W 2024 r. Unia Europejska przyjęła nową dyrektywę dotyczącą odpowiedzialności za produkty wadliwe (2024/2853), która zastąpi wysłużoną dyrektywę 85/374/EWG. Zmiana ta jest rewolucyjna – nie tylko rozszerza pojęcie produktu i katalog odpowiedzialnych podmiotów, ale przede wszystkim znacząco upraszcza dochodzenie roszczeń przez osoby poszkodowane.
Dzięki nowym przepisom konsumenci i inne osoby fizyczne uzyskają większe szanse na skuteczne uzyskanie odszkodowania, a przedsiębiorcy muszą przygotować się na nowe obowiązki dowodowe i potencjalne ryzyka.
📌 Kto i za co może dochodzić odszkodowania?
Zgodnie z art. 5 ust. 1 nowej dyrektywy, każda osoba fizyczna, która poniosła szkodę spowodowaną przez wadliwy produkt, może dochodzić odszkodowania zarówno za szkody materialne, jak i niematerialne.
👉 Nowością w porównaniu z poprzednią dyrektywą jest uwzględnienie szkód niematerialnych, takich jak:
- uznane medycznie szkody na zdrowiu psychicznym (np. PTSD po wybuchu urządzenia),
- zniszczenie lub uszkodzenie danych (np. cyfrowych plików prywatnych), o ile nie są wykorzystywane zawodowo.
📄 Co musi udowodnić poszkodowany?
Zasadniczo, aby uzyskać odszkodowanie, poszkodowany musi wykazać:
- Wadliwość produktu,
- Wystąpienie szkody,
- Związek przyczynowy między wadliwością a szkodą
(art. 10 ust. 1 dyrektywy).
Jednak nowa dyrektywa przewiduje szereg domniemań prawnych, które odwracają ciężar dowodu i znacząco ułatwiają dochodzenie roszczeń.
⚖️ Domniemania na korzyść poszkodowanego
✔ Domniemanie wadliwości produktu
Produkt uznaje się za wadliwy, jeżeli:
- pozwany nie ujawnia odpowiednich dowodów, które posiada (np. dokumentacji technicznej) – art. 10 ust. 2 lit. a,
- powód wykaże, że produkt nie spełnia obowiązkowych wymogów bezpieczeństwa – art. 10 ust. 2 lit. b,
- powód udowodni, że szkoda była skutkiem oczywistego nieprawidłowego działania produktu podczas zwykłego użytkowania – art. 10 ust. 2 lit. c.
✔ Domniemanie związku przyczynowego
Jeśli produkt jest wadliwy, a typ szkody jest typowy dla danej wady, sąd może domniemywać istnienie związku przyczynowego (art. 10 ust. 3).
✔ Elastyczność sądów
Jeżeli dowód jest trudny do przedstawienia ze względów technicznych (np. dotyczy działania sztucznej inteligencji), sąd może sam zastosować domniemania, o ile powód:
- napotyka nadmierne trudności dowodowe,
- uprawdopodobni wadliwość lub związek przyczynowy
(art. 10 ust. 4).
To ogromna zmiana – wcześniej poszkodowany musiał udowodnić wszystko samodzielnie.
🕵️ Obowiązek ujawnienia dowodów przez przedsiębiorcę
Nowa dyrektywa wprowadza zupełnie nowy obowiązek: strony procesu muszą udostępniać dowody na żądanie.
Jeśli poszkodowany przedstawi wiarygodne okoliczności szkody, sąd może zobowiązać pozwanego przedsiębiorcę do ujawnienia konkretnych dowodów, np.:
- dokumentacji jakości produktu,
- historii aktualizacji oprogramowania,
- wewnętrznych raportów serwisowych
(art. 9 ust. 1 dyrektywy).
Odwrotnie, również pozwany może żądać ujawnienia dowodów przez powoda (art. 9 ust. 2).
👉 Ujawnienie to musi być konieczne i proporcjonalne, z uwzględnieniem np. tajemnic przedsiębiorstwa – te jednak nie mogą służyć do całkowitego uchylania się od odpowiedzialności.
🧑⚖️ Przykład praktyczny
Pani Zofia z Poznania kupiła nowoczesny system ogrzewania zdalnego, sterowany aplikacją. Po aktualizacji aplikacji doszło do jej zablokowania, a system przestał działać w środku zimy. Skutkiem tego była awaria rur i zalanie mieszkania.
Zgodnie z nową dyrektywą:
- jeśli producent nie udostępni dowodów (np. dokumentacji aktualizacji), sąd może uznać produkt za wadliwy,
- Zofia może żądać odszkodowania nie tylko za szkody materialne (zalanie), ale i za stres wywołany awarią (szkoda niematerialna),
- producent aplikacji, mimo że nie jest producentem systemu grzewczego, również może odpowiadać, jako podmiot powiązany z produktem.
