Dochód z naruszenia praw autorskich można uzyskać nie tylko w formie ryczałtowej, ale także według ogólnych zasad odpowiedzialności cywilnej. Choć ta druga ścieżka bywa trudniejsza i wymaga większej aktywności dowodowej, w niektórych przypadkach może okazać się korzystniejsza finansowo. W tym poradniku wyjaśnię, kiedy warto rozważyć taki wariant, jakie warunki trzeba spełnić, by go skutecznie dochodzić oraz jakie orzecznictwo wspiera takie roszczenia.
Przesłanki roszczenia o odszkodowanie na zasadach ogólnych
Zgodnie z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, twórca może domagać się od osoby naruszającej jego majątkowe prawa autorskie odszkodowania na zasadach ogólnych, czyli zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego.
Aby skutecznie uzyskać takie odszkodowanie, należy wykazać cztery kluczowe przesłanki:
- Bezprawność działania pozwanego – czyli ingerencję w przysługujące twórcy prawa majątkowe bez odpowiedniego zezwolenia.
- Szkoda majątkowa – może przybrać formę:
- rzeczywistego uszczerbku majątkowego (damnum emergens),
- utraconych korzyści (lucrum cessans).
- Związek przyczynowy – pomiędzy działaniem pozwanego a zaistniałą szkodą, musi być on adekwatny (czyli typowy, przewidywalny).
- Wina pozwanego – przynajmniej w postaci niedbalstwa lub lekkomyślności, ocenianych na podstawie art. 355 k.c. (miernik należytej staranności).
📌 W praktyce to powód musi przedstawić dowody na każdą z tych przesłanek – co oznacza, że taki pozew wymaga dobrze przygotowanej dokumentacji i często wsparcia biegłych lub specjalistów rynku.
Pomocna rola art. 479<sup>93</sup> k.p.c. (dawniej art. 322 k.p.c.)
Majątkowe prawa autorskie są trudne do wyceny – np. ile warta jest scenografia teatralna, nietypowa grafika czy kompozycja muzyczna? W takich przypadkach pomocna może być instytucja art. 479<sup>93</sup> k.p.c., która umożliwia sądowi oszacowanie szkody na podstawie okoliczności sprawy, gdy ścisłe jej ustalenie nie jest możliwe.
📚 Przepis ten jest szczególnie istotny w sprawach o naruszenie praw własności intelektualnej – pozwala bowiem uniknąć oddalenia pozwu tylko z powodu braku precyzyjnego dowodu na wysokość szkody.
Przykład praktyczny: scenografia teatralna jako samodzielne dzieło
Rozważmy przykład z fikcyjnego postępowania sądowego:
🧑🎨 Pani Anna, artystka plastyczka z Krakowa, przygotowała unikalną scenografię i kostiumy do sztuki teatralnej. Po zakończeniu współpracy, jeden z teatrów z województwa kujawsko-pomorskiego wykorzystał te elementy w kolejnych przedstawieniach – bez podpisania nowej umowy ani wypłaty wynagrodzenia.
Pani Anna pozwała teatr, domagając się:
- zakazu dalszego naruszania praw,
- przeprosin,
- oraz odszkodowania na zasadach ogólnych (zamiast ryczałtowego z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b pr. aut.).
Sąd uznał, że:
- doszło do naruszenia praw autorskich,
- szkoda istnieje i polega na utraconych korzyściach (czyli braku wynagrodzenia, jakie artystka by otrzymała, gdyby zawarto stosowną umowę),
- nie było wątpliwości co do winy pozwanego (działanie umyślne),
- dokładne wyliczenie szkody nie było możliwe, ale pomocne były średnie rynkowe stawki przedstawione przez powódkę.
Na tej podstawie, sąd przyznał Pani Annie odszkodowanie w wysokości 21 000 zł (7 przypadków naruszenia × 3 000 zł), korzystając z art. 479<sup>93</sup> k.p.c.
Kiedy warto wybrać zasady ogólne, a kiedy ryczałt?
Wybór między odszkodowaniem na zasadach ogólnych a ryczałtowym powinien być świadomy i strategiczny.
✔ Wybierz zasady ogólne, gdy:
- masz dobre dowody na rzeczywistą szkodę,
- szkoda znacznie przekracza „dwukrotność stosownego wynagrodzenia”,
- chcesz dochodzić także utraconych korzyści (np. licencje, które mogłyby zostać zawarte z innymi podmiotami).
✖ Unikaj zasad ogólnych, gdy:
- nie masz precyzyjnych danych finansowych,
- trudno będzie udowodnić winę pozwanego,
- zależy Ci na szybszym i prostszym postępowaniu.
Podsumowanie
Dochód z naruszenia praw autorskich może być dochodzony nie tylko jako ryczałt, ale też w formie odszkodowania na zasadach ogólnych – choć to rozwiązanie wymaga więcej pracy, dowodów i często wsparcia prawnego. Przy odpowiednio przygotowanej sprawie, może jednak prowadzić do uzyskania wyższego odszkodowania, zwłaszcza w sytuacjach, gdy szkoda jest znaczna, a dowody ją potwierdzają.
Podstawa prawna
- art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a – ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
- art. 355, art. 415 i nast. – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny,
- art. 479<sup>93</sup> – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego.
Tematy porad zawartych w poradniku
- odszkodowanie za naruszenie praw autorskich
- zasady ogólne prawo autorskie
- jak udowodnić szkodę autorską
- art. 79 ust. 1 pkt 3a pr. aut.
- sądowe dochodzenie wynagrodzenia za utwór
Przydatne strony urzędowe
- https://uokik.gov.pl – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
- https://prawaautorskie.gov.pl – Serwis rządowy o prawach autorskich
- https://orzeczenia.ms.gov.pl – Portal orzeczeń sądów powszechnych