Kryptowaluty funkcjonują na rynku finansowym od 2009 r., kiedy to został wyemitowany pierwszy Bitcoin. Od tego czasu ich popularność stale rośnie. W 2023 r. globalna wartość rynku kryptowalut wyniosła około 1,7 biliona dolarów, co oznaczało wzrost o 109% w porównaniu do 2022 r. (raport Binance Research).
Także w Polsce waluty wirtualne stają się coraz bardziej powszechną formą inwestycji. Z badań Polskiego Instytutu Ekonomicznego wynika, że 11,7% Polaków w wieku produkcyjnym posiada kryptowaluty. Dla porównania w USA w 2023 r. odsetek ten wyniósł aż 22%. Jednocześnie świadomość społeczna w Polsce jest bardzo wysoka – 94,2% obywateli deklaruje, że wie, czym są kryptowaluty.
Mimo popularności, kryptowaluty wciąż są uznawane za ryzykowną inwestycję – ponad 82% Polaków wskazuje je jako mniej bezpieczne niż np. złoto, akcje czy nieruchomości. Odmiennie oceniają je osoby, które już posiadały kryptoaktywa – te częściej postrzegają je pozytywnie.
Rosnące zainteresowanie sprawia, że rynek kryptowalut szybko się rozwija, a wraz z nim pojawiają się nowe formy ich pozyskiwania i dystrybucji. To prowadzi do wątpliwości podatkowych – zarówno po stronie inwestorów, jak i organów podatkowych oraz sądów. Jednym z budzących kontrowersje zagadnień jest genesis allocation, czyli rozdysponowanie tokenów utworzonych w ramach pierwszego bloku (tzw. bloku zero). Kluczowe pytanie brzmi: czy otrzymanie tych tokenów wiąże się z powstaniem przychodu podatkowego?
Blockchain – podstawa funkcjonowania kryptowalut
Europejski Urząd Nadzoru Bankowego definiuje waluty wirtualne jako:
„cyfrową reprezentację wartości, nieemitowaną przez bank centralny ani organ publiczny, niekoniecznie powiązaną z walutą konkretnego kraju, lecz uznawaną przez osoby fizyczne i prawne za środek płatniczy, która może być przenoszona, przechowywana albo podlegać handlowi elektronicznemu” (Komunikat NBP i KNF z 2017 r.).
Waluty wirtualne działają dzięki technologii blockchain, czyli rozproszonego rejestru danych grupowanych w bloki. Każdy blok zawiera:
- dane o jednostkach wartości (np. tokenach),
- historię transakcji,
- skrót kryptograficzny poprzedniego bloku.
Dzięki temu blockchain jest trwały i niezmienny – każda próba manipulacji wymagałaby zmiany wszystkich kolejnych bloków, co jest praktycznie niemożliwe.
Najczęściej blockchain kojarzony jest z kryptowalutami, ale znajduje zastosowanie również w innych obszarach wymagających wysokiego poziomu bezpieczeństwa, np. w systemach autoryzacji.
Definicja Parlamentu Europejskiego wskazuje, że blockchain to system, w którym dane można jedynie dodawać, a nie usuwać. Tworzy on tzw. rozproszoną księgę rachunkową.
Każda nowa jednostka kryptowaluty (token) przypisana jest do blockchaina i ma unikalny numer. Informacje o niej są zapisywane w kolejnych blokach, wraz z adresem przypisania.
Modele konsensusu w kryptowalutach
Nowe tokeny powstają wtedy, gdy uczestnik sieci „dopasuje” kolejny blok do blockchaina. Proces ten różni się w zależności od modelu konsensusu. To zbiór reguł decydujących, kto i w jaki sposób może zatwierdzać kolejne bloki.
Najpopularniejsze modele to:
- Proof of Work (PoW) – polega na rozwiązywaniu skomplikowanych zadań matematycznych. Ten, kto pierwszy znajdzie rozwiązanie, zatwierdza blok i otrzymuje nagrodę w postaci tokenów. Popularnie proces ten nazywa się „kopaniem kryptowalut”.
- Proof of Stake (PoS) – zatwierdzanie bloków odbywa się przez walidatorów, którym prawo do walidacji przyznawane jest proporcjonalnie do posiadanych tokenów. Im większy „staw” (ilość stakowanych środków), tym większa szansa na wybranie walidatora.
Oprócz tego istnieją inne modele, m.in. Proof of Burn, Delegated Proof of Stake, Proof of Space, Proof of Activity, Proof of Luck, Proof of Learning.
Genesis allocation – czym jest i jakie ma znaczenie?
Każdy blockchain musi mieć swój początek. Tworzy go blok zero (genesis block), w którym zapisuje się zasady systemu, znacznik czasu oraz pierwsze transakcje. To swoisty fundament, od którego odwołują się wszystkie kolejne bloki – jego zmiana byłaby równoznaczna z unieważnieniem całego łańcucha.