👥 Solidarna odpowiedzialność kilku podmiotów gospodarczych
Nowa dyrektywa wprowadza zasadę, że jeśli za tę samą szkodę odpowiada kilka podmiotów gospodarczych, to ich odpowiedzialność jest solidarna (art. 12 ust. 1 dyrektywy).
Co to oznacza w praktyce?
👉 Osoba poszkodowana może pozwać dowolnego z tych podmiotów (np. producenta, importera, dostawcę platformy) i żądać pełnego odszkodowania. Nie musi dochodzić roszczeń od każdego osobno.
Dopiero po wypłacie odszkodowania pozwany może dochodzić zwrotu (regresu) od pozostałych odpowiedzialnych (art. 14 dyrektywy).
🤝 Brak prawa do regresu – wyjątek dla oprogramowania od mikroprzedsiębiorców
Nowością jest przepis, który pozbawia prawa do regresu w przypadku małych podmiotów produkujących oprogramowanie.
Producent, który zintegrował wadliwy komponent w postaci oprogramowania z własnym produktem, nie może domagać się zwrotu od jego twórcy, jeśli:
- twórca był mikro- lub małym przedsiębiorcą (zgodnie z definicją z zalecenia Komisji 2003/361/WE),
- strony zawarły umowę, na mocy której producent zrzekł się prawa do roszczenia zwrotnego
(art. 12 ust. 2 dyrektywy).
👉 Przykład:
Firma SmartLight EU wprowadziła na rynek inteligentną lampę z oprogramowaniem dostarczonym przez mikrofirmę TechNova. Oprogramowanie miało lukę bezpieczeństwa, która doprowadziła do uszkodzenia mienia klienta. SmartLight EU zapłaciło odszkodowanie – ale nie może dochodzić zwrotu od TechNova, jeśli spełniono warunki z art. 12 ust. 2.
⚖️ Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności – kiedy jest możliwe?
Dyrektywa przewiduje sytuacje, w których podmiot gospodarczy może uwolnić się od odpowiedzialności (art. 11). Jest to możliwe m.in. wtedy, gdy:
- producent udowodni, że nie wprowadził produktu do obrotu,
- wada nie istniała w chwili wprowadzenia produktu do obrotu,
- produkt był zgodny z obowiązującymi przepisami i normami, a wada była niemożliwa do przewidzenia z naukowego punktu widzenia.
💡 W praktyce oznacza to, że np. producent nie odpowiada za skutki nieprzewidzianej reakcji materiału, która była nieznana nawet ekspertom w momencie produkcji.
🚫 Brak możliwości ograniczenia odpowiedzialności umową
Zgodnie z art. 15 dyrektywy, żadne postanowienie umowy ani przepis krajowy nie może wyłączać lub ograniczać odpowiedzialności wobec osoby poszkodowanej.
✔ Oznacza to, że nieważna będzie klauzula w regulaminie sklepu, która z góry wyłącza odpowiedzialność za skutki używania danego produktu – jeśli jest on wadliwy.
⚠️ Współodpowiedzialność poszkodowanego – kiedy wpływa na wysokość odszkodowania?
Jeśli szkoda była spowodowana zarówno wadliwością produktu, jak i winą poszkodowanego, to sąd może zmniejszyć odszkodowanie (art. 13 ust. 2 dyrektywy).
📌 Przykład:
Pan Marek używał wiertarki bez zabezpieczenia, mimo że instrukcja zawierała ostrzeżenia. Wiertarka miała wadliwy przełącznik, który się zablokował, powodując uraz. Sąd może uznać, że Marek przyczynił się do szkody – i przyznać mu częściowe odszkodowanie.
Jednak – uwaga – jeśli szkoda wynika również z działania osoby trzeciej, to odpowiedzialność podmiotu gospodarczego nie może być ograniczona (art. 13 ust. 1 dyrektywy).
🧩 Co jeśli nikt nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności?
Zdarzają się przypadki, gdy:
- podmiot odpowiedzialny nie istnieje (firma została zlikwidowana),
- nie można ustalić, kto jest odpowiedzialny,
- odpowiedzialni są niewypłacalni.
W takich przypadkach państwo członkowskie może wdrożyć mechanizmy kompensacyjne (art. 8 ust. 5 dyrektywy), np.:
- fundusz gwarancyjny dla ofiar wadliwych produktów,
- państwowy system odszkodowawczy.
📌 W Polsce taki mechanizm obecnie nie istnieje – ale po wdrożeniu dyrektywy może zostać wprowadzony.
⏳ Przedawnienie roszczeń – aż do 25 lat!
Nowa dyrektywa znacząco zmienia długość okresu, w którym osoba poszkodowana może dochodzić roszczeń. Dotychczasowe 10 lat (dyrektywa 85/374) to już za mało w epoce cyfrowej, gdzie szkody mogą ujawnić się wiele lat po użyciu produktu.
✅ Zasadniczy termin przedawnienia:
- 10 lat od:
- dnia wprowadzenia produktu do obrotu,
- lub dnia, w którym został on znacząco zmodyfikowany i oddany do użytku
(art. 17 ust. 1 dyrektywy).
