Wzrost globalnej integracji rynków oraz coraz większa mobilność przedsiębiorstw na świecie doprowadziły do powstania nowych wyzwań podatkowych. W efekcie, kraje na całym świecie – szczególnie w ramach OECD oraz G20 – postanowiły opracować spójne, bardziej skuteczne narzędzia do walki z nieuczciwą optymalizacją podatkową, taką jak przesuwanie zysków czy erozja podstawy opodatkowania. Dla przedsiębiorców działających w grupach kapitałowych kluczowe znaczenie mają nowe zasady rozliczeń dotyczących transakcji z wykorzystaniem praw własności intelektualnej (IP), wypracowane w ramach projektu BEPS.
Jednym z najważniejszych pojęć, które pojawiło się w efekcie tych zmian, jest koncepcja DEMPE. W praktyce oznacza ona, że kluczowe znaczenie w wycenie i rozliczaniu transakcji związanych z IP ma analiza, kto w grupie faktycznie przyczynia się do rozwoju, ulepszania, utrzymania, ochrony i eksploatacji danej własności intelektualnej. Poniżej znajdziesz wyjaśnienie, czym jest DEMPE, jak podejść do wyceny takich transakcji i na co zwracać uwagę, aby prawidłowo rozliczać transakcje w grupach powiązanych.
DEMPE – co to znaczy w praktyce?
Pojęcie DEMPE to skrót od angielskich słów: Development, Enhancement, Maintenance, Protection, Exploitation. Oznacza ono pięć kluczowych funkcji, które należy analizować przy ocenie, kto rzeczywiście tworzy wartość w ramach własności intelektualnej w grupie kapitałowej:
- Development – rozwój,
- Enhancement – ulepszanie,
- Maintenance – utrzymanie,
- Protection – ochrona,
- Exploitation – wykorzystywanie.
Analiza DEMPE pomaga ustalić, które podmioty w grupie powinny być uprawnione do zysków wynikających z komercjalizacji IP. Chodzi o to, by nie wystarczyło samo posiadanie formalnych praw własności – liczy się realny wkład w tworzenie wartości.
Dlaczego DEMPE jest tak istotne?
- Zapobiega sztucznemu przesuwaniu zysków do jurysdykcji o niższym opodatkowaniu, gdzie w rzeczywistości nie są wykonywane kluczowe funkcje związane z IP.
- Wspiera uczciwe rozliczanie transakcji między podmiotami powiązanymi – według faktycznego udziału w kreowaniu wartości.
- Zmusza do wnikliwej dokumentacji i analizy, kto i za co odpowiada w grupie.
Przykład praktyczny: Wycenianie i rozliczanie IP według zasad DEMPE
Przykład 1 – nowa marka kosmetyków
Załóżmy, że Grupa ASTERA ma spółki zależne w Polsce, Czechach i Portugalii. Polska spółka opracowuje innowacyjną linię kosmetyków (Development), czeska inwestuje w badania nad nową formułą i wprowadza udoskonalenia (Enhancement), portugalska natomiast odpowiada za komercjalizację i promocję na rynkach zagranicznych (Exploitation). Własność prawna marki należy do spółki w Czechach, jednak realny rozwój produktu i większość działań marketingowych odbywa się poza Czechami.
Według zasady DEMPE, to nie tylko spółka czeska (właściciel formalny) powinna otrzymywać całość zysków z IP. Zyski należy rozdzielić pomiędzy wszystkie podmioty, które faktycznie przyczyniły się do powstania i sukcesu produktu – proporcjonalnie do ich realnego zaangażowania.
Przykład 2 – finansowanie IP bez faktycznych działań
Grupa ARION działa w branży technologicznej. Węgierska spółka matka udziela finansowania na rozwój aplikacji mobilnej, ale nie angażuje się w żaden sposób w jej rozwój, utrzymanie ani ochronę. Wszystkie funkcje DEMPE wykonuje polska spółka zależna.
Zgodnie z nowymi wytycznymi, spółka z Węgier może oczekiwać wynagrodzenia wyłącznie za zapewnienie finansowania (np. odsetki lub prowizje), natomiast całość zysków z komercjalizacji aplikacji powinna trafić do polskiej spółki, która wykonuje funkcje DEMPE. Samo formalne posiadanie praw lub zaangażowanie kapitałowe nie uprawnia do czerpania zysków z IP, jeśli nie idzie za tym faktyczna działalność.
Kluczowe zasady wyceny transakcji z IP po wdrożeniu DEMPE
- Rozdzielenie własności formalnej od ekonomicznej – samo posiadanie tytułu prawnego do IP nie oznacza automatycznego prawa do całości zysków.
- Wynagrodzenie za funkcje DEMPE – każdy podmiot powiązany, który rzeczywiście wykonuje funkcje rozwoju, ulepszania, utrzymania, ochrony czy wykorzystania IP, ma prawo do wynagrodzenia proporcjonalnego do wkładu.
- Kontrola nad ryzykiem – podmiot, który formalnie „nosi” ryzyko IP, musi faktycznie sprawować nad nim kontrolę, a nie tylko przyjmować je na papierze.
- Finansowanie IP a wynagrodzenie – podmioty, które jedynie zapewniają środki finansowe, ale nie wykonują pozostałych funkcji DEMPE, mogą oczekiwać wyłącznie zwrotu za finansowanie, a nie udziału w całkowitych zyskach z IP.
- Wycena na warunkach rynkowych – każda transakcja IP powinna być wyceniana w oparciu o rynkowe techniki i analizy porównawcze, z uwzględnieniem tego, jak wyceniono by ją pomiędzy niezależnymi podmiotami.
- Dokumentacja i analiza cen transferowych – grupy kapitałowe muszą sporządzać szczegółową dokumentację, wykazując, że ceny stosowane przy transferze IP odzwierciedlają rzeczywisty wkład i funkcje poszczególnych podmiotów.
Podsumowanie: Jak stosować DEMPE w praktyce?
- Skupiaj się na rzeczywistej działalności, a nie tylko na formalnym posiadaniu IP.
- Precyzyjnie analizuj, które spółki faktycznie wykonują kluczowe funkcje DEMPE – dokumentuj to szczegółowo!
- Wyceny transakcji IP muszą być rynkowe – odwołuj się do niezależnych porównań i stosuj odpowiednie metody (np. porównywalnych cen, udziału w zyskach, wyceny dochodowej).
- Każda sytuacja wymaga indywidualnej analizy – nie ma uniwersalnego modelu rozliczeń IP w grupach.
- Pamiętaj, że odpowiednia dokumentacja cen transferowych i analiza funkcji DEMPE to nie tylko wymóg prawa, ale także ochrona przed ryzykiem podatkowym.
Podstawa prawna
- art. 9a ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych,
- art. 11 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych,
- Rozdział VI Wytycznych OECD w sprawie cen transferowych dla przedsiębiorstw wielonarodowych i administracji podatkowych (OECD Transfer Pricing Guidelines, rozdział VI),
- Działanie 8 Planu BEPS (OECD/G20 Base Erosion and Profit Shifting Project, Action 8).
Tematy porad zawartych w poradniku
- wycena IP w grupach kapitałowych
- zasady DEMPE transfer pricing
- transfer IP a ceny transferowe
- opodatkowanie własności intelektualnej w 2025
Przydatne strony urzędowe: