Wielu kierowców i właścicieli majątku skupia się przy wyborze polisy na cenie składki czy wysokości sumy ubezpieczenia. Jednak równie ważne, a czasem decydujące dla realnej wysokości odszkodowania, są zapisy w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia (OWU) dotyczące franszyzy integralnej, franszyzy redukcyjnej i udziału własnego.
To właśnie te mechanizmy – choć pozornie brzmią jak skomplikowany żargon – w praktyce określają, ile dostaniesz po szkodzie. Co istotne, ich działanie nie jest uregulowane w polskich ustawach. Oznacza to, że ustawodawca pozostawił pełną swobodę ubezpieczycielom w określaniu ich definicji, sposobu naliczania i zakresu stosowania.
Efekt? Różni ubezpieczyciele mogą posługiwać się tymi samymi pojęciami w odmienny sposób, a czasem wręcz zamiennie.
Franszyza integralna (warunkowa) – brak wypłaty przy drobnych szkodach
Zasada działania
Franszyza integralna jest progiem, poniżej którego ubezpieczyciel nie wypłaca odszkodowania. Jeżeli wartość szkody przekroczy tę kwotę – odszkodowanie jest wypłacane w całości, bez potrącania franszyzy.
Cel wprowadzenia
Ma to na celu wyeliminowanie drobnych roszczeń, których obsługa generowałaby koszty administracyjne niewspółmierne do wypłacanej sumy.
Przykład
Firma transportowa AutoLog z Katowic ubezpieczyła flotę samochodów w AC z franszyzą integralną w wysokości 1 200 zł.
- Szkoda na 900 zł – brak wypłaty.
- Szkoda na 2 500 zł – pełna wypłata 2 500 zł.
Franszyza redukcyjna (bezwarunkowa) – odszkodowanie zawsze pomniejszone
Zasada działania
Franszyza redukcyjna oznacza, że odszkodowanie jest zawsze pomniejszane o określoną kwotę lub procent, niezależnie od tego, ile wynosi szkoda.
Skutek praktyczny
Jeżeli wysokość szkody jest równa lub mniejsza od wartości franszyzy redukcyjnej – ubezpieczyciel nie wypłaca nic.
Przykład
Pan Radosław z Krakowa ma w polisie AC franszyzę redukcyjną w wysokości 800 zł.
- Szkoda na 600 zł – brak wypłaty.
- Szkoda na 5 000 zł – wypłata 4 200 zł (potrącenie 800 zł).
Udział własny – dzielenie kosztów z ubezpieczycielem
Zasada działania
Udział własny oznacza, że ubezpieczyciel bierze na siebie odpowiedzialność tylko za część szkody, określoną procentowo lub kwotowo, a resztę pokrywa ubezpieczony.
Brak definicji ustawowej
Podobnie jak franszyza, udział własny nie ma definicji w przepisach prawa. W efekcie w OWU różnych firm ubezpieczeniowych można spotkać różne interpretacje – od ustalenia go kwotowo po procentowo, a czasem w sposób zbliżony do franszyzy redukcyjnej.
Przykład
Pani Magdalena z Wrocławia ma w polisie udział własny 10%.
- Szkoda na 12 000 zł – ubezpieczyciel wypłaca 10 800 zł, a 1 200 zł pokrywa ona sama.
Jak wygląda to w praktyce u różnych ubezpieczycieli
Analiza OWU pokazuje, że w wielu przypadkach definicje i zasady stosowania franszyz oraz udziału własnego różnią się nie tylko w szczegółach, ale i w samej logice działania.
📄 Przykład 1 – ubezpieczenie pojazdu, wersja wcześniejsza OWU
- Udział własny stosowany był do każdej szkody.
- Suma ubezpieczenia odpowiadała wartości rynkowej pojazdu z dnia zawarcia umowy.
- Składka AC była kalkulowana z uwzględnieniem udziału własnego.
- W przypadku szkody całkowitej stosowano udziały własne, chyba że zostały zniesione za dodatkową składką.
📄 Przykład 2 – ubezpieczenie pojazdu, wersja aktualna OWU
- Suma odszkodowania pomniejszana jest o udział własny określony kwotowo (dla aut osobowych).
- W przypadku szkody całkowitej odszkodowanie to wartość rynkowa pojazdu z dnia szkody, pomniejszona o wartość pozostałości, nie więcej jednak niż suma ubezpieczenia.
