Dane generowane przez urządzenia i maszyny to dziś jeden z najcenniejszych zasobów biznesowych. W praktyce jednak dostęp do nich bywa ograniczony – producenci często projektują produkty w taki sposób, że użytkownik nie może ich łatwo odczytać. Nowe przepisy Data Act (DA) mają zmienić tę sytuację, nakładając na producentów obowiązek zapewnienia dostępu do danych w sposób prosty, przejrzysty i bezpłatny. W tym poradniku wyjaśniam, czym są dane z produktu w rozumieniu Data Act, jakie obowiązki spoczywają na producentach i jakie prawa uzyskują użytkownicy.
Czym są dane z produktu według Data Act?
Zgodnie z art. 2 pkt 15 Data Act, „dane z produktu to dane generowane w wyniku korzystania z produktu skomunikowanego, które producent zaprojektował w taki sposób, by mogły być pobierane przez użytkownika, posiadacza danych lub osobę trzecią (…) za pomocą:
- usługi łączności elektronicznej,
- łącza fizycznego,
- bezpośredniego dostępu na urządzeniu.”
Kluczowe są dwa elementy:
- pochodzenie danych – muszą powstawać w toku normalnego używania urządzenia,
- intencjonalność producenta – dane muszą być zaprojektowane jako dostępne, tzn. producent przewidział techniczne możliwości ich odczytu.
⚠️ Jeśli dane istnieją tylko „wewnątrz” urządzenia (np. sygnał czujnika, którego nie da się odczytać przez żaden interfejs), nie będą uznane za dane z produktu w rozumieniu Data Act.
Dlaczego definicja ma znaczenie praktyczne?
Motyw 20 Data Act podkreśla, że dane z produktu to zasób, który dotąd często był „zamknięty” w urządzeniach z powodu:
- braku interoperacyjności,
- zamkniętej architektury systemów,
- ograniczonej przejrzystości technicznej.
Efekt? Użytkownicy – konsumenci i przedsiębiorcy – tracą możliwość:
- diagnozowania awarii,
- korzystania z usług niezależnych serwisów,
- optymalizacji działania urządzeń,
- integracji z innymi usługami cyfrowymi.
Praktyczne przykłady danych z produktu
🏎 Branża motoryzacyjna
Samochody generują dane diagnostyczne przez złącze OBD. Użytkownik może odczytać parametry pracy silnika czy kody błędów. Jednak dostępność zależy od producenta – część danych może być zablokowana i dostępna tylko przez dedykowane oprogramowanie. W takiej sytuacji nie spełniają one definicji „danych z produktu”, ponieważ producent nie zaprojektował ich jako dostępnych dla użytkownika.
🧺 Sprzęt AGD
Inteligentna pralka może generować dane o:
- liczbie cykli prania,
- zużyciu wody i energii,
- częstotliwości awarii,
- harmonogramach działania.
Jeśli producent umożliwi odczyt tych danych przez aplikację lub panel użytkownika, staną się one „danymi z produktu”.
🌡 Czujniki
Czujnik ciśnienia w oponie wysyła dane tylko do wewnętrznego układu kontroli. Jeśli producent nie przewidział możliwości ich odczytu np. przez port diagnostyczny, nie będą one traktowane jako dane z produktu.
Obowiązki producentów wynikające z Data Act
Producenci muszą projektować urządzenia tak, aby użytkownicy mogli:
✔ uzyskać dostęp do danych z produktu w łatwy i bezpieczny sposób,
✔ pobierać dane bezpłatnie,
✔ korzystać z danych w formacie ustrukturyzowanym, powszechnie używanym i nadającym się do odczytu maszynowego,
✔ pobierać nie tylko dane podstawowe, ale też metadane (np. informacje o czasie zbierania danych).
Co istotne:
- Nie ma obowiązku centralizacji danych – producent nie musi gromadzić wszystkiego „na zapas”.
- Projektowanie musi być zgodne z zasadą minimalizacji danych.
- Strony mogą zawrzeć dodatkową umowę dobrowolną, np. o szerszym zakresie danych (przechowywanych w chmurze czy udostępnianych przez API).
Granice dostępu i wyjątki
Nie wszystkie dane podlegają udostępnieniu:
- Dane tymczasowe, które istnieją tylko w pamięci komponentu (np. w czujniku), jeśli nie przewidziano ich odczytu.
- Dane, których udostępnienie naruszałoby inne przepisy, np. ochrony prywatności lub tajemnicy przedsiębiorstwa.
Aktualizacje i zmiany w urządzeniach
Aktualizacje oprogramowania mogą zmienić zakres danych:
- 🔼 zwiększyć dostępność (np. nowa funkcja monitorowania),
- 🔽 ograniczyć dostęp (np. usunięcie możliwości eksportu danych).
Producent ma obowiązek poinformować użytkownika o takich zmianach, aby nie doszło do nieświadomej utraty danych.
Dlaczego to ważne dla przedsiębiorców?
Dzięki Data Act:
- firmy serwisowe mogą rozwijać niezależne usługi napraw i diagnostyki,
- użytkownicy biznesowi (np. floty transportowe) zyskają dostęp do pełnych danych o eksploatacji sprzętu,
- start-upy i firmy technologiczne mogą tworzyć innowacyjne usługi na podstawie danych z urządzeń,
- konkurencja na rynku opartym na danych wzrośnie, co ograniczy monopol producentów.
Podsumowanie
Dane z produktu to informacje generowane przez urządzenia w trakcie użytkowania, które producent zaprojektował jako dostępne. Dzięki Data Act:
- użytkownik ma prawo dostępu do danych,
- producenci muszą zapewnić łatwy, bezpieczny i darmowy sposób ich pobierania,
- dane muszą być w formacie umożliwiającym ich dalsze wykorzystanie,
- zmienia się równowaga między producentem a użytkownikiem – to użytkownik staje się faktycznym właścicielem doświadczenia z produktem i jego cyfrowego śladu.
Podstawa prawna
- art. 2 pkt 15 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2854 z dnia 13 grudnia 2023 r. w sprawie harmonijnych przepisów dotyczących sprawiedliwego dostępu do danych i ich wykorzystania (Data Act).
- motyw 20 preambuły – Rozporządzenie Data Act.
Tematy porad zawartych w poradniku
- dane z produktu Data Act
- obowiązki producentów urządzeń 2025
- dostęp użytkownika do danych IoT
- dane łatwo dostępne w rozporządzeniu DA