📄 Przykład historyczny: blok zero Bitcoina powstał w styczniu 2009 r. Utworzył go Satoshi Nakamoto, umieszczając w nim komunikat: „The Times 03/Jan/2009 Chancellor on brink of second bailout for banks”. Odwoływał się on do artykułu prasowego o kryzysie finansowym i pełnił funkcję datownika. Równocześnie udostępniono pierwsze oprogramowanie do tworzenia bloków Bitcoina, na wolnej licencji, co przyczyniło się do gwałtownego rozwoju tej kryptowaluty.
Modyfikacje zasad i powstawanie altcoinów
W przypadku walut fiducjarnych (FIAT) użytkownik, który nie akceptuje systemu, może jedynie z niego zrezygnować – sprzedać walutę i ewentualnie przenieść się do innego kraju.
Natomiast przy walutach wirtualnych istnieje możliwość większej elastyczności. Jeśli społeczność nie zgadza się z dotychczasowymi zasadami, może utworzyć nowy blockchain z własnym blokiem zero. W ten sposób powstają tzw. altcoiny – alternatywne kryptowaluty.
Na czym polega genesis allocation?
Po stworzeniu bloku zero i wygenerowaniu pierwszych tokenów konieczne jest ich rozdysponowanie, aby waluta mogła funkcjonować w obrocie. Proces ten nosi nazwę genesis allocation.
Polega on na przekazaniu nowych tokenów wybranym podmiotom, najczęściej bezpłatnie. Mogą to być wspólnicy, kontrahenci, inwestorzy lub osoby zainteresowane rozwojem kryptowaluty.
Podstawowe funkcje genesis allocation:
- Inicjalizacja sieci – uruchomienie blockchaina i pierwszych transakcji.
- Zapewnienie konsensusu – wprowadzenie zasad funkcjonowania waluty.
- Bezpieczeństwo i przejrzystość – zagwarantowanie możliwości weryfikacji bloków w przyszłości.
📌 Przykład praktyczny: Spółka z Gdańska uruchamia nową kryptowalutę „BalticCoin”. Po wygenerowaniu bloku zero rozdaje część tokenów inwestorom wspierającym projekt, a część trafia do programistów rozwijających oprogramowanie. Żaden z odbiorców nie płaci za tokeny – ich wartość rynkowa na tym etapie nie istnieje, gdyż waluta dopiero powstaje.
Zasady powstawania przychodu z obrotu walutami wirtualnymi
W Polsce do końca 2018 r. brakowało szczegółowych regulacji podatkowych dotyczących kryptowalut, co rodziło liczne wątpliwości. Dopiero nowelizacja z 2018 r. (Dz.U. poz. 2193) wprowadziła od 1 stycznia 2019 r. zasady opodatkowania walut wirtualnych.
Definicja walut wirtualnych
Na gruncie ustawy o CIT (art. 4a pkt 22a) waluty wirtualne definiuje się przez odesłanie do art. 2 ust. 2 pkt 26 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Zgodnie z tym przepisem waluta wirtualna to cyfrowa wartość, która:
- nie jest prawnym środkiem płatniczym (np. PLN, EUR),
- nie jest jednostką rozrachunkową organizacji międzynarodowej,
- nie jest pieniądzem elektronicznym,
- nie jest instrumentem finansowym, wekslem ani czekiem,
- a jednocześnie może być wymieniana na prawne środki płatnicze i stanowić środek wymiany w obrocie gospodarczym.
Kiedy powstaje przychód?
Kluczowy przepis to art. 7b ust. 1 pkt 6 lit. f ustawy o CIT, który stanowi, że przychodem są:
- wymiana kryptowaluty na środek płatniczy,
- wymiana na towar lub usługę,
- wymiana na prawo majątkowe inne niż waluta wirtualna,
- regulowanie zobowiązań przy użyciu kryptowaluty.
👉 W każdym z tych przypadków przychodem jest wartość towaru, usługi, prawa majątkowego albo wysokość uregulowanego zobowiązania.
Stawka podatku i koszty
- Dochód z odpłatnego zbycia walut wirtualnych to różnica między przychodami a kosztami ich nabycia (art. 22d ust. 2 ustawy o CIT).
- Stawka podatku wynosi 19%.
Ważne: straty z obrotu kryptowalutami nie można łączyć z innymi stratami podatnika (np. ze sprzedaży akcji).
Brak powstania przychodu w wyniku genesis allocation
Dlaczego otrzymanie tokenów z bloku zero nie jest przychodem?
Po stworzeniu bloku zero nowa kryptowaluta wymaga rozdysponowania pierwszych tokenów. Zazwyczaj przekazuje się je nieodpłatnie – wspólnikom, inwestorom, kontrahentom czy członkom społeczności.