- Brak wyraźnej informacji, czy udział własny wpływa na wysokość składki.
Kolejne przykłady z OWU – różne podejścia do tych samych pojęć
📄 Przykład 3 – inny ubezpieczyciel komunikacyjny (AC)
- Definicja udziału własnego w słowniczku OWU: określona wartość (kwotowa lub procentowa), o którą pomniejsza się odszkodowanie.
- Suma ubezpieczenia: odpowiada wartości brutto pojazdu.
- Składka: ustalana na podstawie wskazanych zmiennych – udział własny nie jest wymieniony literalnie.
- Szkoda całkowita lub kradzież: odszkodowanie równe sumie ubezpieczenia z dnia szkody, pomniejszone o udział własny.
📌 Wniosek praktyczny – nawet jeśli w OWU udział własny nie wpływa wprost na składkę, i tak może znacznie obniżyć wypłatę odszkodowania przy dużej szkodzie.
📄 Przykład 4 – definicja franszyzy redukcyjnej
- Franszyza redukcyjna to kwota lub procent, o który pomniejsza się odszkodowanie – bez względu na wysokość szkody.
- Stosowana do każdej szkody.
- Suma ubezpieczenia lub limit odpowiedzialności stanowi górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela.
📌 Wniosek praktyczny – w przypadku franszyzy redukcyjnej nie ma znaczenia, czy szkoda jest duża, czy mała – potrącenie jest zawsze.
📄 Przykład 5 – inny wariant udziału własnego w OWU komunikacyjnym
- Definicja: wartość, o którą zmniejsza się odszkodowanie.
- Szkoda całkowita: odszkodowanie równe wartości rynkowej pojazdu z dnia szkody, nie wyższe niż suma ubezpieczenia.
- Składka: wyliczana z taryfy obowiązującej w dniu zawarcia umowy. Brak opcji wykupu udziału własnego.
- Wpływ sumy ubezpieczenia: wysokość składki zależy m.in. od sumy ubezpieczenia.
📌 Wniosek praktyczny – brak możliwości zniesienia udziału własnego oznacza, że potrącenie jest nieuniknione przy każdej wypłacie.
📄 Przykład 6 – udział własny zawsze potrącany
- Odszkodowanie pomniejszane o udział własny w każdym przypadku.
- Składka: obliczana w oparciu o wybrany udział własny (im większy udział, tym niższa składka).
- Suma ubezpieczenia: wartość pojazdu z dnia zawarcia umowy, stanowi górną granicę odpowiedzialności.
📌 Wniosek praktyczny – tu udział własny jest narzędziem do regulowania wysokości składki: wyższy udział = niższa składka, ale też niższe wypłaty.
📄 Przykład 7 – udział własny naliczany procentowo od odszkodowania
- Naliczany jako procent (np. 10%) od wysokości odszkodowania.
- Podstawa składki: suma ubezpieczenia odpowiadająca wartości pojazdu z dnia zawarcia umowy.
- Możliwość zniesienia udziału własnego za dodatkową składką.
- Odszkodowanie nie może przekroczyć sumy ubezpieczenia.
- W przypadku kradzieży pojazdu – odszkodowanie pomniejszane o udział własny.
📌 Wniosek praktyczny – przy dużych szkodach procentowy udział własny może być znacznie bardziej dotkliwy niż stała franszyza redukcyjna.
Wspólny mianownik – zacieranie różnic
Z analizy OWU wynika, że w praktyce:
- Udział własny i franszyza redukcyjna często działają identycznie – pomniejszają odszkodowanie o określoną kwotę lub procent.
- Nazewnictwo bywa mylące – ta sama definicja może występować pod różnymi nazwami w zależności od ubezpieczyciela.
- Oba mechanizmy można niekiedy wykupić (znieść) za dodatkową składkę, choć nie zawsze.
- W większości OWU suma ubezpieczenia jest górną granicą odpowiedzialności, a jednocześnie od tej sumy i tak odejmuje się udział lub franszyzę.
