to składnik jej majątku osobistego.
🟠 Sytuacja 2: Nadanie klauzuli wykonalności wobec małżonka dłużnika (art. 787 lub 787¹ k.p.c.)
W tej sytuacji małżonek dłużnika formalnie staje się stroną postępowania egzekucyjnego. Czy może wciąż wystąpić z powództwem o zwolnienie od egzekucji? Tu zdania są podzielone.
Dwa podejścia:
- Podejście formalistyczne – uznaje, że małżonek z tytułem wykonawczym nie jest osobą trzecią i nie może korzystać z art. 841 § 1 k.p.c., nawet jeśli egzekucja dotyczy jego majątku osobistego.
- Podejście funkcjonalne (bardziej korzystne) – dopuszcza stosowanie art. 841 § 1 k.p.c., jeśli egzekucja dotyczy składników majątkowych, za które małżonek dłużnika nie odpowiada (np. jego majątek osobisty).
💡 Ważne rozróżnienie: Nawet jeśli małżonek dłużnika ma status dłużnika egzekwowanego, to tylko w zakresie majątku, za który odpowiada. W pozostałym zakresie może być traktowany jako osoba trzecia.
🔧 Przykład praktyczny:
Pan Michał prowadzi działalność gospodarczą i zaciąga dług, za który zgodnie z przepisami odpowiada również jego żona Joanna, ale tylko w zakresie majątku wspólnego. Komornik zajmuje jednak również nieruchomość, którą Joanna nabyła przed ślubem – stanowiącą jej majątek osobisty. Mimo że wobec niej wydano klauzulę wykonalności z art. 787¹ k.p.c., może domagać się ochrony na podstawie art. 841 § 1 k.p.c., jako osoba trzecia wobec tej części majątku.
⚖️ A co, jeśli komornik działa niezgodnie z prawem?
W sytuacjach, gdy zajęcie zostało dokonane niezgodnie z przepisami egzekucyjnymi, zamiast powództwa o zwolnienie od egzekucji, należy złożyć:
- wniosek o umorzenie egzekucji (art. 824 § 1 pkt 6 k.p.c.),
- a w razie odmowy – skargę na czynność komornika (art. 767 k.p.c.).
🔧 Przykład praktyczny:
Komornik zajmuje samochód, który został podarowany żonie dłużnika przez jej rodziców i jest zarejestrowany wyłącznie na nią. Małżonka dłużnika składa wniosek o umorzenie egzekucji. Komornik odmawia, twierdząc, że małżonka odpowiada za dług. Kobieta wnosi skargę do sądu – może jednak okazać się, że bez przeprowadzenia pełnego postępowania dowodowego sąd nie rozstrzygnie jednoznacznie sprawy. Wówczas skuteczniejsze będzie powództwo z art. 841 k.p.c.
📌 Podsumowanie
✔ Małżonek dłużnika może bronić swojego majątku poprzez powództwo ekscydencyjne, jeżeli egzekucja narusza jego prawa.
✔ Kluczowe znaczenie ma to, czy wobec tego małżonka wydano tytuł wykonawczy oraz czy egzekucja dotyczy majątku wspólnego, czy osobistego.
✔ Stosowanie art. 841 k.p.c. bywa kontrowersyjne w przypadku nadania klauzuli wykonalności – ale wykładnia funkcjonalna dopuszcza jego stosowanie w pewnym zakresie.
✔ W sytuacjach naruszeń proceduralnych należy działać przez wniosek o umorzenie egzekucji i skargę na komornika.
✔ Gdy okoliczności faktyczne są nieoczywiste, warto wytoczyć powództwo, które pozwoli sądowi szczegółowo zbadać sprawę.
Spór doktrynalny: dłużnik czy osoba trzecia?
Sytuacja problemowa dotyczy tego, czy małżonek dłużnika, przeciwko któremu nadano klauzulę wykonalności (na podstawie art. 787 lub 787¹ k.p.c.), może korzystać z ochrony przewidzianej w art. 841 k.p.c.
🔹 Pogląd formalistyczny – brak ochrony z art. 841 k.p.c.
Zgodnie z tym podejściem:
- jeśli przeciwko małżonkowi dłużnika został wystawiony tytuł wykonawczy, staje się on dłużnikiem egzekwowanym,
- a więc traci status osoby trzeciej w postępowaniu egzekucyjnym,
- niezależnie od tego, czy egzekucja dotyczy majątku wspólnego czy majątku osobistego.
W rezultacie małżonek taki nie może wnieść powództwa z art. 841 § 1 k.p.c., lecz jedynie:
- złożyć wniosek o umorzenie egzekucji (art. 824 § 1 pkt 6 k.p.c.),
- a następnie skargę na czynność komornika (art. 767 k.p.c.).
🔧 Skutek praktyczny: Utrudniona obrona, szczególnie gdy zajęcie dotyczy składników majątku osobistego, a ich status prawny wymaga postępowania dowodowego, którego komornik nie może przeprowadzić.