Na tym etapie tokeny:
- nie mają określonej wartości rynkowej,
- nie wiadomo, czy projekt odniesie sukces,
- nie są notowane na giełdach, więc nie da się ich wycenić.
Z tego względu otrzymanie takich jednostek nie powoduje powstania realnej korzyści ekonomicznej, która mogłaby zostać uznana za przychód podatkowy.
Analiza przepisów ustawy o CIT
Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy o CIT, przychodem są m.in.:
„otrzymane pieniądze, wartości pieniężne, w tym również różnice kursowe”.
Kryptowaluty nie są jednak prawnym środkiem płatniczym ani wartością pieniężną – potwierdziła to również Komisja Nadzoru Finansowego w swoim stanowisku z 1.12.2020 r.
Natomiast art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT stanowi, że przychodem może być:
„wartość otrzymanych rzeczy lub praw, a także wartość innych świadczeń w naturze, w tym wartość rzeczy i praw otrzymanych nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie (…)”.
Aby można było mówić o przychodzie z nieodpłatnego świadczenia, musi istnieć konkretna korzyść finansowa, możliwa do wyceny. Tymczasem w momencie genesis allocation wartość tokenów jest zerowa lub nieokreślona.
Stanowisko doktryny i orzecznictwa
Sądy administracyjne wielokrotnie podkreślały, że przychód powstaje tylko wtedy, gdy podatnik otrzymuje realne przysporzenie majątkowe.
- W wyroku NSA z 22.03.2022 r. wskazano, że przychód pojawia się dopiero, gdy walutę wirtualną wymienia się na pieniądze, towar lub usługę o mierzalnej wartości.
- Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 8.07.2014 r. (K 7/13) stwierdził, że przychód z nieodpłatnych świadczeń istnieje tylko wtedy, gdy powstaje wymierna korzyść ekonomiczna.
Analogiczne stanowisko zajął Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji z 27.05.2024 r. – potwierdzono w niej, że otrzymanie tokenów w ramach genesis allocation jest neutralne podatkowo.
Unikanie podwójnego opodatkowania
Uznanie genesis allocation za przychód skutkowałoby podwójnym opodatkowaniem:
- pierwszy raz w momencie otrzymania tokenów,
- drugi raz w momencie ich sprzedaży.
Ustawodawca świadomie przyjął rozwiązanie, które pozwala rozpoznać przychód dopiero w momencie odpłatnego zbycia waluty wirtualnej (art. 7b ust. 1 pkt 6 lit. f ustawy o CIT). Dzięki temu system jest spójny i nie obciąża podatników dodatkowym ryzykiem podatkowym.
📌 Przykład praktyczny: Firma z Poznania otrzymuje w ramach genesis allocation 100 000 tokenów nowo powstałej kryptowaluty. W chwili ich otrzymania tokeny nie mają jeszcze żadnej wartości rynkowej. Dopiero po kilku miesiącach projekt zdobywa popularność i jednostki zaczynają być notowane na giełdach. Firma sprzedaje część tokenów, uzyskując 500 000 zł. Przychód podatkowy powstaje dopiero w momencie sprzedaży, a nie w chwili otrzymania tokenów.
Podsumowanie
Zjawisko genesis allocation polega na rozdysponowaniu pierwszych tokenów kryptowaluty powstałych w ramach bloku zero. Choć tokeny trafiają do uczestników rynku (np. inwestorów, wspólników czy społeczności) często bezpłatnie, nie powoduje to powstania przychodu w podatku dochodowym od osób prawnych.
Dlaczego?
- Tokeny z bloku zero nie są prawnym środkiem płatniczym ani wartością pieniężną.
- W momencie ich otrzymania nie można określić ich wartości rynkowej.
- Brak jest realnej, wymiernej korzyści ekonomicznej.
- Przychód powstaje dopiero w momencie odpłatnego zbycia tokenów, zgodnie z art. 7b ust. 1 pkt 6 lit. f ustawy o CIT.
Dzięki temu rozwiązaniu unika się podwójnego opodatkowania. Stanowisko to zostało potwierdzone zarówno w orzecznictwie sądów administracyjnych, jak i w interpretacjach indywidualnych (np. Dyrektora KIS z 27.05.2024 r.).
Podstawa prawna
- art. 4a pkt 22a – ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2025 r. poz. 278 ze zm.)
- art. 7b ust. 1 pkt 6 lit. f – ustawa o CIT
- art. 12 ust. 1 pkt 1–2 – ustawa o CIT
- art. 22d ust. 2 – ustawa o CIT
- art. 2 ust. 2 pkt 26 – ustawa z 1.03.2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2025 r. poz. 644)
Tematy porad zawarte w artykule
- genesis allocation w kryptowalutach a podatki
- podatek CIT a tokeny z bloku zero
- kiedy powstaje przychód z kryptowalut
- opodatkowanie walut wirtualnych w Polsce
- przychód w podatku dochodowym a kryptowaluty