✅ Przedłużenie do 25 lat:
- jeśli szkoda ujawnia się po długim czasie, ale:
- powód wszczął postępowanie sądowe przed upływem 25 lat od udostępnienia produktu
(art. 17 ust. 2 dyrektywy).
- powód wszczął postępowanie sądowe przed upływem 25 lat od udostępnienia produktu
📌 Przykład:
Pani Iwona zakupiła inteligentny implant medyczny, który po 12 latach okazał się wadliwy i powodował poważne skutki neurologiczne. Mimo że minęło więcej niż 10 lat, dzięki nowym przepisom może dochodzić roszczeń przez kolejne 15 lat.
🔒 Tajemnica przedsiębiorstwa a obowiązek ujawniania dowodów
Dyrektywa wprowadza zasadę, że strony procesu mogą żądać ujawnienia konkretnych dowodów, jeśli mają one znaczenie dla sprawy (art. 9 ust. 1–2 dyrektywy). Ale co, jeśli te dowody są objęte tajemnicą przedsiębiorstwa?
Zasady ochrony tajemnicy:
- ujawnienie musi być konieczne i proporcjonalne – art. 9 ust. 3,
- sąd bierze pod uwagę interesy wszystkich stron, w tym osób trzecich – art. 9 ust. 4,
- „tajemnica przedsiębiorstwa” jest rozumiana zgodnie z dyrektywą 2016/943 – obejmuje niejawne know-how i informacje handlowe.
👉 Oznacza to, że sądy będą musiały równoważyć interesy: prawo do odszkodowania vs. prawo do ochrony tajemnicy.
🛠️ Konieczne zmiany w polskim Kodeksie cywilnym
Przyjęcie dyrektywy 2024/2853 oznacza potrzebę zmiany wielu przepisów Kodeksu cywilnego, zwłaszcza w zakresie art. 449¹–449¹⁰ k.c., które regulują odpowiedzialność za produkt niebezpieczny.
Najważniejsze wymagane zmiany:
- Rozszerzenie pojęcia „produktu” (art. 449¹ §2 k.c.)
Obecnie obejmuje tylko rzeczy ruchome, zwierzęta i energię.
➡ Trzeba dodać: cyfrowe pliki produkcyjne, oprogramowanie, powiązane usługi. - Rodzaj szkody (art. 449² k.c.)
Obecnie tylko szkoda majątkowa.
➡ Trzeba rozszerzyć o: szkody niematerialne, np. psychiczne lub utratę danych. - Katalog podmiotów odpowiedzialnych
Dziś: tylko producent, importer, dostawca.
➡ Trzeba uwzględnić m.in.: dostawców platform internetowych, usług realizacji zamówień, osoby modyfikujące produkt, podmioty spoza UE. - Zasady zwolnienia z odpowiedzialności (art. 449³ k.c.)
➡ Muszą uwzględniać nowe podstawy, np. niemożność wykrycia wady mimo najlepszej wiedzy. - Limit odszkodowania (art. 449⁷ §2 k.c.)
Dziś: brak odpowiedzialności, gdy szkoda na mieniu < 500 euro.
➡ Trzeba go zlikwidować, bo dyrektywa nie dopuszcza takiego ograniczenia. - Mechanizmy kompensacyjne
➡ Trzeba stworzyć fundusz lub inny mechanizm rekompensaty, jeśli nie można ustalić odpowiedzialnego. - Domniemania prawne i dostęp do dowodów
➡ Nowelizacja powinna umożliwić sądom stosowanie domniemań i zobowiązywanie stron do ujawnienia dowodów – z poszanowaniem tajemnicy przedsiębiorstwa.
📌 Podsumowanie – co powinien wiedzieć przedsiębiorca?
✔ Termin przedawnienia może sięgać nawet 25 lat, jeśli szkoda ujawnia się późno.
✔ Tajemnica przedsiębiorstwa nie chroni w pełni przed obowiązkiem ujawnienia dowodów.
✔ Odpowiedzialność obejmuje także oprogramowanie, dane i usługi powiązane z produktem.
✔ Krajowe przepisy (np. Kodeks cywilny) muszą zostać zaktualizowane – zmiany mogą wejść w życie najpóźniej do grudnia 2026 r.
🧾 Podstawa prawna
- art. 5, art. 9, art. 10, art. 11, art. 12, art. 13, art. 14, art. 15, art. 17 – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/2853 z dnia 23.10.2024 r. w sprawie odpowiedzialności za produkty wadliwe
- art. 4 pkt 17 – definicja tajemnicy przedsiębiorstwa wg Dyrektywy 2016/943
- art. 449¹–449¹⁰ – ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny
Tematy porad zawartych w poradniku
- odpowiedzialność za produkt wadliwy 2025
- domniemanie winy w sprawach o produkt
- dochodzenie roszczeń za szkody produktowe
- nowe przepisy o produktach cyfrowych
- zmiany w Kodeksie cywilnym 2026