Fundacje rodzinne to coraz popularniejsze narzędzie w planowaniu sukcesji i ochronie majątku rodzinnego, ale zarazem wiążą się z nimi złożone kwestie podatkowe. Jednym z kluczowych tematów jest identyfikacja powiązań pomiędzy fundacją rodzinną, fundatorem, beneficjentami i zarządem – szczególnie w kontekście przepisów dotyczących cen transferowych. Od tego zależy, czy i jak trzeba będzie dokumentować transakcje realizowane przez fundację oraz powiązane z nią podmioty.
Poniższy poradnik wyjaśni, na czym polegają powiązania według ustaw o podatkach dochodowych, kiedy występują one w przypadku fundacji rodzinnej, jak interpretować przepisy oraz jak minimalizować ryzyka podatkowe.
Czym są powiązania na potrzeby cen transferowych?
W polskich przepisach podatkowych pojęcie powiązań ma bardzo szeroki zakres. Ustawodawca określa, kiedy dwa podmioty (np. fundacja rodzinna i beneficjent) uznaje się za powiązane – co nakłada na nie dodatkowe obowiązki dokumentacyjne w zakresie cen transferowych.
Kiedy występuje powiązanie?
Zgodnie z art. 11a ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej: u.p.d.o.p.), przez wywieranie znaczącego wpływu rozumie się m.in.:
- Posiadanie (bezpośrednio lub pośrednio) co najmniej 25%:
- udziałów w kapitale,
- praw głosu w organach fundacji lub spółki,
- udziałów lub praw do udziału w zyskach, stratach, majątku, lub ich ekspektatywy.
- Faktyczną zdolność osoby fizycznej do wpływania na podejmowanie kluczowych decyzji gospodarczych przez fundację rodzinną (lub inny podmiot).
- Pozostawanie w związku małżeńskim lub pokrewieństwo/powinowactwo do drugiego stopnia z osobą mającą taki wpływ.
Te przesłanki są dość ogólne i nie zawsze łatwo stwierdzić, czy w konkretnej fundacji rodzinnej mamy do czynienia z powiązaniem – zwłaszcza gdy statut przewiduje niestandardowe rozwiązania.
Jak działa fundacja rodzinna i kto ma wpływ na jej decyzje?
Fundacje rodzinne mają własne, specyficzne zasady funkcjonowania, odróżniające je od spółek kapitałowych. Kluczową rolę odgrywa tu statut fundacji – to on określa, kto i w jakim zakresie decyduje o majątku oraz działalności fundacji.
Fundator – osoba zakładająca fundację – może bardzo elastycznie kształtować układ sił, np. przyznając sobie większość głosów w organach fundacji lub decydując o zasadach przyznawania świadczeń dla beneficjentów.
Beneficjenci – osoby uprawnione do otrzymywania świadczeń z fundacji (np. dzieci, małżonek, wnuki).
Zarząd i rada nadzorcza – organy powoływane do bieżącego zarządzania i kontroli fundacji.
W przeciwieństwie do spółek z o.o., ustawodawca nie narzuca sztywnych reguł dotyczących np. równości praw głosu. Fundator może przyznać sobie lub wybranym beneficjentom dominujący wpływ, a innym – wyłącznie symboliczne uprawnienia.
Przykłady praktyczne – analiza powiązań w fundacji rodzinnej
Poniżej znajdziesz dwa przykłady, które ilustrują najczęstsze dylematy związane z powiązaniami w fundacji rodzinnej:
Przykład 1: Dominujący fundator i beneficjenci „spoza kręgu powiązań”
Załóżmy, że pan Adam Nowicki zakłada fundację rodzinną w Poznaniu. W statucie przyznaje sobie 85% praw głosu w organie stanowiącym, natomiast pozostałe 15% przypada dwójce wnuków: Marcie (zstępnej drugiego stopnia) i Filipowi (zstępnemu trzeciego stopnia). Fundacja przekazuje świadczenia w formie stypendiów naukowych oraz udostępnia rodzinny dom do korzystania.
Konsekwencje:
- Pan Adam jako fundator i beneficjent posiadający ponad 25% głosów wywiera znaczący wpływ na fundację (powiązanie w rozumieniu art. 11a ust. 2 pkt 1 lit. b u.p.d.o.p.).
- Marta jako wnuczka (zstępna drugiego stopnia) – również może być uznana za podmiot powiązany, jeśli przekracza próg głosów lub zachodzą powiązania rodzinne.
- Filip jako prawnuk (zstępny trzeciego stopnia) – nie jest podmiotem powiązanym wyłącznie z racji pokrewieństwa, ponieważ przepisy ograniczają ten krąg do drugiego stopnia.
Jeżeli Filip jest jednocześnie udziałowcem w spółce z o.o., w której fundacja rodzinna uczestniczy w transakcjach, to te podmioty nie będą traktowane jako powiązane na gruncie przepisów o cenach transferowych.
Przykład 2: Beneficjent z udziałami, ale bez realnego wpływu
Fundacja rodzinna założona przez panią Helenę Malicką działa na podstawie statutu, w którym całość praw głosu skupiona jest w rękach fundatora. Do beneficjentów należy również brat fundatora, ale nie posiada on żadnych uprawnień głosów ani wpływu na decyzje fundacji – jest uprawniony wyłącznie do otrzymywania corocznych świadczeń pieniężnych.
Konsekwencje:
- Brat fundatora nie spełnia przesłanek powiązania określonych w art. 11a ust. 2 pkt 1–2 u.p.d.o.p., gdyż nie ma praw głosu ani realnego wpływu na decyzje gospodarcze fundacji.
- Powiązanie mogłoby być wykazane jedynie wtedy, gdyby istniały przesłanki do uznania, że beneficjent faktycznie wpływa na kluczowe decyzje gospodarcze fundacji (np. zasiada w zarządzie).
Kluczowe wnioski dla praktyki i obowiązki dokumentacyjne
- Statut fundacji rodzinnej jest kluczowy dla określenia powiązań – każda fundacja może mieć inny rozkład głosów, uprawnień i wpływów.
- Krąg podmiotów powiązanych jest w fundacjach rodzinnych węższy niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka – liczy się nie tylko pokrewieństwo, ale także realny wpływ na decyzje.
- Organy podatkowe podchodzą rygorystycznie do oceny powiązań – każdą strukturę należy analizować indywidualnie, na podstawie dokumentacji wewnętrznej i statutu.
- W przypadku wątpliwości, warto wystąpić o interpretację indywidualną do Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, aby potwierdzić brak obowiązków w zakresie cen transferowych lub właściwą kwalifikację relacji.
Podsumowanie – co powinieneś zrobić prowadząc fundację rodzinną?
- Dokładnie przeanalizuj statut fundacji rodzinnej i zweryfikuj, kto ma realny wpływ na jej decyzje.
- Oceń, czy beneficjenci i fundator spełniają kryteria powiązań dla celów cen transferowych.
- Dokumentuj uprawnienia i wpływy w sposób jasny oraz przejrzysty (notatki, protokoły, wykazy głosów).
- Jeśli masz wątpliwości co do kwalifikacji relacji – rozważ wystąpienie o indywidualną interpretację podatkową.
- Pamiętaj: nie każda osoba związana z fundacją rodzinną jest automatycznie podmiotem powiązanym w rozumieniu przepisów o cenach transferowych!
Podstawa prawna
- art. 11a ust. 1 pkt 4, art. 11a ust. 2–4 – ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 54 z późn. zm.)
- analogiczne przepisy w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
Tematy porad zawartych w poradniku
- powiązania w fundacji rodzinnej
- ceny transferowe a fundacja rodzinna
- dokumentacja podatkowa fundacji rodzinnej
- wpływ statutu na powiązania podatkowe