🔸 Pogląd funkcjonalny – dopuszczalne powództwo z art. 841 k.p.c.
W ramach tego, bardziej elastycznego podejścia, wskazuje się:
- że status dłużnika egzekwowanego małżonek uzyskuje tylko w zakresie majątku, z którego ponosi odpowiedzialność (np. majątek wspólny, jeżeli tytuł wykonawczy obejmuje zobowiązania wspólne),
- natomiast w pozostałym zakresie pozostaje osobą trzecią, zwłaszcza wobec majątku osobistego.
📚 W tym duchu orzecznictwo i doktryna postulują rozszerzającą wykładnię art. 841 § 1 k.p.c., umożliwiającą lepszą ochronę majątku małżonka dłużnika.
🔧 Przykład praktyczny:
Wierzyciel uzyskał tytuł wykonawczy przeciwko pani Katarzynie (art. 787¹ k.p.c.), żonie dłużnika prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą. Egzekucja objęła jednak także nieruchomość letniskową, którą Katarzyna nabyła z darowizny od matki przed zawarciem małżeństwa. Chociaż formalnie jest dłużnikiem egzekwowanym, powinna mieć możliwość żądania zwolnienia tego składnika z egzekucji, ponieważ należy on do jej majątku osobistego.
🛡 Dlaczego inne środki ochrony są niewystarczające?
⚠️ Problem z art. 824 § 1 pkt 6 k.p.c.
Zgodnie z tym przepisem:
„Postępowanie egzekucyjne umarza się z urzędu, jeżeli egzekucja prowadzona jest z powodu oczywistej sprzeczności z treścią tytułu wykonawczego.”
Ale:
- Ustalenie, czy dany składnik należy do majątku osobistego małżonka dłużnika, często wymaga postępowania dowodowego.
- Komornik nie ma uprawnień, aby przeprowadzać takie postępowanie i rozstrzygać kwestie własności.
- Tym samym brakuje „oczywistej sprzeczności”, a egzekucja nie zostanie umorzona.
W takiej sytuacji – bez dopuszczenia powództwa ekscydencyjnego – małżonek dłużnika może zostać pozbawiony skutecznej ochrony.
⚖️ Alternatywa: powództwo o ustalenie (art. 189 k.p.c.)
Jeśli sąd lub komornik odmawiają uznania powództwa ekscydencyjnego, małżonek może spróbować wytoczyć powództwo o ustalenie prawa własności, na podstawie art. 189 k.p.c.
„Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli ma w tym interes prawny.”
W praktyce może to być np. ustalenie, że dany składnik majątkowy wchodzi do majątku osobistego małżonka, a nie do wspólnego czy dłużnika.
📌 Jednak nie każdy sąd uznaje, że taki powód ma interes prawny – zwłaszcza jeśli mógłby skorzystać z art. 841 k.p.c.
🔁 Związek z odpowiedzialnością majątkową (art. 41 k.r.o.)
Zgodnie z art. 41 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:
„Za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku wspólnego, tylko gdy zobowiązanie zostało zaciągnięte za zgodą drugiego małżonka.”
W związku z tym:
- nie każda egzekucja z majątku wspólnego będzie legalna – zależy, czy zobowiązanie powstało za zgodą współmałżonka,
- małżonek, który nie wyraził zgody, powinien mieć prawo do obrony – np. przez art. 841 k.p.c.
🧾 Podsumowanie
✔ Małżonek dłużnika, wobec którego wydano tytuł wykonawczy, może być traktowany jako osoba trzecia, ale tylko w zakresie majątku, z którego nie odpowiada za długi.
✔ Ochrona z art. 841 k.p.c. jest możliwa na gruncie funkcjonalnej wykładni, mimo istnienia tytułu wykonawczego.
✔ Środki alternatywne, takie jak wniosek o umorzenie egzekucji czy skarga na czynności komornika, często są niewystarczające, gdy zajęcie dotyczy majątku osobistego.
✔ W sytuacjach trudnych dowodowo możliwe jest rozważenie powództwa ustalającego na podstawie art. 189 k.p.c.
✔ Największe szanse na skuteczną obronę mają ci małżonkowie, którzy potrafią wykazać – najlepiej dokumentami – że zajęty składnik majątku nie powinien podlegać egzekucji.
Podstawa prawna
- art. 841 § 1 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 767, art. 824 § 1 pkt 6 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 787, art. 787¹ – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 41 § 1 i § 2 – Kodeks rodzinny i opiekuńczy
- art. 189 – Kodeks postępowania cywilnego
Tematy porad zawartych w poradniku
- ochrona majątku małżonka dłużnika
- powództwo o zwolnienie od egzekucji
- egzekucja a majątek wspólny
- klauzula wykonalności przeciwko małżonkowi
- art. 841 k.p.c. w praktyce