Wnioski z analizy OWU – co powinien wiedzieć ubezpieczony
Po przeanalizowaniu różnych Ogólnych Warunków Ubezpieczenia można wyciągnąć kilka kluczowych wniosków:
- Brak ustawowej definicji – ani franszyza integralna, ani redukcyjna, ani udział własny nie są opisane w polskich ustawach. To oznacza, że ich treść, wysokość i sposób naliczania ustala ubezpieczyciel.
- Znaczenie OWU – różnice w definicjach mogą być znaczne, dlatego zawsze trzeba czytać OWU konkretnej polisy, a nie sugerować się tylko nazwą mechanizmu.
- Różne formy określania – mogą być wyrażane kwotowo lub procentowo, a czasem oba sposoby występują w tej samej polisie.
- Podobne skutki różnych mechanizmów – w praktyce franszyza redukcyjna i udział własny często działają tak samo.
- Opcja zniesienia ograniczenia – czasem można wykupić brak udziału własnego lub franszyzy, ale nie zawsze jest to możliwe.
- Wpływ na składkę – wyższy udział własny lub franszyza redukcyjna oznacza zazwyczaj niższą składkę, ale też większy koszt dla klienta przy każdej szkodzie.
Tabela porównawcza – franszyza integralna, redukcyjna i udział własny
| Cecha / Rodzaj | Franszyza integralna (warunkowa) | Franszyza redukcyjna (bezwarunkowa) | Udział własny |
|---|---|---|---|
| Kiedy stosowana | Tylko przy małych szkodach poniżej określonego progu | Zawsze, niezależnie od wysokości szkody | Zawsze, w określonej części szkody |
| Sposób naliczania | Kwotowo (np. 1 000 zł) | Kwotowo lub procentowo | Kwotowo lub procentowo |
| Wpływ na wypłatę | Brak wypłaty, jeśli szkoda jest mniejsza od progu; pełna wypłata powyżej | Wypłata pomniejszona o określoną kwotę/procent | Wypłata pomniejszona o określoną kwotę/procent |
| Cel stosowania | Eliminacja drobnych szkód | Zmniejszenie kwoty wypłaty w każdej szkodzie | Przerzucenie części ryzyka na klienta |
| Opcja zniesienia | Rzadko spotykana | Czasem dostępna za dodatkową składką | Często dostępna za dodatkową składką |
| Wpływ na składkę | Zazwyczaj niewielki | Może obniżyć składkę | Zazwyczaj obniża składkę przy wyższej wartości udziału |
Praktyczne wskazówki dla klientów
📌 Przed podpisaniem umowy:
- Porównaj, czy w danej polisie jest franszyza czy udział własny – i w jakiej formie.
- Zapytaj agenta, jak zadziała ten mechanizm przy konkretnej wartości szkody.
- Sprawdź, czy istnieje opcja zniesienia ograniczenia i ile kosztuje.
📌 Przy dużych szkodach:
- Udział własny wyrażony procentowo może być dużo wyższy niż franszyza redukcyjna kwotowa.
Przykład: 10% odszkodowania przy szkodzie na 50 000 zł to aż 5 000 zł, podczas gdy franszyza redukcyjna 1 000 zł to tylko 1 000 zł potrącenia.
📌 Przy małych szkodach:
- Franszyza integralna może oznaczać brak wypłaty w całości.
Jeśli często zdarzają Ci się drobne uszkodzenia – lepsza może być polisa bez tego mechanizmu.
Podsumowanie
Franszyza integralna, franszyza redukcyjna i udział własny to narzędzia, które ubezpieczyciele stosują, by ograniczyć swoją odpowiedzialność i przerzucić część kosztów na klienta. Brak ich definicji w ustawie powoduje, że kluczowe znaczenie mają zapisy w OWU.
Dlatego nigdy nie wystarczy zapytać agenta o rodzaj franszyzy czy udziału – trzeba zobaczyć, jak dokładnie jest to opisane w umowie.
W praktyce oba mechanizmy – franszyza redukcyjna i udział własny – często działają identycznie, a różnica jest głównie w nazwie. Ostatecznie zawsze chodzi o to samo: o pomniejszenie kwoty wypłaty.
Podstawa prawna
- art. 353¹ ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) – zasada swobody umów
Tematy porad zawartych w poradniku:
- franszyza integralna w AC
- franszyza redukcyjna w AC
- udział własny w ubezpieczeniach komunikacyjnych
- OWU autocasco – jak czytać zapisy
Przydatne linki: